روش شناسی اندیشه اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی
حجة الاسلام والمسلمین احمد دیلمی
روش شناسی دقیق مبتنی بر شناخت ادوار این اندیشه و مناسبات اخلاق و عرفان است، مشرب فیلسوفانه و عارفانه و مشرب نقلی سه مکتب در حوزه مطالعات اخلاقی اندیشمندان مسلمان است؛ اولاً با توجه به اهمیت مراتب وجودی انسان و قوای نفسانی او، که محوری ترین مبانی انسان شناسانه مکتب اخلاقی امام خمینی است می توان مشرب ایشان را دریافت و ثانیاً در باب معیار نیک و بد اخلاق می توان عدالت را از منظر امام حد وسط بین افراط و تفریط دانست، که آیات و روایاتی که متضمن واژه صراط مستقیم هستند موید این نظریه اند مقاله در بحث از مناسبات اخلاق و عرفان و دین، در مقام پاسخ به بعضی از سؤالات مثل اینکه آیا پاییندی به اخلاق یا عرفان خاص بدون اتکا به دین در کمال طلوب انسان کافی است یا نه؟ به نظریاتی اشاره کرده است که هر کدام از مشرب های سه گانه چه مشرب اخلاقی نقل که بر عمل خالصانه تاکید می کند و چه مکتب اخلاق فیلسوفانه که به تعدیل قوای درونی اهمیت می دهد و چه مشرب اخلاق عارفانه که بر بکارگیری ابزارهای تقویت محبت میان محب و محبوب اصرار می ورزند جایگاه مخصوص دارند که گاهی تلفیق آنها لازم و از دیدگاهی انفکاک آنها امکان ناپذیر است، از آموزه های معنوی امام(ره) مستفاد می شود که ایشان برای هر یک از این سه روش در جای خود ارزشی مخصوص به خود قائلند؛ روش اول تناسب با ساحت ملکی و عالم
[[page 343]]شهادت وجود انسان همراه نیل به تعالی ملازمه این مقام است. روش دوم سازگار با ساحت برزخی و خیالی وجود آدمی و ملازمه تکامل اوست و روش سوم شرط سلوک معنوی در ساحت غیبی و عقلی و روحانی است، امام بعضا به آموزه های درونی این سه مشرب انتقاداتی داشته اند، لذا نمی توان ایشان را پیرو مطلق یکی از مشرب های سه گانه پنداشت به همین جهت است که در جای جای آثار خویش، شریعت و ظاهر گریزی برخی از صوفیه را به شدت به باد انتقاد می گیرد.
[[page 344]]