الف - صدر المتألهین
صدر الدین محمد بن ابراهیم بن یحیی شیرازی، معروف به «صدر المتألهین» و «آخوند ملاّصدرا» در حدود سال 979 ق. در خاندانی متنفّذ در شیراز چشم به جهان گشود و مراحل ابتدایی علم آموزی را در همان شهر سپری و سپس تا حدود سال 1006ق. در قزوین و پس از آن در اصفهان که پایتخت صفویان و دار العلم آن روزگار بود به نزد بزرگانی همچون: شیخ محمد بن الحسین بن عبد الصمد معروف به شیخ بهایی (953 ـ 1030 ق) و میر محمدباقر بن شمس الدین محمد استرابادی مشهور به میر داماد (م 1040 ق) شاگردی نمود و در فلسفه، حدیث و تفسیر جایگاهی بلند یافت.
صدرا به دلیل سختیهایی که از همعصران خویش بر وی وارد آمد، اصفهان را ترک
[[page VI]]کرده و در روستایی به نام کهک در اطراف شهر قم سالها انزوا و گوشه نشینی اختیار کرد و به تحقیق و پایه گذاری فلسفۀ خویش که امروزه به نام «حکمت متعالیه» زبانزد همگان گردیده مشغول شد و پس از آن به دعوت الله وردی خان حاکم فارس به شیراز بازگشت و بساط تدریس و تصنیف گسترد.
وی به سال 1050 ق. در حالی که برای هفتمین بار در سفر حج گام می زد در، شهر بصره به دیار باقی شتافت.
در میان شاگردان صدر المتألهین، ملاّ محسن فیض کاشانی (1007 ـ 1091 ق) و ملاّ عبدالرزّاق فیّاض لاهیجی (م 1072 ق) که افتخار دامادی استاد خود را نیز داشتند پرآوازه ترند.
تألیفات آخوند را افزون بر پنجاه کتاب و رسالۀ کوچک و بزرگ دانسته اند که انتساب حدود چهل نوشته بدو ثابت گردیده است و مهم ترین آنها عبارت است از:
1 ـ الحکمة المتعالیة فی الاسفار الاربعة العقلیّة؛
2 ـ الشواهد الربوبیّة؛
3 ـ المبدأ و المعاد؛
4 ـ تعلیقات بر الهیّات شفا؛
5 ـ تعلیقات بر شرح حکمة الاشراق؛
6 ـ شرح هدایۀ اثیریّه؛
7 ـ الحکمة العرشیّة؛
8 ـ المشاعر؛
9 ـ تفسیر برخی از آیات و سور قرآنی؛
10 ـ شرح اصول کافی؛
11 ـ اجوبة المسائل النصیریّة؛
12 ـ کسر الاصنام الجاهلیّة؛
13 ـ مفاتیح الغیب؛
[[page VII]]14 ـ المظاهر الالهیّة؛
15 ـ الواردات القلبیّة؛
16 ـ اسرار الآیات؛
17 ـ اللمعات المشرقیّة؛
18 ـ طرح الکونین؛
19 ـ اکسیر العارفین.
[[page VIII]]