مساله 542ـ غسل و کفن و نماز و دفن مسلمان دوازده امامی بر هر مکلفی واجب است، و اگر بعضی انجام دهند، از دیگران ساقط می شود و چنانچه هیچ کس انجام ندهد همه معصیت کرده اند، و بنابر احتیاط واجب حکم مسلمانی هم که دوازده امامی نیست همینطور است.
مساله 543ـ اگر کسی مشغول کارهای میت شود بر دیگران واجب نیست اقدام نمایند، ولی اگر او عمل را نیمه کاره بگذارد، باید دیگران تمام کنند.
مساله 544ـ اگر انسان یقین کند که دیگری مشغول کارهای میت شده، واجب نیست به کارهای میت اقدام کند، ولی اگر شک یا گمان دارد، باید اقدام نماید.
مساله 545ـ اگر کسی بداند غسل یا کفن یا نماز یا دفن میت را باطل انجام داده اند باید دوباره انجام دهد ولی اگر گمان دارد که باطل بوده یا شک دارد که درست بوده یا نه، لازم نیست اقدام نماید.
مساله 546ـ برای غسل و کفن و نماز و دفن میت، باید از ولیّ او اجازه بگیرند.
مساله 547ـ ولیّ زن که در غسل و کفن و دفن او دخالت می کند شوهر اوست و بعد از او، مردهایی که از میت ارث می برند مقدم بر زنهای ایشانند و هر کدام که در ارث بردن مقدم هستند در این امر نیز مقدمند.
[[page 85]]مساله 548ـ اگر کسی بگوید من وصی یا ولیّ میتم یا ولیّ میت به من اجازه داده که غسل و کفن و دفن میت را انجام دهم، چنانچه دیگری نمی گوید من ولیّ یا وصی میتم یا ولیّ میت به من اجازه داده است، انجام کارهای میت با اوست.
مساله 549ـ اگر میت برای غسل و کفن و دفن و نماز خود غیر از ولیّ، کس دیگری را معین کند، احتیاط واجب آن است که ولیّ و آن کس هر دو اجازه بدهند، و لازم نیست کسی که میت، او را برای انجام این کارها معین کرده، این وصیت را قبول کند ولی اگر قبول کرد، باید به آن عمل نماید.
احکام غسل میت
مساله 550ـ واجب است میت را سه غسل بدهند اول: به آبی که با سدر مخلوط باشد. دوم: به آبی که با کافور مخلوط باشد. سوم: با آب خالص.
مساله 551ـ سدر و کافور باید به اندازه ای زیاد نباشد که آب را مضاف کند و به اندازه ای هم کم نباشد، که نگویند سدر و کافور با آب مخلوط شده است.
مساله 552ـ اگر سدر و کافور به اندازه ای که لازم است پیدا نشود بنابر احتیاط واجب باید مقداری که به آن دسترسی دارند در آب بریزند.
مساله 553ـ کسی که برای حج احرام بسته است، اگر پیش از تمام کردن سعی بین صفا و مروه بمیرد، نباید او را با آب کافور غسل دهند و به جای آن باید با آب خالص غسلش بدهند، و همچنین اگر در احرام عمره پیش از کوتاه کردن مو، بمیرد.
مساله 554ـ اگر سدر و کافور یا یکی از اینها پیدا نشود یا استعمال آن جایز نباشد مثل آن که غصبی باشد، باید به جای هر کدام که ممکن نیست میت را با آب خالص غسل بدهند.
مساله 555ـ کسی که میت را غسل می دهد، باید مسلمان دوازده امامی و عاقل باشد و مسائل غسل را هم بداند و بنابر احتیاط واجب بالغ باشد.
مساله 556ـ کسی که میت را غسل می دهد، باید قصد قربت داشته باشد یعنی غسل را برای انجام فرمان خداوند عالم به جا آورد، و اگر به همین نیّت تا آخر غسلِ سوم باقی باشد کافی است و تجدید لازم نیست.
[[page 86]]مساله 557ـ غسل بچه مسلمان اگرچه از زنا باشد، واجب است. و غسل و کفن و دفن کافر و اولاد او جایز نیست. و کسی که از بچگی دیوانه بوده و به حال دیوانگی بالغ شده، چنانچه پدر و مادر او یا یکی از آنان مسلمان باشند، باید او را غسل داد و اگر هیچ کدام آنان مسلمان نباشند، غسل دادن او جایز نیست.
مساله 558ـ بچۀ سقط شده را اگر چهار ماه یا بیشتر دارد، باید غسل بدهند، و اگر چهار ماه ندارد، باید در پارچه ای بپیچند و بدون غسل دفن کنند.
مساله 559ـ اگر مرد، زن را و زن، مرد را غسل بدهد باطل است ولی زن می تواند شوهر خود را غسل دهد و شوهر هم می تواند زن خود را غسل دهد، اگرچه احتیاط مستحب آن است که زن، شوهر خود و شوهر، زن خود را غسل ندهد.
مساله 560ـ مرد می تواند دختر بچه ای را که سن او از سه سال بیشتر نیست، غسل دهد، زن هم می تواند پسر بچه ای را که سه سال بیشتر ندارد، غسل دهد.
مساله 561ـ اگر برای غسل دادن میتی که مرد است مرد پیدا نشود زنانی که با او نسبت دارند و محرمند مثل مادر و خواهر و عمه و خاله، یا به واسطه شیر خوردن با او محرم شده اند، می توانند غسلش بدهند. و نیز اگر برای غسل میت زن، زن دیگری نباشد مردهایی که با او نسبت دارند و محرمند، یا به واسطۀ شیر خوردن با او محرم شده اند، می توانند از زیر لباس، او را غسل دهند.
مساله 562ـ اگرمیت وکسی که او راغسل می دهد هر دو مرد یاهر دو زن باشند جایز است که غیر از عورت، جاهای دیگر میت برهنه باشد و همین طور اگر محرم باشند.
مساله 563ـ نگاه کردن به عورت میت، حرام است، و کسی که او را غسل می دهد اگر نگاه کند معصیت کرده ولی غسل باطل نمی شود.
مساله 564ـ اگر جایی از بدن میت نجس باشد، باید پیش از آن که آنجا را غسل بدهند، آب بکشند. و احتیاط مستحب آن است که تمام بدن میت، پیش از شروع به غسل پاک باشد.
مساله 565ـ غسل میت مثل غسل جنابت است، و احتیاط واجب آن است که تا غسل ترتیبی ممکن است، میت را غسل ارتماسی ندهند، و احتیاط مستحب آن
[[page 87]]است که در غسل ترتیبی هر یک از سه قسمت بدن را در آب فرو نبرند بلکه آب را روی آن بریزند.
مساله 566ـ کسی را که در حال حیض یا در حال جنابت مرده، لازم نیست غسل حیض یا غسل جنابت بدهند، بلکه همان غسل میت برای او کافی است.
مساله 567ـ جائز نیست که برای غسل دادن میت مزد بگیرند ولی مزد گرفتن برای کارهای مقدماتی غسل حرام نیست.
مساله 568ـ اگر آب پیدا نشود، یا استعمال آن مانعی داشته باشد باید عوض هر غسل، میت را یک تیمم بدهند.
مساله 569ـ کسی که میت را تیمم می دهد، می تواند در صورت امکان دست میت را به زمین بزند و به صورت و پشت دستهایش بکشد و اگر به این صورت ممکن باشد لازم نیست به دست زنده هم او را تیمم داد اگرچه احتیاط استحبابی جمع است.
احکام کفن میت
مساله 570ـ میت مسلمان را باید با سه پارچه که آنها را لنگ و پیراهن و سرتاسری می گویند کفن نمایند.
مساله 571ـ لنگ باید از ناف تا زانو، اطراف بدن را بپوشاند، و بهتر آن است که از سینه تا روی پا برسد. و بنابر احتیاط واجب پیراهن باید از سر شانه تا نصف ساق پا، تمام بدن را بپوشاند و درازی سرتاسری باید بقدری باشد که بستن دو سر آن ممکن باشد، و پهنای آن باید به اندازه ای باشد که یک طرف آن روی طرف دیگر بیاید.
مساله 572ـ مقداری از لنگ، که از ناف تا زانو را می پوشاند و مقداری از پیراهن که از شانه تا نصف ساق را می پوشاند، مقدار واجب کفن است، و آنچه بیشتر از این مقدار در مسالۀ قبل گفته شد، مقدار مستحب کفن می باشد.
مساله 573ـ اگر ورثه بالغ باشند و اجازه دهند که بیشتر از مقدار واجب کفن را، که در مساله قبل گفته شد از سهم آنان بردارند، اشکال ندارد، و احتیاط واجب آن
[[page 88]]است که بیشتر از مقدار واجب کفن و همچنین مقداری را که احتیاطاً لازم است از سهم وارثی که بالغ نشده بر ندارند.
مساله 574ـ اگر کسی وصیت کرده باشد که مقدار مستحب کفن را که در دو مسالۀ قبل گفته شد، از ثلث مال او بردارند، یا وصیت کرده باشد ثلث مال را به مصرف خود او برسانند ولی مصرف آن را معین نکرده باشد یا فقط مصرف مقداری از آن را معین کرده باشد، می توانند مقدار مستحب کفن را از ثلث مال او بردارند.
مساله 575ـ اگر میت وصیت نکرده باشد که کفن را از ثلث مال او بردارند می توانند به طور متعارف که لایق شان میت باشد کفن و چیزهای دیگری را که از واجبات دفن است از اصل مال بردارند.
مساله 576ـ کفن زن بر شوهر است، اگرچه زن از خود مال داشته باشد، و همچنین اگر زن را به شرحی که در کتاب طلاق گفته می شود، طلاق رجعی بدهند و پیش از تمام شدن عده بمیرد، شوهرش باید کفن او را بدهد و چنانچه شوهر بالغ نباشد یا دیوانه باشد وَلیِّ شوهر باید از مال او کفن زن را بدهد.
مساله 577ـ کفن میت بر خویشان او واجب نیست، اگرچه مخارج او در حال زندگی بر آنان واجب باشد.
مساله 578ـ احتیاط واجب آن است که هر یک از سه پارچۀ کفن به قدری نازک نباشد که بدن میت از زیر آن پیدا باشد.
مساله 579ـ کفن کردن با چیز غصبی، اگر چیز دیگری هم پیدا نشود جایز نیست و چنانچه کفن میت غصبی باشد و صاحب آن راضی نباشد باید از تنش بیرون آورند، اگر چه او را دفن کرده باشند، و همچنین جائز نیست با پوست مردار او را کفن کنند.
مساله 580ـ کفن کردن میت با چیز نجس و با پارچۀ ابریشمی خالص، جائز نیست، ولی در حال ناچاری اشکال ندارد و احتیاط واجب آن است که با پارچۀ طلاباف هم میت را کفن نکنند مگر در حال ناچاری.
مساله 581ـ کفن کردن با پارچه ای که از پشم یا موی حیوان حرام گوشت تهیه شده، در حال اختیار جائز نیست، ولی اگر پوست حیوان حلال گوشت را طوری
[[page 89]]درست کنند که به آن جامه گفته شود، می شود با آن میت را کفن کنند و همچنین اگر کفن از مو و پشم حیوان حلال گوشت باشد اشکال ندارد، اگرچه احتیاط مستحب آن است که با این دو هم کفن ننمایند.
مساله 582ـ اگر کفن میت به نجاست خود او، یا به نجاست دیگری نجس شود، چنانچه کفن ضایع نمی شود، باید مقدار نجس را بشویند یا ببُرند ولی اگر در قبر گذاشته باشند بهتر است که ببرند بلکه اگر بیرون آوردن میت اهانت به او باشد بریدن واجب می شود و اگر شستن یا بریدن آن ممکن نیست، در صورتی که عوض کردن آن ممکن باشد، باید عوض نمایند.
مساله 583ـ کسی که برای حج یا عمره احرام بسته اگر بمیرد باید مثل دیگران کفن شود و پوشاندن سر و صورتش اشکال ندارد.
مساله 584ـ مستحب است انسان در حال سلامتی، کفن و سدر و کافور خود را تهیه کند.
احکام حُنوط
مساله 585ـ بعد از غسل واجب است میت را حنوط کنند، یعنی به پیشانی و کف دستها و سر زانوها و سر دو انگشت بزرگ پاهای او کافور بمالند. و مستحب است به سر بینی میت هم کافور بمالند و باید کافور ساییده و تازه باشد و اگر بواسطۀ کهنه بودن، عطر او از بین رفته باشد کافی نیست.
مساله 586ـ در حنوط میت، مراعات ترتیب بین اعضای سجود لازم نیست اگرچه مستحب است اوّل کافور را به پیشانی میت بمالند.
مساله 587ـ بهتر آن است که میت را پیش از کفن کردن، حنوط نمایند اگرچه در بین کفن کردن و بعد از آن هم مانعی ندارد.
مساله 588ـ کسی که برای حج احرام بسته است، اگر پیش از تمام کردن سعی بین صفا و مروه بمیرد، حنوط کردن او جائز نیست، و نیز اگر در احرام عمره پیش از آن که موی خود را کوتاه کند بمیرد نباید او را حنوط کنند.
مساله 589ـ زنی که شوهر او مرده و هنوز عده اش تمام نشده اگرچه حرام است
[[page 90]]خود را خوشبو کند، ولی چنانچه بمیرد حنوط او واجب است.
مساله 590ـ مکروه است میت را با مشک و عنبر و عود و عطرهای دیگر خوشبو کنند یا برای حنوط اینها را با کافور مخلوط نمایند.
مساله 591ـ مستحب است، قدری تربت حضرت سیدالشهداء علیه السلام با کافور مخلوط کنند، ولی باید از آن کافور به جاهایی که بی احترامی می شود نرسانند و نیز باید تربت به قدری زیاد نباشد، که وقتی با کافور مخلوط شد، آن را کافور نگویند.
مساله 592ـ اگر کافور به اندازۀ غسل و حنوط نباشد بنابر احتیاط واجب غسل را مقـدم دارند، و اگر برای هفت عضو نرسد بنابر احتیاط واجب پیشانی را مقدم دارند.
مساله 593ـ مستحب است دو چوب تر و تازه در قبر همراه میت بگذارند.
احکام نماز میت
مساله 594ـ نماز خواندن بر میت مسلمان، اگرچه بچه باشد واجب است، ولی باید پدر و مادر آن بچه یا یکی از آنان مسلمان باشند و شش سال بچه تمام شده باشد.
مساله 595ـ نماز میت باید بعد از غسل و حنوط و کفن کردن او خوانده شود، و اگر پیش از اینها، یا در بین اینها بخوانند، اگرچه از روی فراموشی یا ندانستن مساله باشد کافی نیست.
مساله 596ـ کسی که می خواهد نماز میت بخواند، لازم نیست با وضو یا غسل یا تیمم باشد و بدن و لباسش پاک باشد، و اگر لباس او غصبی هم باشد اشکال ندارد، اگرچه احتیاط مستحب آن است که تمام چیزهایی را که در نمازهای دیگر لازم است رعایت کند.
مساله 597ـ کسی که به میت نماز می خواند، باید رو به قبله باشد و نیز واجب است میت را مقابل او به پشت بخوابانند، بطوری که سر او به طرف راست نمازگزار و پای او به طرف چپ نمازگزار باشد.
[[page 91]]مساله 598ـ مکان نمازگزار باید از جای میت پست تر یا بلندتر نباشد ولی پستی و بلندی مختصر اشکال ندارد.
مساله 599ـ نمازگزار باید از میت دور نباشد، ولی کسی که نماز میت را به جماعت می خواند اگر از میت دور باشد، چنانچه صفها به یکدیگر متصل باشد اشکال ندارد.
مساله 600ـ نمازگزار باید مقابل میت بایستد، ولی اگر نماز به جماعت خوانده شود و صف جماعت از دو طرف میت بگذرد، نماز کسانی که مقابل میت نیستند اشکال ندارد.
مساله 601ـ بین میت و نمازگزار، باید پرده و دیوار یا چیزی مانند اینها نباشد ولی اگر میت در تابوت و مانند آن باشد اشکال ندارد.
مساله 602ـ در وقت خواندن نماز، باید عورت میت پوشیده باشد و اگر کفن کردن او ممکن نیست، باید عورتش را اگرچه با تخته و آجر و مانند اینها باشد بپوشانند.
مساله 603ـ نماز میت را باید ایستاده و با قصد قربت بخواند. و در موقع نیت، میت را معین کند، مثلاً نیت کند نماز می خوانم بر این میت قربةً الی الله.
مساله 604ـ اگر کسی نباشد که بتواند نماز میت را ایستاده بخواند، می شود نشسته بر او نماز خواند.
مساله 605ـ اگر میت وصیت کرده باشد که شخص معینی بر او نماز بخواند، احتیاط واجب آن است که آن شخص از ولیّ میت اجازه بگیرد و بر ولیّ هم بنابر احتیاط واجب، واجب است که اجازه بدهد.
مساله 606ـ مکروه است بر میت چند مرتبه نماز بخوانند، ولی اگر میت اهل علم و تقوی باشد مکروه نیست.
مساله 607ـ اگر میت را عمداً یا از روی فراموشی یا به جهت عذری بدون نماز دفن کنند، یا بعد از دفن معلوم شود، نمازی که بر او خوانده شده باطل بوده است تا وقتی جسد او از هم نپاشیده واجب است با شرطهایی که برای نماز میت گفته شد به قبرش نماز بخوانند.
[[page 92]]دستور نماز میت
مساله 608ـ نماز میت پنج تکبیر دارد و اگر نمازگزار پنج تکبیر به این ترتیب بگوید کافی است:
بعد از نیت و گفتن تکبیر اول بگوید اَشهَدُ اَن لا اِلهَ اِلاَّ الله وَ اَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ الله.
و بعد از تکبیر دوم بگوید: اَللهمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ.
و بعد از تکبیر سوم بگوید: اَللهمَّ اغفِر لِلمُومِنینَ وَ المُومِناتِ.
و بعد از تکبیر چهارم اگر میت مرد است بگوید: اَللهمَّ اغفِر لِهذَا المَیِّتِ و اگر زن است بگوید: اَللهمَّ اغفِر لِهذِهِ المَیِّتِ و بعد تکبیر پنجم را بگوید.
و بهتر است بعد از تکبیر اول بگوید: اَشهَدُ اَن لا اِلهَ اِلاَّ الله وَحدَهُ لا شَرِیکَ لَهُ وَ اَشهَدُ اَنَّ مُحَمَّداً عَبدُهُ وَ رَسُولُهُ اَرسَلَهُ بِالحقِّ بَشیراً وَ نَذیراً بَینَ یَدَیِ السَّاعَةِ.
و بعد از تکبیر دوم بگوید: اَللهمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ بارِک عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ ارحَم مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ کَاَفضَلِ مَا صَلَّیتَ وَ بارَکتَ وَ تَرَحَّمتَ عَلی اِبراهیمَ وَ آلِ اِبراهیمَ اِنَّکَ حَمیدٌ مَجیدٌ وَ صَلِّ عَلی جَمیعِ الانبِیاءِ وَ المُرسَلینَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصِّدِّیقینَ وَ جَمیعِ عِبادِ الله الصّالِحینَ.
و بعد از تکبیر سوم بگوید: اَللهمَّ اغفِر لِلمُومِنینَ وَ المُومِناتِ وَ المُسلِمینَ وَ المُسلِماتِ اَلاحیاءِ مِنهُم وَ اَلامواتِ تابِـع بَینَنا وَ بَینَهُم بِالخَیراتِ اِنَّکَ مُجیبُ الدَّعَواتِ اِنَّکَ عَلی کُلِّ شَی ءٍ قَدِیرٌ.
و بعد از تکبیر چهارم اگر میت مرد است بگوید: اَللهمَّ اِنَّ هَذَا عَبدُکَ وَ ابنُ عَبدِکَ وَ ابنُ اَمَتِکَ نَزَلَ بِکَ وَ اَنتَ خَیرُ مَنزولٍ بِهِ اَللهمَّ اِنّا لا نَعلَمُ مِنهُ اِلاّ خَیراً وَ اَنتَ اَعلَمُ بِهِ مِنّا اَللهمَّ اِن کانَ مُحسِناً فَزِد فِی اِحسانِهِ وَ اِن کانَ مُسِیئاً فَتَجَاوَز عَنهُ وَ اغفِر لَهُ اَللهمَّ اجعَلهُ عِندَکَ فی اَعلَی عِلِّیّینَ وَاخلُف عَلَی اَهلِهِ فِی الغابِرینَ وَ ارحَمهُ بِرَحمَتِکَ یا اَرحَمَ الرَّاحِمینَ.
و بعد تکبیر پنجم را بگوید ولی اگر میت زن است بعد از تکبیر چهارم بگوید: اَللهمَّ اِنَّ هذِهِ اَمَتُکَ وَابنَةُ عَبدِکَ وَ ابنَةُ اَمَتِکَ نَزَلَت بِکَ وَ اَنتَ خَیرُ مَنزُولٍ بِهِ اَللهمَّ اِنَّا
[[page 93]]لانَعلَمُ مِنها اِلاّ خَیراً وَ اَنتَ اَعلَمُ بِهَا مِنَّا اَللهمَّ اِن کانَت مُحسِنَةً فَزِد فِی اِحسانِها وَ اِن کانَت مُسِیئَةً فَتَجاوَز عَنهَا وَ اغفِرلَهَا اَللهمَّ اجعَلهَا عِندَکَ فِی اَعلَی عِلِّیِّینَ وَ اخلُف عَلی اَهلِها فِی الغابِرِینَ وَ ارحَمها بِرَحمَتِکَ یا اَرحَمَ الرَّاحِمینَ.
مساله 609ـ باید تکبیرها و دعاها را طوری پشت سر هم بخواند که نماز از صورت خود خارج نشود.
مساله 610ـ کسی که نماز میت را به جماعت می خواند باید تکبیرها و دعاهای آن را هم بخواند.
مستحبات نماز میت
مساله 611ـ چند چیز در نماز میت مستحب است.
اول: کسی که نماز میت می خواند با وضو یا غسل یا تیمم باشد، و احتیاط مستحب آن است در صورتی تیمم کند که وضو و غسل ممکن نباشد، یا بترسد که اگر وضو بگیرد یا غسل کند به نماز میت نرسد.
دوم: اگر میت مرد است، امام جماعت یا کسی که فرادی به او نماز می خواند مقابل وسط قامت او بایستد و اگر میّت زن است مقابل سینه اش بایستد.
سوم: پا برهنه نماز بخواند.
چهارم: در هر تکبیر دستها را بلند کند.
پنجم: فاصله او با میت بقدری کم باشد که اگر باد لباسش را حرکت دهد به جنازه برسد.
ششم: نماز میت را به جماعت بخواند.
هفتم: امام جماعت تکبیر و دعاها را بلند بخواند و کسانی که با او نماز می خوانند، آهسته بخوانند.
هشتم: در جماعت اگر چه ماموم یک نفر باشد، عقب امام بایستد.
نهم: نمازگزار به میت و مومنین زیاد دعا کند.
دهم: پیش از نماز سه مرتبه بگوید اَلصَّلاة.
یازدهم: نمازرا درجایی بخوانند که مردم برای نماز میت بیشتر به آنجا می روند.
[[page 94]]دوازدهم: زن حائض اگرنماز میت را به جماعت می خواند درصفی تنها بایستد.
مساله 612ـ خواندن نماز میت در مساجد مکروه است ولی در مسجد الحرام مکروه نیست.
احکام دفن
مساله 613ـ واجب است میت را طوری در زمین دفن کنند، که بوی او بیرون نیاید و درندگان هم نتوانند بدنش را بیرون آورند و در صورتی که ترس درنده و نزدیک شدن انسانی که از بوی میت اذیت شود در بین نباشد اقوی کفایت تنها عنوان دفن در زمین است اگرچه احتیاط مستحب آن است که گودی قبر به همان اندازۀ مذکور در بالا باشد، و اگر ترس آن باشد که جانور بدن او را بیرون آورد، باید قبر را با آجر و مانند آن محکم کنند.
مساله 614ـ اگر دفن میت در زمین ممکن نباشد، می توانند به جای دفن، او را در بنا یا تابوت بگذارند.
مساله 615ـ میت را باید در قبر به پهلوی راست طوری بخوابانند که جلوی بدن او رو به قبله باشد.
مساله 616ـ اگر کسی در کشتی بمیرد، چنانچه جسد او فاسد نمی شود و بودن او در کشتی مانعی ندارد، باید صبر کنند تا به خشکی برسند و او را در زمین دفن کنند وگرنه، باید در کشتی غسلش بدهند و حنوط و کفن کنند و پس از خواندن نماز میت چیز سنگینی به پایش ببندند و به دریا بیندازند یا او را در خمره بگذارند و درش را ببندند و به دریا بیندازند و اگر ممکن است باید او را در جایی بیندازند که فوراً طعمه حیوانات نشود.
مساله 617ـ اگر بترسند که دشمن، قبر میت را بشکافد و بدن او را بیرون آورد و گوش یا بینی یا اعضای دیگر او را ببرد چنانچه ممکن باشد باید بطوری که در مساله پیش گفته شد او را به دریا بیندازند.
مساله 618ـ مخارج انداختن دردریا ومخارج محکم کردن قبرمیت را درصورتی که لازم باشد، باید از اصل مال میت بردارند.
[[page 95]]مساله 619ـ اگر زن کافره بمیرد و بچه در شکم او مرده باشد، چنانچه پدر بچه مسلمان باشد، باید زن را در قبر به پهلوی چپ پشت به قبله بخوابانند که روی بچه به طرف قبله باشد بلکه اگر هنوز روح هم به بدن او داخل نشده باشد، بنابر احتیاط واجب باید به همین دستور عمل کنند.
مساله 620ـ دفن مسلمان، در قبرستان کفار و دفن کافر، در قبرستان مسلمانان جائز نیست.
مساله 621ـ دفن مسلمان در جایی که بی احترامی به او باشد، مانند جایی که خاکروبه و کثافت می ریزند، جایز نیست.
مساله 622ـ میت را نباید در جای غصبی دفن کنند و دفن کردن در جایی که برای غیر دفن کردن وقف شده و در مسجد اگر ضرر به مسلمانان باشد یا مزاحم نمازشان باشد جایز نیست، بلکه اقوی آن است که اصلاً در مسجد دفن نکنند و در زمینی که مثل مسجد برای غیر دفن کردن وقف شده جائز نیست.
مساله 623ـ دفن میّت در قبر مردۀ دیگر اگر موجب نبش شود جائز نیست.
مساله 624ـ چیزی که از میت جدا می شود، اگرچه مو و ناخن و دندانش باشد، باید با او دفن شود و اگر موجب نبش شود، احتیاط آن است که جدا دفن شود. و دفن ناخن و دندانی که در حال زندگی از انسان جدا می شود مستحب است.
مساله 625ـ اگر کسی در چاه بمیرد و بیرون آوردنش ممکن نباشد باید درِ چاه را ببندند و همان چاه را قبر او قرار دهند، و در صورتی که چاه مال غیر باشد باید به نحوی او را راضی کنند.
مساله 626ـ اگر بچه در رحم مادر بمیرد و ماندنش در رحم برای مادر خطر داشته باشد، باید به آسانترین راه او را بیرون آورند، و چنانچه ناچار شوند که او را قطعه قطعه کنند اشکال ندارد، ولی باید به وسیلۀ شوهرش اگر اهل فن است یا زنی که اهل فن باشد او را بیرون بیاورند و اگر ممکن نیست مرد محرمی که اهل فن باشد، و اگر آن هم ممکن نشود مرد نامحرمی که اهل فن باشد بچه را بیرون بیاورد، و در صورتی که آن هم پیدا نشود کسی که اهل فن نباشد می تواند بچه را بیرون آورد.
مساله 627ـ هرگاه مادر بمیرد و بچه در شکمش زنده باشد اگرچه امید زنده
[[page 96]]ماندن طفل را نداشته باشند باید به وسیلۀ کسانی که در مساله پیش گفته شد از هر طرفی که بچه سالم بیرون می آید بچه را بیرون آورند و دوباره بدوزند ولی اگر بین پهلوی چپ و راست در سالم بودن بچه فرقی نباشد احتیاط واجب آن است که از پهلوی چپ بیرون آورند.
مستحبات دفن
مساله 628ـ خوب است به امید آن که مطلوب پروردگار باشد قبر را به اندازۀ قد انسان متوسط گود کنند و میت را در نزدیکترین قبرستان دفن نمایند، مگر آن که قبرستان دورتر، از جهتی بهتر باشد، مثل آن که مردمان خوب در آنجا دفن شده باشند، یا مردم برای فاتحۀ اهل قبور بیشتر به آنجا بروند و نیز جنازه را در چند زرعی قبر، زمین بگذارند و تا سه مرتبه کم کم نزدیک ببرند، و در هر مرتبه زمین بگذارند و بردارند و در نوبت چهارم وارد قبر کنند و اگر میت مرد است در دفعۀ سوم طوری زمین بگذارند که سر او طرف پایین قبر باشد و در دفعۀ چهارم از طرف سر وارد قبر نمایند و اگر زن است در دفعۀ سوم طرف قبلۀ قبر بگذارند و به پهنا وارد قبر کنند و در موقع وارد کردن، پارچه ای روی قبر بگیرند، و نیز جنازه را به آرامی از تابوت بگیرند و وارد قبر کنند، و دعاهایی که دستور داده شده، پیش از دفن و موقع دفن بخوانند و بعد از آن که میت را در لحد گذاشتند، گره های کفن را باز کنند و صورت میت را روی خاک بگذارند و بالشی از خاک زیر سر او بسازند و پشت میت، خشت خام یا کلوخی بگذارند که میت به پشت برنگردد و پیش از آن که لحد را بپوشانند، دست راست را به شانۀ راست میت بزنند و دست چپ را به قوت بر شانۀ چپ میت بگذارند و دهان را نزدیک گوش او ببرند و به شدّت حرکتش دهند و سه مرتبه بگویند:
اِسمَع اِفهَم یا فُلانَ بنَ فُلان و به جای فلان اسم میت و پدرش را بگویند مثلاً اگر اسم او محمد و اسم پدرش علی است سه مرتبه بگویند:
اِسمَع اِفهَم یا مُحَمَّدَ بنَ عَلی پس از آن بگویند:
هَل اَنتَ عَلَی العَهدِ الَّذِی فَارَقتَنا عَلَیهِ مِن شَهَادَةِ اَن لا اِلهَ اِلاَّ الله وَحدَهُ لاَ شَریکَ لَهُ وَ اَنَّ مُحَمَّداً صَلّی الله عَلَیهِ وَ آلِهِ عَبدُهُ وَ رَسُولُهُ وَ سَیِّدُ النَّبِیّینَ وَ خَاتَمُ
[[page 97]]المُرسَلِینَ وَ اَنَّ عَلِیاً اَمیرُ المُومِنینَ وَ سَیِّدُ الوَصِیِّینَ وَ اِمامُ افتَرَضَ الله طاعَتَهُ عَلَی العالَمِینَ وَ اَنَّ الحَسَنَ وَ الحُسَینَ وَ عَلِیَ بنَ الحُسَینِ وَ مُحَمَّدَ بنَ عَلِیٍّ وَ جَعفَرَبنَ مُحَمَّدٍ وَ مُوسَـی بـنَ جَعفَـرٍ وَ عَلِّیَ بنَ مُوسی وَ مُحَمَّدَ بنَ عَلِیٍّ وَ عَلِیَّ بنَ مُحَمَّدٍ وَ الحَسَنَ بنَ عَلِیٍّ وَ القائِمَ الحُجَّةَ المَهدِیَّ صَلَواتُ الله عَلَیهِم اَئِمَّةُ المُومِنینَ وَ حُجَجُ الله عَلَی الخَلقِ اَجمَعِینَ وَ اَئِمَّتُکَ اَئِمَّةُ هُدیً بِکَ اَبرارٌیا فُلانَ بنَ فُلانٍ و به جای فلان بن فلان اسم میت و پدرش را بگوید:
و بعد بگوید اِذا اَتاکَ المَلَکانِ المُقَرَّبانِ رَسُولَینِ مِن عِندِ الله تَبارَکَ وَ تَعالَی وَ سَئَلاکَ عَن رَبِّکَ وَ عَن نَبِیِّکَ وَ عَن دِینِکَ وَ عَن کِتابِکَ وَ عَن قِبلَتِکَ وَ عَن اَئِمَّتِکَ فَلا تَخَف وَ لا تَحزَن وَ قُل فی جَوابِهِما الله رَبِّی وَ مُحَمَّدٌ صَلَّی الله عَلَیهِ وَ آلِهِ نَبِیِّی وَ الاسلامُ دِینِی وَ القُرآنُ کِتابِی وَ الکَعبَةُ قِبلَتِی وَ اَمیرُ المُومِنینَ عَلِیُّ بنُ اَبِیطالِبٍ اِمَامِی وَ الحَسَنُ بنُ عَلیٍّ المُجتَبَی اِمَامِی وَ الحُسَینُ بنُ عَلِیٍّ الشَّهیدُ بِکَربَلا اِمامِی وَ عَلِیٌّ زَینُ العابِدِینَ اِمَامِی وَ مُحَمَّدٌ البَاقِرُ اِمَامِی وَ جَعفَرٌ الصَّادِقُ اِمَامِی، وَ مُوسَی الکاظِمُ اِمَامی، وَ عَلیٌّ الرِضا اِمَامی، وَ مُحَمَّدٌ الجَوادُ اِمَامی، وَ عَلیٌّ الهَادِی اِمَامِی وَ الحَسَنُ العَسکَریُّ اِمَامِی وَ الحُجَّةُ المُنتَظَرُ اِمَامِی هولاءِ صَلَواتُ الله عَلَیهِم اَجمَعِینَ اَئِمَّتِی وَ سَادَتِی وَ قَادَتِی وَ شُفَعَائِی بِهِم اَتَولَّی وَ مِن اَعدائِهِم اَتَبَرَّءُ فِی الدُّنیَا وَ الاخِرَةِ ثُمَّ اعلَم یا فُلانَ بنَ فُلانٍ و به جای فلان بن فلان اسم میت و پدرش را بگوید بعد بگوید اَنَّ الله تَبَارَکَ وَ تَعَالَی نِعمَ الرَّبُّ وَ اَنَّ مُحَمَّداً صَلَّی الله عَلَیهِ وَ آلِهِ نِعمَ الرَّسُولُ وَ اَنَّ عَلِیَّ بنَ اَبِیطالِبٍ وَ اَولادَهُ المَعصُومینَ الائِمَّةَ الاثنَی عَشَرَ نِعمَ الائِمَّةُ وَ اَنَّ مَا جَاءَ بِهِ مُحَمَّدٌ صَلَّی الله عَلَیهِ وَ آلِهِ حَقٌ وَ اَنَّ المَوتَ حَقٌ وَ سُوالَ مُنکَرٍ وَ نَکیرٍ فِی القَبرِ حَقٌّ وَ البَعثَ حَقٌّ وَ النُّشُورَ حَقٌّ وَ الصِّراطَ حَقٌّ وَ المِیزَانَ حَقٌّ وَ تَطایُرَ الکُتُبِ حَقٌّ وَ اَنَّ الجَنَّةَ حَقٌّ وَ النّارَ حَقٌّ وَ اَنَّ السَّاعَةَ آتِیَةٌ لاَ رَیبَ فِیهَا وَ اَنَّ الله یَبعَثُ مَن فِی القُبُورِ پس بگوید اَفَهِمتَ یا فُلانُ و به جای فلان اسم میت را بگوید پس از آن بگوید ثَبَّتَکَ الله بِالقَولِ الثَّابِتِ وَ هَداکَ الله اِلَی صِرَاطٍ مُستَقِیمٍ عَرَّفَ الله بَینَکَ وَ بَینَ اَولیائِکَ فِی مُستَقَرٍ مِن رَحمَتِهِ پس بگوید اَللهمَّ جَافِ الارضَ عَن جَنبَیهِ وَ اصعَد بِرُوحِهِ اِلَیکَ وَ لَقِّهِ مِنکَ بُرهَاناً اَللهمَّ عَفوَک عَفوَک.
مساله 629ـ خوب است به امید این که مطلوب پروردگار است کسی که میت را
[[page 98]]در قبر می گذارد، با طهارت و سر برهنه و پا برهنه باشد و از طرف پای میت از قبر بیرون بیاید و غیر از خویشان میت کسانی که حاضرند، با پشت دست خاک بر قبر بریزند و بگویند اِنَّا لله وَ اِنّا اِلَیهِ راجِعُونَ. اگر میت زن است کسی که با او محرم می باشد او را در قبر بگذارد و اگر محرمی نباشد خویشانش او را در قبر بگذارند.
مساله 630ـ خوب است به امید این که مطلوب پروردگار است قبر را مربع یا مربع مستطیل بسازند و به اندازۀ چهار انگشت از زمین بلند کنند و نشانه ای روی آن بگذارند که اشتباه نشود و روی قبر آب بپاشند، و بعد از پاشیدن آب کسانی که حاضرند، دستها را برقبر بگذارند وانگشتها را بازکرده درخاک فرو برند وهفت مرتبه سوره مبارکۀ اِنّا اَنزَلناهُ بخوانند و برای میت طلب آمرزش کنند و این دعا را بخوانند.
اَللهمَّ جَافِ الارضَ عَن جَنبَیهِ وَ اَصعِد اِلَیکَ روُحَهُ وَ لَقِّهِ مِنکَ رضواناً وَ اَسکِن قَبرَهُ مِن رَحمَتِکَ مَا تُغنِیهِ بِهِ عَن رَحمَةِ مَن سِوَاکَ.
مساله 631ـ پس از رفتن کسانی که تشییع جنازه کرده اند مستحب است وَلِیِّ میت یا کسی که از طرف ولیّ اجازه دارد، دعاهایی را که دستور داده شده، به میت تلقین کند.
مساله 632ـ بعد از دفن مستحب است صاحبان عزا را سر سلامتی دهند ولی اگر مدتی گذشته است که به واسطۀ سر سلامتی دادن، مصیبت یادشان می آید، ترک آن بهتر است، و نیز مستحب است تا سه روز برای اهل خانۀ میت غذا بفرستند و غذا خوردن نزد آنان و در منزلشان مکروه است.
مساله 633ـ مستحب است انسان در مرگ خویشان، مخصوصاً در مرگ فرزند صبر کند و هر وقت میت را یاد می کند اِنّا لله وَ اِنّا اِلَیهِ راجِعُونَ بگوید، و برای میت قرآن بخواند و سر قبر پدر و مادر از خداوند حاجت بخواهد و قبر را محکم بسازد که زود خراب نشود.
مساله 634ـ جائز نیست انسان در مرگ کسی صورت و بدن را بخراشد و به خود لطمه بزند.
مساله 635ـ پاره کردن یقه در مرگ غیر پدر و برادر جائز نیست.
مساله 636ـ اگر مرد در مرگ زن یا فرزند یقه یا لباس خود را پاره کند یا اگر زن
[[page 99]]در عزای میت صورت خود را بخراشد به طوری که خون بیاید یا موی خود را بکند، باید یک بنده آزاد کند، یا ده فقیر را طعام دهد و یا آنها را بپوشاند و اگر نتواند باید سه روز روزه بگیرد بلکه اگر خون هم نیاید بنابر احتیاط واجب به این دستور عمل نماید.
مساله 637ـ احتیاط واجب آن است که در گریۀ بر میت صدا را خیلی بلند نکنند.
نماز وحشت
مساله 638ـ مستحب است در شب اول قبر، دو رکعت نماز وحشت برای میت بخوانند و دستور آن این است که، در رکعت اول بعد از حمد یک مرتبه آیة الکرسی و در رکعت دوم بعد از حمد ده مرتبه سوره انّا انزلناه بخوانند و بعد از سلام نماز بگویند اَللهمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ ابعَث ثَوَابَهَا اِلَی قَبرِ فُلانٍ و به جای کلمه فلان اسم میت را بگویند.
مساله 639ـ نماز وحشت را در هر موقع از شب اول قبر می شود خواند، ولی بهتر است در اول شب بعد از نماز عشا خوانده شود.
مساله 640ـ اگر بخواهند میت را به شهر دوری ببرند، یا به جهت دیگر دفن او تاخیر بیفتد، باید نماز وحشت را تا شب اول قبر او تاخیر بیندازند.
[[page 100]]