فصل در این که حسد گاهی مبدأ تکبر است.
بدان که گاهی چنین اتفاق افتد که فاقد کمال به واجد کمال تکبر کند. مثلا فقیر به غنّی، جاهل به عالم. و باید دانست که همان طور که عجب گاهی مبدأ تکبر است، حسد نیز گاهی مبدأ آن شود. ممکن است انسان چون خود را فاقد آن کمال دید که در غیر است، به آن حسد ورزد، و این سبب شود که کبر کند به غیر و آن را هر چه تواند تذلیل و توهین کند. در کافی شریف از حضرت صادق، علیه السلام، حدیث کند که فرمود که کبر گاهی می باشد در اشرار مردم از هر جنس. پس از آن فرمودند- بعد از کلامی- که «رسول خدا، صلّی الله علیه و آله»، می گذشت در بعضی از کوچه های مدینه، یک زن سیاهی سرگین جمع می کرد. گفته شد به او:
دور شو از سر راه رسول خدا صلی الله علیه و اله گفت: «راه گشاد است!» بعضی از همراهان به او قصد تعرض کردند، پیغمبر فرمود: «واگذارید او را که او متکبر است.
[[page 99]]و گاهی در بعضی از اهل علم این صفت پیدا شود و عذر تراشد که تواضع برای اغنیا خوب نیست، و نفس اماره به او گوید که تواضع از برای اغنیا ایمان را ناقص کند. بیچاره فرق نمی گذارد بین تواضع برای غنای اغنیا و غیر آن: یک وقت رذیله حب دنیا و جذبه طلب شرف و جاه انسان را به تواضع وا می دارد، این خلق تواضع نیست، این تملق و چاپلوسی است، و از رذایل نفسانیه است. صاحب این خلق از فقرا تواضع نکند مگر آنکه در آنها طمعی داشته باشد یا طعمه سراغ کند.
یک وقت، خلق تواضع انسان را دعوت به احترام و فروتنی می کند، غنی باشد یا فقیر، مطمح نظر باشد یا نباشد. یعنی تواضع او بی آلایش است، روح او پاک و پاکیزه است، جاه و شرف مجامع قلب او [را]به خود جذب نکرده. این تواضع برای فقرا خوب است، برای اغنیا هم خوب است. هر کس را به فرا خور حال او احترام باید کرد. ولی این تحقیر تو و تکبر تو از اهل جاه و شرف نه از آن است که متملق نیستی، بلکه برای آن است که حسودی و خودت هم در اشتباهی. و لهذا اگر به تو احترام غیر متوقع کند، او را تواضع کنی و برای او فروتن شوی! در هر صورت، مکاید نفس و شاهکارهای او به قدری دقیق است که انسان جز پناه به خدا چاره ای ندارد. و الحمد لله أوّلا و آخرا.
[[page 100]]