چکیده
پاسخ به این سؤال که چرا امام خمینی (ره) با انقلاب سفید شاه مخالفت کرده است دغدغه اصلی نگارنده در این رساله به حساب می‌آید. فرض این رساله این است که مجموعه‌ای از عوامل عینی و ذهنی باعث مخالفت امام خمینی با انقلاب سفید شده است و برای پاسخگویی به سؤال اصلی و آزمون فرضیه پایان‌نامه در سه فصل تنظیم شد. در فصل نخست، زمینه‌های داخلی و خارجی و مراحل انقلاب سفید مورد بررسی قرار گرفت. این فصل را به سه عنوان کلی تقسیم می‌کنیم، اول با عنوان "زمینه‌های خارجی انقلاب سفید" که به سد نفوذ کمونیسم و دکترین کندی و گسترش بازار مصرف کالاهای آمریکایی و تحکیم سلطه پرداخته شده است. و دوم با عنوان "زمینه‌های داخلی انقلاب سفید" به دو موضوع کاهش قدرت ملاکین بزرگ و ایجاد طبقه جدی حامی رژیم و همچنین تحکیم و تقویت قدرت شاه و دربار و سرکوب مخالفان اشاره شده مورد بحث قرار گرفته است. و سوم، با عنوان "مراحل انقلاب سفید" ابتدا به بحث اصلاحات ارضی و سپس لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی که از حیث زمانی قبل از انقلاب سفید رخ دادند، اشاره شده و در نهایت نیز بحث انقلاب سفید مطرح شد که در برگیرنده اصلاحات ارضی و لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی بود. در فصل دوم: دلایل ذهنی و فکری عوامل عینی مخالفت امام با انقلاب سفید بحث می‌شود که این فصل را به دو عنوان کلی تقسیم می‌کنیم. اول، اندیشه‌های سیاسی امام را مطرح و مورد بحث قرار می‌گیرد که بر اساس اندیشه ایشان نه تنها دین از سیاست جدا نیست بلکه در هم آمیخته است وی بر اساس اصل توحید و نفی طاغوت، سلطه شاهان را سلطه طاغوت دانسته و اطاعت از آنان را نفی می‌کند و با نفی سلطه آنان به استعمارستیزی می‌پردازد و با طرح نظریه "ولایت فقیه" درصدد جایگزینی آن به جای سلطه طاغوت است. عنوان دوم: عوامل عینی مخالفت امام با انقلاب سفید که از دو منظر مورد بحث قرار گرفت ابتدا، شرایط عینی مخالفت امام مثل دکترین کندی و فشار آمریکا به شاه برای ایجاد اصلاحات، مخالفت آیت‌الله بروجردی با اصلاحات ارضی، رحلت آیت‌الله بروجردی و کاشانی و تلاش رژیم برای انتقال مرجعیت از قم به نجف، طرح انجمن‌های ایالتی و ولایتی و شناسایی مخالفین، بیان شد و سپس مخالفت‌های امام با هر یک از اصلاحات ارضی، لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی و انقلاب سفید و موضع‌گیری ایشان در مقابل آن به طور مفصل بیان شد. و در نهایت در فصل سوم: نتایج و پیامدهای انقلاب سفید مورد بحث قرار گرفت و بر این اساس این فصل را به سه عنوان تقسیم‌بندی کردیم: ۱) نتایج و پیامدهای اقتصادی انقلاب سفید که بیشتر متأثر از مواد اصلاحات ارضی انقلاب سفید است. ۲) نتایج و پیامدهای اجتماعی و فرهنگی انقلاب سفید ۳) نتایج و پیامدهای سیاسی انقلاب سفید که از مهمترین آن قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ می‌باشد. به هر حال مجموعه‌ای از عوامل ذهنی مثل نفی طاغوت و نفی اطاعت از آن و استقلال‌خواهی و استعمارستیزی و عوامل عینی مثل رحلت آیت‌الله بروجردی و کاشانی و طرح لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی باعث مخالفت امام با انقلاب سفید شد و به شکست آن انجامید و بدین ترتیب فرضیه پژوهش اثبات گردید.
[[page 1]]