چکیده
مسأله «إجزء» از موضوعاتی است که اصولی‌ها به هنگام طرح مباحث الفاظ در ضمن بحث اوامر، در اطراف آن با عنایت خاصی به بحث و مداقه پرداخته‌اند. با نگاه اجمالی به آن‌چه صاحب‌نظران مختلف در این خصوص ابراز کرده‌اند می‌شود دریافت که طلیعه بحث آنان با طرح پرسش به یکی از نحوه‌های زیر آغاز شده است. آیا امر (به چیزی) مقتضی اجزاست یا خیر؟ آیا انجام مأمور به، کفایت از انجام (دوباره) آن می‌کند یا خیر؟ آیا انجام مأمور به بر وجه شایسته (و خواسته شده) از انجام دیگر باره آن کافی است یا نه؟ درست است که این بحث را در ضمن مباحث الفاظ طرح کرده‌اند اما از نحوه سؤالات روشن است که این مسأله الزاماً، مسأله‌ای لفظی و دلالی نیست. گرچه از ظاهر سؤال اول بر می‌آید که طراحان آن گرایش به لفظی بودن مبحث إجزاء دارند اما از دو سوال بعد، عقلی بودن بحث استنباط می‌گردد. گروهی نیز با عنایت به اقسام أمر (أمر واقعی، أمر ظاهری و أمر اضطراری) قائل به تفصیل شده‌اند یعنی کفایت هر أمری از خودش را عقلی دانسته‌اند برخلاف کفایت أمر ظاهری یا اضطراری از واقعی که بحث در آن دلالی و صغروی است. از آنجایی که درک صحیح واژه‌ها در فهم مقصود هر بحثی نقش کلیدی دارد، متخصصان فن به تناسب، در معانی واژه‌هایی چون «أمر»، «علی وجهه»، «اقتضاء» و «إجزاء» به مباحثه پرداخته‌اند و سپس این‌که انجام مأمور به اضطراری در صورت کشف خلاف در داخل وقت آیا مجزی است؟ کشف خلاف در خارج وقت چطور؟ آیا قضاء أمر واقعی پا برجاست یا ساقط شده است. اصلاً در جایی که اضطرار بخشی از وقت را گرفته باشد باید منتظر رفع اضطرار و انجام امر واقعی شد یا مبادرت در انجام اضطراری جایز است؟ إجزاء امر ظاهری از واقعی چطور؟ آیا در صورتی که منشأ امر ظاهری اماره باشد یا اصل علمی فرق می‌کند؟ این‌که حجیت امارات و اصول را از باب طریقت بدانیم یا سببیت و یا مجهول باشد چه فروعی ایجاد می‌شود؟ اصلاً طریقیت و سببیت به چه معناست؟ اگر اماره قائمه متکفل بیان اصل تکلیف باشد یا کیفیت تکلیف در صورت کشف خلاف در داخل یا خارج وقت چه احتمالاتی به وجود می‌آید؟ و ... در این رساله تلاش شده است که در حد وسع به بررسی آرا و نظرات ارائه شده در خصوص هر مسأله از منظر دو فقیه و اصولی مبرز یعنی امام خمینی و آیت‌الله خویی پرداخته شود که طبیعی است در ضمن مباحث نظرات اساتید و شاگردان هر کدام نیز، به تناسب عرضه شده است.
[[page 1]]