ذکر خدا از دیدگاه امام خمینی
سعید داودی
نویسنده ابتدا، ضمن بیان معنای ذکر که همان یاد آوری چیزی به زبان یا قلب است، به حقیقت ذکر که همان اطاعت خداوندی است اشاره می نماید.
ذکر دارای مراتب مختلفی است که عبارتند از:
1 ـ ذکر لفظی که در واقع، همان بیان اوصاف و اسمای الهی و یا اوراد به زبان است؛
2 ـ ذکر معنوی که توجه به معنای اذکاری است که بر زبان جاری می شود؛ 3 ـ ذکر قلبی که توجه باطنی و قلبی به خداوند است.
امام خمینی (ره) نیز مراتب ذکر را به: 1 ـ ذکر لفظی و زبانی؛ 2 ـ ذکر قلبی و زبانی؛ 3 ـ ذکر خداوند با تمام وجود، تقسیم می نمایندکه برترین مراتب ذکر، یاد خداوند با تمام وجود است.
در فصل چهارم، نویسنده در اهمیت ذکر به چند نکته اشاره می کند:
1. از امام سجاد«علیه السلام» نقل شده است که از هر لذتی به غیر از ذکر خدا، استغفار می نماید و به تبع او، بزرگان اهل معرفت نیز چنین بوده اند... .
2 ـ ذکر خداوند از نماز هم برتر است؛ به این معنا که اهمیت نماز نیز به ذکر بودن آن است و نماز بدون ذکر، ارزشی ندارد؛« اقم الصلاه لِذِکری».
در فصل پنجم این مقاله، بیان می شود که ذکر خداوند مخصوص زمان
[[page 290]]خاصی نیست و در روایات نیز آمده است که هر چیزی را حدی است به جز ذکر خداوند و نیز دستور به ذکر فراوان و به قدر توانایی داده شده است.
خداوند نیز کسانی را که او را فراوان یاد می کنند در قرآن ستوده است و همچنین در جای دیگر بیان نموده است که ذکر پیوسته خداوند از نشانه های خردمندان است و باز در جایی دیگر از قرآن به ذکر خداوند پس از نماز(جمعه) فرمان داده شده است تا تصوّر نگردد که ذکر فقط مختص زمان نماز است، بلکه در همه حال، حتی هنگام تجارت نیز باید به یاد خداوند بود.
در فصل ششم مقاله نیز برخی از مواضعی که در آنها به ذکر خدا سفارش شده است با استناد به آیات و روایات به تفصیل بیان گردیده است که برای نمونه می توان به ذکر خداوند در بازار، ذکر خداوند در وقت غذا خوردن و یاد خدا به هنگام خشم را نام برد.
در بخش هفتم به برخی از آثار و برکات ذکر مانند بینایی و نجات از وسوسه شیطان، آرامش دل، خوف خداوندی، ثبات و پایداری، ذکر متقابل خداوند از انسان و همنشینی با او، زهد، بصیرت و حکمت اشاره کرد.
در فصل هشتم نیز برخی از تبعات ترک ذکر، مانند هواپرستی، دنیا پرستی، نزدیکی به شیطان، زندگی سخت و دشوار و کیفرهای اخروی و عذاب دوزخ به تفصیل بیان شده است. پس از آن و در فصل بعد، برخی از اذکار ویژه و آثار آنها بیان شده و در فصل دهم به بخشی از سیره عملی امام راحل در رابطه با یاد خداوند اشاره شده است.
[[page 291]]