بین علت و معلول دور نیست

‏‏بین علت و معلول دور نیست‏

‏‏و از احکام مشترکه بین علت و معلول این است که دور بین آنها نیست؛ زیرا اگر‏‎ ‎‏چیزی معلول علتی باشد، رتبۀ علت مقدم است و اگر معلول که در رتبۀ متأخرۀ از‏‎ ‎‏علت قرار گرفته، بخواهد علتِ علت خود باشد، تقدم الشی ء علی نفسه لازم می آید و‏‎ ‎‏آن مقتضی اجتماع وجود و عدم که تناقض است، می باشد. وبالجمله: بطلان دور‏‎ ‎‏ضروری بوده و چندان محتاج به اقامۀ برهان نیست. علاوه بر آن، دور مستلزم تسلسل‏‎ ‎‏است و دلیل ابطال تسلسل مفصلاً ذکر خواهد شد.‏

‏‏اما بیان اینکه دور مستلزم تسلسل است این است که: اگر فرض کنیم: «الف» علت‏‎ ‎‏«ب» است، رتبۀ «الف» عقلاً بر رتبۀ «ب» مقدم خواهد بود و اگر فرض کنیم «ب» هم‏‎ ‎‏علت «الف» است، رتبۀ «ب» بر رتبۀ «الف» مقدم خواهد بود.‏

‏‏بنابراین: چون «ب» علت است، رتبه اش عقلاً مقدم بوده و چون فرضاً معلول‏‎ ‎‏«الف» است، رتبۀ «الف» نیز عقلاً مقدم خواهد بود و همچنین به مناط مقدم بودن‏‎ ‎‏«الف»، «ب» مقدم خواهد بود وهکذا الی غیر النهایه در قوۀ عاقله این سلسله مراتب‏‎ ‎‏لازم می آید اگر «الف» و «ب» بخواهند در خارج به این نحو متحقق گردند، پس دلیل‏‎ ‎‏ابطال تسلسل، دور را هم ابطال می کند.‏

‏‎[[page 342]]‎