بین علت و معلول دور نیست
و از احکام مشترکه بین علت و معلول این است که دور بین آنها نیست؛ زیرا اگر چیزی معلول علتی باشد، رتبۀ علت مقدم است و اگر معلول که در رتبۀ متأخرۀ از علت قرار گرفته، بخواهد علتِ علت خود باشد، تقدم الشی ء علی نفسه لازم می آید و آن مقتضی اجتماع وجود و عدم که تناقض است، می باشد. وبالجمله: بطلان دور ضروری بوده و چندان محتاج به اقامۀ برهان نیست. علاوه بر آن، دور مستلزم تسلسل است و دلیل ابطال تسلسل مفصلاً ذکر خواهد شد.
اما بیان اینکه دور مستلزم تسلسل است این است که: اگر فرض کنیم: «الف» علت «ب» است، رتبۀ «الف» عقلاً بر رتبۀ «ب» مقدم خواهد بود و اگر فرض کنیم «ب» هم علت «الف» است، رتبۀ «ب» بر رتبۀ «الف» مقدم خواهد بود.
بنابراین: چون «ب» علت است، رتبه اش عقلاً مقدم بوده و چون فرضاً معلول «الف» است، رتبۀ «الف» نیز عقلاً مقدم خواهد بود و همچنین به مناط مقدم بودن «الف»، «ب» مقدم خواهد بود وهکذا الی غیر النهایه در قوۀ عاقله این سلسله مراتب لازم می آید اگر «الف» و «ب» بخواهند در خارج به این نحو متحقق گردند، پس دلیل ابطال تسلسل، دور را هم ابطال می کند.
[[page 342]]