دلیل چهارم بر عمومیت قدرت

‏‏دلیل چهارم بر عمومیت قدرت‏

‏‏دلیل چهارم بر عمومیت قدرت حق، دلیلی است که فارابی در ‏‏فصوص ‏‏آورده و آن‏‎ ‎‏این است که: این افعالی که از ما صادر می شود و شخص گمان می کند که آنها را به‏‎ ‎‏اختیار خود به عمل آورده است، آیا این اختیار، حادث یا قدیم یا از لوازم ذات است؟‏‎ ‎‏اگر از لوازم ذات باشد لازم می آید از اول و از وقتی که ذات بوده اختیار هم باشد و‏‎ ‎‏حال آنکه چنین نیست. و اگر حادث باشد، مسلّم مُحدِثی لازم دارد؛ اگر آن محدث‏‎ ‎‏شخص باشد به طوری که با اختیار دیگری آن را احداث نموده باشد، به آن اختیار‏‎ ‎‏دیگر نقل کلام می کنیم و هکذا و تسلسل لازم می آید و لذا باید هر «ما بالعرض» به‏‎ ‎‏«ما بالذات» منتهی شود تا تسلسل لازم نیاید.‏

‏‏و اگر اختیار اوّلی به اختیار دیگری نبوده، بلکه شخص مجبول و مجبور به اختیار از‏‎ ‎
‏‎[[page 305]]‎‏غیر باشد، در این صورت طبق قاعدۀ «کلّ ما بالعرض لابد و أن ینتهی الی ما بالذات» به‏‎ ‎‏اختیار ازلی منتهی می شود و این منافات ندارد با اینکه فعل شخص اختیاری باشد؛ زیرا‏‎ ‎‏در مختاریت فعل، کافی است که آن فعل از روی اختیار صادر شده باشد و دیگر لازم‏‎ ‎‏نیست خود اختیار هم اختیاری باشد. پس اگر اختیار جبلّی هم باشد، عیبی ندارد.‏‎[1]‎

‏‎[[page 306]]‎