تفسیر انفسی آیات از دیدگاه امام خمینی
حجة الاسلام و المسلمین علیرضا قائمی نیا
یکی از مباحثی که در طول تاریخ اسلام میان مفسران و علمای دین مطرح بوده، کیفیت تفسیر و فهم قرآن است. این پرسش همواره در اذهان آنها بوده که با چه روشی باید آیات الهی را فهمید با چه ملاکهایی باید فهم خود را سنجید. اهل حدیث از طریق رجوع به روایات، فلاسفه بر اساس قواعد عقلی و مطالب فلسفی، عرفا به روش تفسیر انفسی آیات الهی پرداخته اند این مقاله، نگاهی دارد به برخی از آرای امام خمینی در باب تفسیر انفسی آیات قرآن، نویسنده با توجه به مراتب نفس انسانی، چگونگی سیر و سلوک و مشاهدات است عرفانی و تأثیر آن در فهم آیات را از ویژگیهای تفسیر انفسی می داند. در روش تفسیر انفسی، بر اساس مکاشفه و شهود درونی و حقایق عرفانی به تفسیر قرآن نظر می شود.
از نگاه امام، تفسیر حقیقی قرآن تنها از عهده معصومان برمی آید از آنجا که معانی قران پایان ناپذیرند، تمام روشهای مختلف تفسیری نمی تواند به تمام معانی قرآن احاطه داشته باشند. بنابراین، تفسیر جامعی از قرآن در کار نیست. امام معتقد است فهم برخی از اندیشه های عرفانی برای فهم برخی از آیات مانند رابطه حق و خلق، مسأله تجلی، اسماء و صفات و وحدت وجود ضروری است، و بر اساس فهم این مسائل می توان به تفسیر انفسی برخی از آیات پرداخت.
مسأله ضرورت تمثیل در تفسیر انفسی و فهم عرفانی آیات، نقش سیرو
[[page 197]]سلوک و تهذیب نفس در فهم حقایق قرآنی، کنار گذاشتن انکار و اعتقاد داشتن به وجود حقایق غیبی، ملتزم شدن به آداب شریعت، عبادت و انس گرفتن با ادعیه، برای رسیدن به معانی باطنی قرآن، از برجسته ترین آرای تفسیری - عرفانی امام خمینی است.
[[page 198]]