مکاشفه و مراتب آن از دیدگاه امام خمینی
حجة الاسلام و المسلمین دکتر محمد تقی فعالی
در این مقاله ابتدا به تعریف و ماهیت کشف پرداخته و از آن در دیدگاه عارف به بیان آنچه را که بر فهم و درک مستقر است تفسیر گردیده است مکاشفات عرفا دو سو دارد یک سو به قلب عارف مرتبط می شود و سوی دیگر آن، حقایق است. در این خصوص نظریات ابن عربی در فتوحات مکیه و تفسیر وشرح کلام او در متونی چون فصوص الحکم بر می خوریم به دیدگاه امام خمینی منتهی می شویم عرفان امام بر اساس نفی حب دنیا مطرح شده و برای خروج عروج از نردبان تعالی باید با ریاضت به مقام شهود رسید در فصل دیگر درجات و مراتب مکاشفه آمده لوایح، لوامح و طوالح از جلمه دسته بندیهای معمول دست که در زمینه حالات کشفی سالک وجود دارد. مکاشفه علم و حال معرفت و معاینه بصر و قلب، الهام نبی و کشف نظری شهودی از شاخه های دیگر آن است که از آن در این مقاله سخن به میان آمده است.
مکاشفه در نگاه کلی به صوری و معنوی نیز تقسیم می شود و به نظر می رسد این کشف که جامع ترین و مهم ترین دسته بندی از قیصری است که در مقدمه شرح قیصری صورت گرفته است این تقسیم با تفسیم مشاهدات از نظر امام اگر چه فرق دارد، ولی در صوری قابل جمع هستند. از نظر امام خمینی مشاهدات متناسب با انواع تجلیات الهی بر سه قسم اند مشاهدات عقلی، صفاتی و ذاتی: اولی همراه با نور وجود و لوایح وجد
[[page 233]]است و دومی قرین تجلیات ثابت و دائمی است و سومی اگر نسیمی از جانب دوست رخساره عارف را نوازش دهد مشاهده جمیع صورت می گیرد و عارف را به فنای کامل و شهود ذات نایل می کند. در این مقاله حجاب عنوان بهترین عنصر مانع از کشف مطرح شده و تحدید گردیده است. که منشأ آن از دو بعدی بودن انسان (خاک و روح) سرچشمه گرفته با راهکارهایی در مقام نظر و عمل در عرصه سبقت به سوی یار مطرح شده و سالک باید این مسیر را با حساسیت ویژه ای با راهیان این راه بپیماید در پایان به حالات همراه کشف یعنی تحیر، شکر، ذوق و شوق وجد عشق و یقین تصریح شده است.
[[page 234]]