نگاهی به مهمترین عناصر و ارکان معاد از نظر امام
حجة الاسلام و المسلمین محسن غرویان
مقاله حاضر در چهار فصل تنظیم شده است. در فصل نخست اهم نظریات امام درباره حقیقت معاد ذکر گردیده که اجمالا ایشان بر خلاف تصور عموم عالم آخرت را از جنس دنیا نمی دانند و معتقدند قرآن در ماهیت معاد وارد نشده است، زیرا استعداد عامه توان درک ماهیت معاد را ندارد. معاد از حقایق عالم غیب است و لذا مقایسه حقیقت بهشت، دوزخ و معاد با حقایق عالم دنیا نادرست است.
فصل دوم به آرای امام در مورد معاد جسمانی و روحی اختصاص دارد. امام حیات اخروی را غایت خلقت، و ماوراء الطبیعی بودن معاد را، اجماع همه ادیان دانسته اند. مطابق این استدلال، از مبانی اثبات معاد قول به تجرد است که برزخ شروع تجرد و شأنیت یافتن برای حیات اخروی می باشد و چون در آخرت ماده وجود ندارد، معاد جسمانی همان صورت جسمانیت است که با انشای نفس موجود می شود.
در فصل سوم، حقیقت بهشت و جهنم از منظر امام مورد توجه است؛ که امام با تمسک به آیاتی از قرآن، ملکوت اعمال انسان را مبدأ بهشت می دانند و این بهشت دارای مراتبی است که ادنی مرتبه آن بهشت جسمانی است. به نظر ایشان طبیعت، حقیقت جهنم است و لذا اقبال به طبیعت به صورت جهنم در قیامت ظهور می کند.
فصل چهارم به اساس معاد توجه دارد. امام با پذیرفتن تفاوت میان استعداد افراد در قبول فیض، معتقدند که انسان مختار است به طبیعت یا ماورای طبیعت جذب شود. در هر صورت اعمال انسان اساس معاد را تشکیل می دهد که اثر آن در خروج از عالم طبیعت ظاهر می گردد.
[[page 45]]