معاد جسمانی از دیدگاه متکلمان
آخوند رحمه الله قول دیگری را بیان می فرماید، که همان قول اکثر، بلکه نوع مردم و عموم علما و عامه است و متکلمین هم قائل به این قولند و امام ایشان ـ فخر رازی ـ هم بر اثبات آن استدلال کرده است.
و آن عبارت است از اینکه: بعد از آنکه روح را از این بدن جدا نمودند و بدن منحل گردید و اجزائش خاک شده و منتشر گردید، روز قیامت آن اجزاء را به قدرت خداوند متعال جمع آوری نموده و دوباره بدن درست شده و روح را به آن القا می کنند و حشر و نشر مردم به این نحو خواهد بود.
فخر رازی برای اثبات و امکان این معنی، به جمع آوری اجزاء و یا احیاء اشیاء فاسد شده و نظایر آنها به قدرت کاملۀ الهیه استدلال می کند، و در تقریب این عقیده در حقیقت به قدرت خداوند استدلال می نماید.
مثلاً یکی از ادلۀ وی این است که بین حکما اختلاف شده در اینکه آیا منی در تمام اجزاء بدن بوده و در موقع خروج از تمام اجزاء و اعضا و عروق و عضلات خارج می شود، یا اینکه اوعیۀ خاصی دارد که در آنجا جمع می شود ـ مثلاً در بیضتین جمع شده ـ و موقع خروج، از آن اوعیه خارج می شود، نه اینکه از تمام عروق خارج شود.
خیلی از حکما قائلند به اینکه منی در تمام اعضاست و اوعیۀ خاصی ندارد و در موقع خروج، از تمام آنها انزال می شود؛ برای اینکه منی نتیجۀ هضم رابع است و فضول آن هضم است که در تمام اعضا بعد از آنکه به اندازۀ لازم بدل ما یتحلل گردید، باقی مانده از هر عضوی دفع می گردد. بنابراین منی در حقیقت مثل طلّ و شبنم در تمام اعضا بوده و این اجزاء منبثّۀ طلّی، از نقاط مختلف بدن به حکم و قدرت خداوندی
[[page 509]]جمع می شوند و بالاخره به صورت انسان درمی آیند.
قضیۀ معاد هم همین طور است، وقتی که بدن انسانی خاک شد و اجزاء و ذرات او در عالم منتشر گردید، این اجزاء منبثّه را مثل آن اجزاء بدنی منویه از تمام کرۀ خاک و هوا جمع آوری کرده و به شکل و هیئت آن شخص درمی آورند. و با نفخه ای در او القای روح می کنند؛ آیۀ «ألَمْ یَکُ نُطْفَةً مِنْ مَنِیٍّ یُمْنَی * ثُمَّ کَانَ عَلَقَةً فَخَلَقَ فَسَوَّی» را مورد شاهد و استدلال قرار داده است و همین طور به آیۀ شریفۀ «أ أنْتُمْ تَزْرَعُونَهُ أمْ نَحْنُ الزَّارِعُونَ» استدلال می کنند؛ به این نحو که ما می دانیم هر یک از آب و خاک، به تنهایی بذری را افساد می کنند؛ مثلاً اگر بذری در خاک بماند و ابداً رطوبتی به آن نرسد و آبی نخورد، بالاخره این بذر خاک شده و فاسد و متعفّن می گردد، همین طور اگر به دریا افتاد در آنجا فاسد می شود و آب آن را متعفّن می نماید، و اگر دو سبب افساد جمع شدند، عقلاً لازم است زودتر او را فاسد و متعفّن نمایند، ولیکن به قدرت کاملۀ احدی، اطراف بذر می پوسد و از وسط آن، چیز حیّ و صاحب حیات نباتی بیرون می آید، پس خدا قادر است از اجزاء فاسد، بدنی حیّ و زنده بیرون بیاورد و در حقیقت، مردۀ خاکی را زنده نماید. وی به آیات دیگری هم استشهاد می کند.
[[page 510]]