روش های درمان رذایل اخلاقی از منظر امام خمینی
دکتر محمدرضا فریدونی
تحلیلی از روشهای درمان رذایل اخلاقی، با تأکید بر روش امام خمینی در این زمینه است.
در این تحلیل، نخست از اهمیت تهذیب نفس و سه روش ریاضت، محبت، و توحید، برای معالجه رذایل اخلاقی گفت و گو می گردد و سپس روش امام خمینی و مکتب عرفانی او مورد بررسی قرار می گیرد.
در روش ریاضت، آدمی از راه ریاضت و تحمیل سختی و خشونت بر نفس، می کوشد که شهوات را در بند عقل درآورد و آن را حاکم بر نفس نماید. بر طبق روش محبت انسان با تلاشهای گوناگون خویش به دنبال کسب محبت خداوند بر می آید و بر آن است تا به تمام مظاهر اسماء و صفات خداوندی محبت ورزیده و به این وسیله همه نوع کینه و کدورت و حسادت و حقد را از خود دور سازد.
ولی روش توحید، بر مبانی تفکر قرار دارد و سالک پس از آن که از راه تفکر دانست که خداوند اصل و اساس کل هستی است، تمنای وصال به مرتبه توحید را می کند و با احساس فقر و نیازمندی مطلق به درگاه او، به تهذیب نفس می پردازد و به مبارزه با رذایل اخلاقی خویش بر می خیزد.
از دیدگاه نویسنده، روش محوری امام خمینی نیز، برای درمان بیماریهای اخلاقی، همین روش توحید است. با این تفاوت که ایشان علاوه بر توصیه به تفکر در حق و اسماء و صفات و کمالات او تفکر در
[[page 258]]لطائف صنع الهی و تفکر در اعمال و احوال، چهار اصل عزم، محاسبه و مراقبه، تذکر و ولایت پذیری ائمه (ع) را نیز برای نیل به مقصود لازم می داند و بر رعایت آنها تأکید می ورزد.
از نگاه امام خمینی اصل ولایت پذیری ائمه (ع) برای درک مقام توحید و عرفان و کمالات معنوی و روحی از عناصر محوری این راه به حساب می آید و محال است که سالک بدون آن به درجات و کمالات توحیدی برسد. بر این اساس ایشان مدعی است بزرگانی که نامشان در کتابهای عرفان ثبت است و آنها را واصل و فانی شمرده اند و از اهل ولایت نبوده اند، بلکه از عامه به شمار می آیند، یا واصل نبوده اند و یا تحقیقا ولایت را ادراک کرده اند، ولی بر حسب مصلحت زمانه مجبور به تقیه بوده اند، چنان که شیخ سلیمان قندوزی حنفی صاحب ینابیع الموده، و سید علی همدانی صاحب کتاب موده القربی و مولی محمد رومی بلخی صاحب کتاب مثنوی، از این دسته افراد می باشند.
[[page 259]]