استاد ایشان با این شهرت و آوازه ای که داشت بعد از اینکه فوت کرد مشهد چه وضعیتی داشت، چون معمولاً از همه شهرها هیاتهایی به قم آمدند می خواهیم ببینیم از مشهد کسی به قم آمد؟
چون آن موقع بعد از ماه مبارک رمضان بود، من تازه از سفر تبلیغی به مشهد برگشته بودم که صبح دیدم بلندگوهای صحن قرآن می خوانند و قرآن خواندن بلندگوهای صحن حرم امام رضا (ع) حکایت از یک چنین حادثه بزرگی داشتبطوریکه شهر مشهد یکباره تعطیل شد. در مسجد گوهرشاد مجالس عظیمی برگزار شد. در اولین مجلس،
[[page 17]]مرحوم آقای انصاری که از وعاظ و گویندگان بنام آن موقع بودند منبر رفتند و سخنرانی کردند. اما اینکه هیاتی برای عرض تسلیت به قم آمد یا نه من در جریان نبودم.
استاد از چه زمانی اسم امام به گوش شما خورد، آیا قبل از فوت مرحوم آیت‌الله بروجردی شما اسمی از امام شنیده بودید؟
قبل از ارتحال مرحوم آیت‌الله بروجردی از طریق شهید هاشمی نژاد و آیت‌الله خزعلی و آیت‌الله سعیدی و کسانی از این قبیل نام امام را شنیده بودیم. در آن سالی که مرحوم شیخ مجتبی قزوینی در فردوس بودند آقای خزعلی، شهید سعیدی و چند نفر دیگر از طرف مرحوم آیت‌الله بروجردی به فردوس برای منبر آمده بودند. آنجا مجالسی که خصوصی بود خدمت حاج شیخ و آقایان منعقد می شد، همه صحبتها
[[page 18]]از آیت‌الله العظمی بروجردی و از امام بود؛ یعنی می گفتند درست است که آیت‌الله العظمی بروجردی مرجع است و مرجع علی الاطلاق اما درس، درس حاج آقا روح الله است. درسی که برای طلاب قابل استفاده باشد و علاقه داشته باشند درس حاج آقا روح الله است. از آن موقع ما اسم حاج آقا روح الله را شنیده بودیم. در ایام تعطیل و در تابستانها وقتی طلاب از قم به مشهد که می آمدند و غالباً در مدرسه نواب ساکن می شدند و چون من حجره ام در مدرسه نواب بود، درباره امام سخنانی میگفتند و می شنیدیم. مثلاً یکی از این افراد شیخ علی آقای تهرانی بود که او نسبت به امام غلو داشت و ایشان را فوق یک انسان عادی می دانست و جوری تعریف می کرد که بسیاری از آقایان ناراحت می شدند. طبیعی است وقتی آدم افراط بکند بعد هم به تفریط می افتد. از آن موقع ما اسم حاج آقا روح الله را شنیده بودیم. بعد هم آن جریانی که عرض کردم یکی از دوستان ما رفته بود و برای گرفتن فتوا که امام فرمودند.
استاد فقط شخصیت علمی حضرت امام را برای شما نقل می کردند؟
کلاً جامعیت حضرت امام نقل می شد. امام هم از جهت علمی و
[[page 19]]هم معنوی جامع بودند. البته بطور کامل من خودم وقتی پی بردم به آن جامعیت امام که بعد از آزادی امام (در فروردین 1343) از مشهد مقدس هیاتهایی برای دیدن امام به قم رفتند. یکی از آن هیاتها، هیات مرحوم حاج شیخ مجتبی قزوینی بود که حدود 40 نفر از بازاری ها تشکیل میشد و من هم در خدمتشان بودم. ما ملاقات حضرت امام آمدیم، این ملاقات با امام خیلی ملاقات تاریخی بود. بعد امام آمدند دیدن شیخ مجتبی قزوینی که منزل آیت‌الله خزعلی اقامت داشتند. فردای آن روز حاج شیخ یک ملاقات خصوصی با امام داشتند که یک ساعت طول کشید بعد که ملاقات تمام شد و بیرون آمدند، پسر حاج شیخ از ایشان پرسید که آقا را چه جوری دیدید؟ مرحوم حاج شیخ فرمود که سید کامل است.
[[page 20]]