نقد آخوند بر حجت پنجم
آخوند رحمه الله بر مقدمه دوم ایراد می کند و می گوید: این مقدمه پیش ما غیر مسلّم است؛ زیرا شما دانستی که قوۀ باصره، ادراک مبصرات می کند در صورتی که ارتسام صور مبصرات در عین نمی شود و همچنین قوۀ خیالیه، صور و اشباح جسمانیه را بدون انطباع آنها در دماغ درک می کند پس این حجت به واسطۀ اختلال این مقدمه مخدوش است.
و حاصل ایراد آخوند این است که: قوۀ باصره با اینکه قوۀ جسمانی است ولی صور مبصرات در جسم مرتسم نمی شود تا قوه به وسیلۀ جسم فاعلیت داشته باشد، بلکه به فاعلیت نفس، مثل صورت مبصر خارجی مخلوق می شود، و قوۀ باصره اصلاً در فعل به موضوعش محتاج نیست که صورت مبصر در آن مرتسم باشد. هذا کله فرمایش آخوند.
[[page 21]]اما اینکه آخوند گفت که رؤیت با خلاقیت نفس درست می شود، این بر اساس مسلک خودش است و بر اساس این مسلک لازم می آید برای نفس یک نحوه تجردی باشد. پس اگر روی مبنای آخوند حرف بزنیم، باید از تجرد نفس فارغ شده باشیم، در صورتی که کسی که بر تجرد نفس حجت اقامه می کند، نمی تواند به خلاقیت نفس قائل باشد؛ زیرا خلاقیت نفس فرع تجرد اوست، پس آن کسی که حجت اقامه کرده بر اساس مبنای مشهور حرف می زند و بر این مبنا نمی شود مقدمۀ دوم را قبول نداشت.
[[page 22]]