رأی حرنانیون
حَرنانیون گفته اند: اصول عالم قدمای خمسه است که دوتای از آنها حیّ و فاعل است و آن دو عبارت از باری تعالی و نفس است. و دوتای دیگر از آنها را غیر حیّ و غیر فاعل و همچنین غیر منفعل دانسته اند و آن دو، زمان و مکان است و یکی از آنها را غیر فاعل و غیر حیّ، بلکه منفعل دانسته اند و آن هیولی است.
و گفته اند: هیولی بعد از تعلق نفس به آن، مورد توجه باری تعالی قرار گرفته و اقسام اجسام مانند ارض و ارضی و فلک و فلکی حاصل شده است.
سپس نفس بعد از افاضۀ علم و ادراک از ناحیۀ باری تعالی به آن، متذکر عالمی که قبل از تعلق به هیولی داشته است شده و به آن عشق پیدا نموده و به سوی آن ارتقا پیدا می نماید.
مرحوم حاجی بعد از نقل این قول شروع به تهجین و ابطال آن نموده و می گوید: «اذ فی الثنیٰ الشرک» در قاموس آمده است: «لاثنی فی الصدقه»، یعنی در یک سال دو
[[page 540]]بار زکات اخذ نمی شود، یا معنای آن این است که «لا تؤخذ ناقتان مکان واحده» و یا به این معناست که «لا رجوع فی الصدقه».
معنای کلام ایشان این است که وقتی در قول به دو مبدأ، مثل یزدان و اهریمن و در قول به اقانیم ثلاثه، یعنی اَب و ابن و روح القدس که نصاری به آن قائل می باشند، شرک است، پس در قول به قدمای خمسه، کل الکفر و کل التلویث خواهد بود.
[[page 541]]