اثبات توحید فعلی با برهان عقلی

‏‏اثبات توحید فعلی با برهان عقلی‏

‏‏این است که باید در بیان توحید فعلی با برهان عقلی یا سمعی سخن بگوییم، با ادلۀ‏‎ ‎‏سمعیه نمی توان عقیدۀ جزمی پیدا کرد، گرچه دلیل سمعیِ سورۀ مبارکۀ توحید از امتن‏‎ ‎‏براهین عقلیه است ولکن محتاج بیانی است که با آن چند مطلب با برهان عقلی ثابت‏‎ ‎‏می شود:‏

‏‏               1ـ توحید ذات.                    2ـ واحدیت.‏

‏‏               3ـ احدیت.                         4ـ صمدیت.‏

‏‏وبالجمله: ما سابقاً گفتیم: باید واجب الوجود بالذات واجب الوجود من جمیع‏‎ ‎‏الجهات باشد. واجب در ذات باید واجب در علم و واجب در فیاضیت باشد. وجود‏‎ ‎‏واجب، ازلی و ابدی و قدیم است، علم او هم ازلی و فیض او هم ازلی است. ماهیاتی‏‎ ‎‏که وجود نمی یابند به واسطۀ نقصان در فاعلیتِ فاعل نیست، بلکه او تام الفاعلیه بوده و‏

‎ [[page 80]]

‏‏ماهیات ممتنعة الوجود مثل اجتماع نقیضین قابلیت قبول فیض را ندارند. واجب‏‎ ‎‏الوجود در فاعلیت ناقص نیست که این ماهیات وجود پیدا نمی کنند، بلکه این ماهیات‏‎ ‎‏بطلان محض بوده و نمی توانند فیض را نگه بدارند.‏

‏‏بالجمله: هر چیزی که قابلیت وجود و افاضۀ فیض الهی را داراست، افاضۀ فیض‏‎ ‎‏بر او واجب بوده و تعطیل فیاضیت محال است، پس تأخر وجودات به این جهت‏‎ ‎‏است که باید مواد، مراحلی را سیر کرده تا قابل اخذ فیض باشند و به محض اینکه ماده‏‎ ‎‏قابل گردید، تام الفاعلیه او را ایجاد می نماید؛ لذا اگر دو واجب فرض کنیم، باید هر دو‏‎ ‎‏تام الفاعلیه بوده و هر کدام مستقلاً موادی را که قابل اخذ فیض می باشند، ایجاد نمایند‏‎ ‎‏و یکی از آن دو نمی تواند کار را به دیگری محول نموده و به او بگوید من خسته‏‎ ‎‏شده ام و فاعلیت آن مادۀ قابله به عهدۀ تو باشد، زیرا ایجاد فعل برای واجب الفاعلیه‏‎ ‎‏واجب است و واجب تام الفاعلیه است. و اگر دو علت مستقلۀ الهیه بر چیزی توارد‏‎ ‎‏نمایند، افساد و ابطال لازم می آید و موجودیت موجود محال می شود و هیچ موجودی‏‎ ‎‏وجود پیدا نمی کند و لذا ابطال موجودات و افساد فعل الهی لازم می آید، پس باید‏‎ ‎‏فاعل الهی و معطی الوجود، یک وجود واجب باشد.‏

‏‏این است بیان:‏

‏‏ ‏

‏‏و فی کل شی ءٍ له آیة‏  ‎ ‎‏تدلّ علی أ نّه واحد‏‎[1]‎

‏‏ ‏

‏‏و معنای:‏

‏‏ ‏

‏‏هر گیاهی که از زمین روید‏  ‎ ‎‏وحده لا شریک له گوید‏

‏‏ ‏

‏‏و بالجمله: با این بیان ثابت شد که شرکت در فعل الهی ممکن نبوده و محال است‏‎ ‎‏که حضرت احدیت عقل اول را مثلاً خلق نموده و به او بفرماید: به همراهی تو در‏‎ ‎‏خلقت اشیاء دیگر فعالیت می کنیم، چنانکه محال است فعل الهی را به او تفویض‏‎ ‎‏نماید.‏

‏‏بنابراین: با این بیان اثبات نمودیم که باید فعل الهی لا شریک فیه و لا تفویض فیه‏

‎ [[page 81]]

‏‏باشد و ان شاء الله در مباحث آتیه کیفیت حدوث کثرت در عالم را که از مسائل غامضۀ‏‎ ‎‏حکْمیه است، ذکر خواهیم کرد.‏

‏‎ ‎

‏‎[[page 82]]‎