روزنامه نگاری توسعه در اندیشه و نگاه امام خمینی (س)

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏روزنامه‌نگاری توسعه در اندیشه و نگاه‏

‏‏امام خمینی(س)‏

‏ ‏دکتر امیدعلی مسعودی‏^‎[1]‎

‏‏در عصر ارتباطات با وجود شکل‌گیری ارتباطات ماهواره‌ای مقوله ‏‎ ‎‏«تهاجم خبری» توسط دولت‌های استکباری علیه کشورهای در حال ‏‎ ‎‏توسعه و نحوه مقابله‏‏ با این تهاجم ویرانگر همچنان یکی از مسائل ‏‎ ‎‏اساسی است.‏

‏‏از چهار دهه پیش تاکنون، همزمان با توسعه تکنولوژی‌های ارتباطی، ‏‎ ‎‏بررسی‌های کمی و کیفی اخبار بین‌المللی، بیانگر نفوذ کشورهای ‏‎ ‎‏سلطه‌گر غربی بر جریان اطلاعات و اخبار در کشورهای در حال توسعه ‏‎ ‎‏است. به گفته «فدریکومایر» دبیر کل یونسکو: «یکی از بزرگترین ‏‎ ‎‏تضادهای زمان ما این است که مرفه‌ترین مناطق کره زمین به عصر ‏‎ ‎
‏‎[[page 151]]‎‏تلویزیون کابلی، فاکس و ارتباط ماهواره‌ای گام می‌گذارند، اما هنوز 600 ‏‎ ‎‏هزار روستا برق ندارد و بیش از 800 میلیون بی‌سواد در جهان زندگی ‏‎ ‎‏می‌کنند حس اخلاقی ما که به‌ویژه در پی توسعه وسایل ارتباطی بیدارتر ‏‎ ‎‏شده است، ما را از تسلیم شدن به این وضعیت هولناک باز می‌دارد.»‏

‏‏تلاش‌ها و کوشش‌های رهبران کشورهای در حال توسعه در ‏‎ ‎‏کنفرانس‌های متعدد یونسکو طی دهه‌های هفتاد و هشتاد دستاوردهای ‏‎ ‎‏عظیمی برای سدکردن نفوذ گسترده خبری غرب در پی داشت تا آنجا که ‏‎ ‎‏در اثر این یونسکو را ترک کردند و از حدود دو دهه بیش تا کنون ‏‎ ‎‏کوشش‌های قابل ملاحظه‌ای توسط پژوهشگران کشورهای در حال ‏‎ ‎‏توسعه به موازات سیاست‌های رهبران این کشورها، به منظور ایجاد «نظم ‏‎ ‎‏جهانی اطلاعات و ارتباطات» برای مبارزه با نابرابری جهانی ارتباطات و ‏‎ ‎‏عدم تعادل بین‌المللی اطلاعات در نهایت در جهت مقابله سلطه ارتباطی ‏‎ ‎‏و جزئی کشورهای غرب صورت گرفته است.‏

‏‏دکتر «نارایان سریواستاوا» در این باره معتقد است: «کشورهای در ‏‎ ‎‏حال توسعه امروز در موقعیت بهتری برای تصحیح اطلاعات یکسویه‌ای ‏‎ ‎‏که خبرگزاری‌های فراملی غربی در اختیار آنان می‌گذارند، قرار دارند و ‏‎ ‎‏می‌توانند تصویر واقعی‌تری از مشکلات کشورهای در حال توسعه و ‏‎ ‎‏همچنین تحولات سایر مناطق جهان به دست آورند.‏

‏‏وی از نحوه برخورد روزنامه‌نگاران کشورهای در حال توسعه با ‏‎ ‎‏اخبار دریافتی از غول‌های خبری غرب انتقاد می‌کند و به ذکر جمله‌ای از ‏‎ ‎‏خانم «ایندیرا گاندی» رئیس جمهور فقید هند می‌پردازد که می‌گوید:‏

‏‏«در رسانه‌های غرب و یا در رسانه‌های خود ما، بندرت خبری در ‏‎ ‎‏مورد کشورهای در حال توسعه به غیر از اخبار مربوط به فاجعه و ‏‎ ‎
‏‎[[page 152]]‎‏آشوب وجود دارد. تلاش عظیم و حیرت‌انگیزی که در زمینه توسعه ‏‎ ‎‏صورت می‌گیرد، تغییر تحولی که روستاها و شهرهای ما، در میان زنان ‏‎ ‎‏ما، کارگران ما و سایرین روی می‌دهد نیز به نظر می‌رسد که دبیران و ‏‎ ‎‏مدیران رسانه‌های ما قاعده‌بندی «نورث کلیف» را مبنی بر این که قدرت، ‏‎ ‎‏موقعیت، پول و مسائل جنسی، خبر را به وجود می‌آورند، شیوه‌نامه خود ‏‎ ‎‏ساخته‌اند و به همین ترتیب پرهیزکاری، بهنجاری، سختکوشی و تواضع ‏‎ ‎‏و فروتنی خبرساز نیستند.‏

‏‏نجابت و فروتنی ممکن است روزی مالک، و وارث کره زمین شود، ‏‎ ‎‏اما جایی در عناوین اخبار و سرصفحه روزنامه‌ها نخواهد داشت ‏‎ ‎‏گزارشگری یک جانبه و اخبار تحریف شده داستانی کهنه و قدیمی برای ‏‎ ‎‏ما هستند.»‏

‏‏حضرت امام خمینی(س) از جمله رهبران کشورهای در حال توسعه ‏‎ ‎‏است که پیش از پیروزی انقلاب اسلامی به مقوله با فساد حاکم بر ‏‎ ‎‏رسانه‌های دوران طاغوت خواستار تبدیل مطبوعات به دانشگاه عمومی ‏‎ ‎‏برای آموزش و اصلاح جامعه شدند.‏

‏‏امام خمینی(س) بنیانگذار جمهوری اسلامی پس از پیروزی انقلاب ‏‎ ‎‏همواره در پیام‌ها و رهنمودهای خود به اهل قلم و صاحبان مطبوعات ‏‎ ‎‏آنها را به اصلاح امور مطبوعات بازمانده از دوران طاغوت فرا ‏‏می‌خواندند ‏‎ ‎‏و به ترسیم اشکال روزنامه‌نگاری توسعه به عنوان یک راه‌حل ‏‎ ‎‏می‌پرداختند.‏

‏‏در این گفتار به دیدگاه‌های امام در این زمینه می‌پردازیم و پیش از آن ‏‎ ‎‏به شناخت هرچند مختصر روزنامه‌نگاری توسعه همت می‌گماریم.‏

‏
‏‎[[page 153]]‎‏روزنامه‌نگاری توسعه چیست؟‏

‏‏کشورهای رو به توسعه یا جهان سومی‌ها در جهت ارتقای دانش و ‏‎ ‎‏پیشرفت جوامع خود نیاز به مطبوعات مستقل و مردمی دارند، مطبوعاتی ‏‎ ‎‏که برای مردم نوشته شده و از خصوصیات مطبوعات کشورهای سلطه‌گر ‏‎ ‎‏بدور باشند.‏

‏‏اقدامات اخیر سازمان ملل‌متحد در قالب کمک‌های یونسکو به ‏‎ ‎‏آموزش تخصصی روزنامه‌نگاران حتی به نهادهایی چون صندوق ‏‎ ‎‏بین‌المللی کمک به کودکان و زنان این سازمان نیز تسری یافته است.‏

‏‏آموزش تخصصی روزنامه‌نگاران ضرورتی انکارناپذیر است. در ‏‎ ‎‏شهریور ماه سال 1374 به ابتکار مرکز گسترش آموزش رسانه‌ها و ‏‎ ‎‏صندوق بین‌المللی کمک به کودکان و زنان اولین کلاس‌های تخصصی ‏‎ ‎‏آموزش روزنامه‌نگاری در زمینه روزنامه‌نگاری توسعه که توسط بنیاد ‏‎ ‎‏تامسن انگلستان تهیه شده بود در اختیار دانشجویان قرار گرفت. ‏‎ ‎‏مشخصه‌هایی که این متن برای روزنامه‌نگاری توسعه برشمرده است، ‏‎ ‎‏روزنامه‌نگاری توسعه را دارای این خصوصیات می‌داند: «روزنامه‌نگاری ‏‎ ‎‏توسعه درصدد است که از پیشرفت‌ها یا پسرفت‌های مناطق شهری و ‏‎ ‎‏روستایی یک کشور به شیوه‌ای واقعی و خواندنی گزارش تهیه کند.‏

‏‏این گزارش‌ها باید بین اولیای امور و مردم بین جوامع شهری و ‏‎ ‎‏روستایی پلی اطلاعاتی ایجاد کند. در درازمدت، هدف آن سهم داشتن ‏‎ ‎‏در بهبود راه و رسم زندگی مردم است».‏

‏‏براساس این تعریف، روزنامه‌نگاری توسعه برخلاف روزنامه‌نگاری ‏‎ ‎‏غربی معتقد نیست که «خبر بد، خبر خوبی است» بنابراین به جای ‏‎ ‎‏پرداختن به اخبار رویدادها، اتفاقات و بحران‌ها بیشتر بر مسائل و فرایند ‏‎ ‎
‏‎[[page 154]]‎‏تکیه می‌کند.‏

‏‏اگر روزنامه‌نگاری رویداد مدار غربی شکستن یک سد آباد را خبر ‏‎ ‎‏می‌داند، روزنامه‌نگاری فرایند مدار بر روی اخبار احداث سد آب تأکید ‏‎ ‎‏می‌کند هرچند این گونه اخبار فاقد هیجان لازم برای برانگیختن ‏‎ ‎‏خوانندگان باشد. جنبه دیگر روزنامه‌نگاری توسعه تأکید بر مردم است، ‏‎ ‎‏درحالی‌که روزنامه‌نگاری غربی نقل قول از گفته‌های سیاستمداران و ‏‎ ‎‏افراد برجسته را مورد توجه قرار می‌دهد و ارزش برای آن عمدتاً به ‏‎ ‎‏اهمیت گوینده آن بستگی دارد، نه به آنچه که می‌گوید. بنابراین اگر ‏‎ ‎‏رئیس‌جمهور به مناسبت سالروز استقلال یک کشور همسایه پیام تبریکی ‏‎ ‎‏برای رهبر آن کشور ارسال کند، خبر صفحه اول روزنامه‌ها، همین است. ‏‎ ‎‏صرفاً به این دلیل که به عنوان یک گزارش مطبوعاتی از بزرگترین ‏‎ ‎‏جایگاه قدرت کشور ارسال شده است، نه به این دلیل که حرف مهمی ‏‎ ‎‏در آن گفته باشد. در حالی روزنامه‌نگاری توسعه معتقد است یک سازمان ‏‎ ‎‏کارآمد خبری باید پیشرفت مردم را ثبت کند.‏

‏‏اخبار توسعه در دو طیف وسیع می‌تواند وسیله روزنامه‌نگاری توسعه ‏‎ ‎‏مورد توجه واقع شود:‏

‏‏1ـ اخبار مربوط به پروژه‌های عمرانی از تأمین یک نیروگاه برقی و ‏‎ ‎‏آب گرفته تا ایجاد یک شبکه آب سالم در دهکده‌ای که دارای ‏‎ ‎‏آب آلوده است، از ابداع روش‌های جدید سوادآموزی گرفته تا ‏‎ ‎‏نوآوری در سیستم آیش.‏

‏‏2ـ مشکلاتی که باید رفع شوند مانند استثمار زنان به عنوان نیروی ‏‎ ‎‏کار ارزان از یک سو و ایجاد تعاونی زنان از سوی دیگر، نتایج ‏‎ ‎‏مصیبت‌بار استثمار کودکان و ایجاد شغل‌هایی که به دهقانان فقیر ‏‎ ‎
‏‎[[page 155]]‎‏امکان می‌دهد به جای فرستادن کودکان خود به خیابان‌ها آنها را ‏‎ ‎‏نزد خود نگه دارند، رفع تبعیض‌های جنسی، پرداختن به مسائل ‏‎ ‎‏بهداشت، آموزش و اشتغال، دادگستری و مبارزه با فقر.‏

‏‏خبرنگاران روزنامه‌نگاری توسعه به جای منفعل بودن ‏‎(Passive)‎‏ ‏‎ ‎‏می‌بایست فعال ‏‎(active)‎‏ باشند یعنی به جای برخورد منفعلاًنه با رویداد ‏‎ ‎‏مدار می‌بایست به زندگی پیرامون خود چشم بدوزند و ببینند آیا ‏‎ ‎‏چیزهایی وجود دارد که برای خوانندگان اهمیت داشته و مورد توجه‌شان ‏‎ ‎‏قرار گیرد. این همان نکته‌ای است که روزنامه‌نگاری غربی بدان اهمیت ‏‎ ‎‏چندانی نمی‌دهد: زندگی در روستا چگونه است؟ چه تغییراتی در آن ‏‎ ‎‏روی می‌دهد؟ افزایش رفت و آمد وسایل نقلیه شهری چه تأثیری بر ‏‎ ‎‏نحوه بازی کودکان گذاشته است؟‏

‏‏براساس استانداردهای مرسوم روزنامه‌نگاری، این‌گونه مطالب ابداً ‏‎ ‎‏خبر محسوب نمی‌شوند و معمولاً در صفحات داخلی گزارش‌ها ظاهر ‏‎ ‎‏می‌شوند تا در صفحه اول؛ درحالی‌که از پیشرفت مردم، از پیشرفت یک ‏‎ ‎‏ملت سخن می‌گویند مطالبی هستند که می‌توانند مشوق پیشرفت باشند، ‏‎ ‎‏موردی از عدم پیشرفت را برجسته‌تر نشان می‌دهند و سبب شناسایی ‏‎ ‎‏دستاوردها و محکومیت استثمار می‌شوند. در یک کلام روزنامه‌نگاری ‏‎ ‎‏توسعه، همین است.‏

‏‏روزنامه‌نگاری توسعه در ایران‏

‏‏جلال آل احمد در مقاله «ورشکستگی مطبوعات» سه دوره مهم در تاریخ ‏‎ ‎‏مطبوعات ایران را بررسی می‌کند که متأسفانه در هر سه دوره شاهد ‏‎ ‎‏روزنامه‌نگاری مقلد هستیم در این سه دوره یعنی از شهریور سال 1320 ‏‎ ‎‏تا بعد از کودتای 28 مرداد 1332 به جای مطبوعات شاهد ‏‎ ‎
‏‎[[page 156]]‎‏«رنگین‌نامه»‌هایی هستیم که تنها وظیفه‌شان انحراف افکار عمومی از ‏‎ ‎‏مسائل اساسی کشور و حکومت است. به عقیده جلال آل احمد: «ادای ‏‎ ‎‏روزنامه‌نویسی» را درمی‌آوریم. در این کار نیز از دیگران تقلید می‌کنیم. ‏‎ ‎‏در این کار می‌خواهیم سر و پزمان را به شکل آنهایی درآوریم که تازه ‏‎ ‎‏خودشان متوجه شرق شده‌اند، با آدابش و طرز تفکرش و امکانات آینده‌اش‏‏.‏

‏‏از روزی که بوق افتضاح شهریور بیست را زدند تا به امروز ‏‏مطبوعات ‏‎ ‎‏فارسی سه دوره مشخص و مختلف را از نظر وضع ظاهر و زبان و تعداد ‏‎ ‎‏انتشار و محتویات پیموده‌اند:‏

‏‏1ـ تا حدود سال 24 و 25 دوره رواج مطبوعات دهن دریده است در ‏‎ ‎‏این دوره مردم عادی هنوز در جستجوی آن مطبوعه‌ای هستند که ‏‎ ‎‏ساده‌تر فحش می‌دهند و صریح‌تر و هنوز با اصول کاری ‏‎ ‎‏ندارند... .‏

‏‏2ـ از نظر محتوا ـ درد دل‌های خصوصی ـ فحش به اشخاص و ‏‎ ‎‏مصادر امور، اخبار جنگ با آب و تاب هر چه تمامتر، محاکمه ‏‎ ‎‏مسببان انگشت‌شمار آن اوضاع و داستان‌های اغراق‌آمیز درباره ‏‎ ‎‏زندان‌ها و همه هیجان‌انگیز.‏

‏‏3ـ از این پس تا سال 1332 ناهار بازار احزاب سیاسی است. دوره ‏‎ ‎‏مبارزه‌های به اصطلاح اصولی است! در این دوره احزاب سیاسی ‏‎ ‎‏هر کدام متناسب موقعیت‌های محلی و جهانی خویش به نهایت ‏‎ ‎‏درجه قدرت رسیده‌اند... همه دست به عصا می‌روند و رعایت ‏‎ ‎‏می‌کنند و حساب دهن دریدگی از میان رفته است.‏

‏‏4ـ و از سال 1332 به بعد مائیم و این «رنگین‌نامه‌ها»! تحریک کشنده ‏‎ ‎‏حیوانی‌ترین غرایز و خالی از حق و شور و شوق.‏

‏
‏‎[[page 157]]‎‏بر روی همین نکته است که دولت هم دست کمک می‌گذارد. برای ‏‎ ‎‏اینکه مردم با کله‌هاشان فکر نکنند، باید با پائین تنه‌شان زندگی کنند با ‏‎ ‎‏اسافل اعضاء! یا مسائل جنسی! با هرزگی و قرتی‌مآبی‌ها.‏

‏‏این اوضاع و احوال متأسفانه تا پیروزی انقلاب اسلامی در سال ‏‎ ‎‏1357 بر این مرز و بوم حاکم بوده است و البته اگر از برخی نشریات و ‏‎ ‎‏مطبوعات سالم در این دوران‌های تاریخی بگذریم، فضای عمومی حاکم ‏‎ ‎‏بر مطبوعات کشور ما فضایی آلوده بوده است تنها پس از پیروزی انقلاب‏‏ ‏‎ ‎‏اسلامی است که از سوی حضرت امام خمینی(س) دیدگاه‌های انتقادی ‏‎ ‎‏در سطحی گسترده متوجه مطبوعات و رسانه‌های گروهی کشور می‌شود ‏‎ ‎‏و افکار عمومی خواستار دگرگونی بنیادی در اوضاع مطبوعات می‌گردد.‏

‏‏دیدگاه‌های امام خمینی(س)‏

‏‏الف) دوران ستم‌شاهی‏

‏‏دیدگاه‌های انتقادی حضرت امام محدود به دوران پیروزی انقلاب ‏‎ ‎‏اسلامی نمی‌شود طرح این دیدگاه‌ها به سال‌های دورتر از این باز ‏‎ ‎‏می‌گردد. با بررسی آثار انتقادی حضرت امام به کتاب «کشف اسرار» در ‏‎ ‎‏سال 1322 (یعنی دو سال پس از فرار رضاخان و روی کارآمدن ‏‎ ‎‏فرزندش) می‌رسیم. امام که خود از نزدیک شاهد جنایت‌ها و توطئه‌های ‏‎ ‎‏شیطانی رضاخان بود و ماهیت رژیم پسرش محمدرضا را به خوبی ‏‎ ‎‏می‌شناخت با نگارش ‏‏این کتاب ضمن رد نظریات‏‏ علی اکبر حکمی‌زاده ‏‎ ‎‏نویسنده کتاب «اسرار هزار ساله» که نسبت به شیعیان اهانت روا داشته ‏‎ ‎‏بود، به افشای خیانت‌های رضاخان هم پرداختند.‏

‏‏حضرت امام خمینی(س) از جمله رهبران کشورهای در حال توسعه ‏‎ ‎
‏‎[[page 158]]‎‏است که پیش از پیروزی انقلاب اسلامی به مقوله «تهاجم خبری» و ‏‎ ‎‏اصلاح رسانه‌های جمعی توجه داشتند و برای مقابله با فساد حاکم بر ‏‎ ‎‏رسانه‌های دوران طاغوت خواستار تبدیل مطبوعات به دانشگاه عمومی ‏‎ ‎‏برای آموزش و اصلاح جامعه شدند.‏

‏‏حضرت امام با نوشتن کتاب «کشف اسرار» نخستین گام‌ها را برای ‏‎ ‎‏اعتراض به اوضاع آن زمان برداشت و از غفلت و کم‌توجهی روحانیون ‏‎ ‎‏به مسائل روز، شدیداً انتقاد کرد، امام از روزنامه‌های آن دوره به عنوان ‏‎ ‎‏«کالای پخش فساد اخلاق» نام برد.‏

‏‏خودخواهی و ترک قیام برای خدا ما را به این روزگار سیاه ‏‎ ‎‏رسانده و همه جهانیان را بر ما چیره کرده و کشورهای اسلامی را ‏‎ ‎‏زیرنفوذ دیگران درآورده. قیام برای منافع شخصی است که روح ‏‎ ‎‏وحدت و برادری را در ملت اسلامی خفه کرده... قیام برای ‏‎ ‎‏نفع‌های شخصی است که روزنامه‌ها که کالای پخش فساد اخلاق ‏‎ ‎‏است، امروز هم همان نقشه‌ها را که از مغز خشک رضاخان ‏‎ ‎‏بی‌شرف تراوش کرده تعقیب می‌کنند و در میان توده پخش ‏‎ ‎‏می‌کنند. قیام برای خود است که مجال به بعضی از این وکلای ‏‎ ‎‏قاچاق داده که در پارلمان بر علیه دین و روحانیت هر چه ‏‎ ‎‏می‌خواهد بگوید و کسی نفس نکشد...‏‎[2]‎

‏‏حضرت امام این دیدگاه انتقادی را نسبت به روزنامه‌ها و نشریات ‏‎ ‎‏دوران ستم‌شاهی همواره مطرح کردند. از دیدگاه حضرت امام در طول ‏‎ ‎‏حکومت خاندان پهلوی، استعمار روزنامه‌ها را به سمت ابتذال و آلودگی ‏‎ ‎‏سوق می‌داد تا فکر مردم را مسموم کنند.‏

‏
‏‎[[page 159]]‎‏ملت عزیز در طول 50 سال سیاه اخیر گرفتار مجلات و ‏‎ ‎‏روزنامه‌های تخریب‌کننده و فاسد‌کننده نسل جوان و از آنها بدتر ‏‎ ‎‏سینماها و رادیو ـ تلویزیون بود که با برنامه‌های خود، ملت را به ‏‎ ‎‏حد وافر در آغوش غرب و غرب‌زده‌ها غلتانید. و ضررهای ‏‎ ‎‏رسانه‌های گروهی از خرابی‌های توپ و تانک‌ها و سلاح‌های ‏‎ ‎‏مخرب بالاتر و بدتر است چه که ضررهای سلاح‌ها گذراست و ‏‎ ‎‏ضررهای فرهنگی باقی و به نسل‌های بعد انتقال پیدا می‌کند.‏‎[3]‎

‏‏امام رسالت مطبوعات را رسالتی فرهنگی و آموزشی می‌دانست و ‏‎ ‎‏همواره از دست‌اندرکاران‏‎[4]‎‏ ‏‏مطبوعات می‌‌خواستند تا آزادانه مطالب را ‏‎ ‎‏بنویسند ولی توطئه نکنند.‏‎[5]‎‏ ‏‏و ایشان معتقد بودند که «مطبوعات باید یک ‏‎ ‎‏مدرسه سیار باشند»‏‎[6]‎‏ و «رسانه‌های گروهی... می‌توانند خدمت‌های ‏‎ ‎‏گرانمایه‌ای را به فرهنگ اسلام و ایران نمایند...»‏‎[7]‎

‏‏دیدگاه‌های حضرت امام در این دوره را می‌توان در دو دسته ‏‎ ‎‏جمع‌بندی کرد:‏

‏‏1ـ افشای عملکرد و ماهیت رژیم در خصوص ایجاد اختناق در ‏‎ ‎‏مطبوعات.‏

‏‏2ـ انتقاد از مطبوعات این دوره و تأکید بر دوری جستن مطبوعات از ‏‎ ‎‏فساد و ابتذال.‏

‏
‏‎[[page 160]]‎‏ب) دوران پس از پیروزی انقلاب اسلامی‏

‏‏بررسی دیدگاه‌های امام خمینی(س) در دوران پیروزی انقلاب اسلامی ‏‎ ‎‏بدون در نظر گرفتن تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در روزهای ‏‎ ‎‏پس از انقلاب اسلامی ممکن است برداشت‌های نامعقولی را نصیب ‏‎ ‎‏محققین کند. به عنوان مثال در شرایط سال‌های 1358 تا 1361 گروه‌های ‏‎ ‎‏محارب برای براندازی حکومت نوپای اسلامی توطئه‌های گوناگون از ‏‎ ‎‏جمله چاپ روزنامه‌ها و مجلات گوناگون را طرح‌ریزی می‌کردند. ‏‎ ‎‏حضرت امام ابتدا به نصیحت صاحبان اینگونه نشریات پرداختند، اما ‏‎ ‎‏وقتی که نشریات مخالف نظام اسلامی همچنان به نصیحت و پند و ‏‎ ‎‏اندرز ایشان بی‌تفاوت بودند، افشای توطئه توسط امام صورت پذیرفت. ‏‎ ‎‏اینک به فرازهایی از سخنان حضرت امام خمینی که به مقطع اخیر ‏‎ ‎‏مربوط می‌شود می‌پردازیم:‏

‏‏بعضی مطبوعات به خیال اینکه آزادی است می‌خواهند از مردم ‏‎ ‎‏سلب آزادی کنند. (25 / 2 / 58)‏‎[8]‎

‏‏معنی آزادی این نیست که هر کس برخلاف قوانین، برخلاف ‏‎ ‎‏قانون اساسی یک ملت هر چه دلش می‌خواهد بگوید مثلاً اهانت ‏‎ ‎‏به مردم بکند. (8 / 3 / 58)‏‎[9]‎

‏‏برکت اسلام بود که بعد از انقلاب همچو آزاد کردند همه را، ‏‎ ‎‏تمام مطبوعات آزاد شد، منتها بعدش دیدند، که پنج شش ماه که ‏‎ ‎‏گذشت، دیدند که این مطبوعات وابسته به اسرائیل است ‏‎ ‎‏بعضیشان، بعضی‌شان دارند توطئه می‌کنند برضد مملکت... هر ‏‎ ‎
‏‎[[page 161]]‎‏کدام که این‌طور هستند جلوشان گرفته بشود؟‏‎[10]‎

‏‏برخی از تحلیل‌گران، بدون توجه به بیانات حضرت امام در مقاطع ‏‎ ‎‏خاص تاریخی تصور می‌کنند که حضرت امام با آزادی مطبوعات ‏‎ ‎‏مخالف بوده‌اند درحالی‌که ایشان ضمن تأکید بر آزادی مطبوعات، ‏‎ ‎‏خواهان استقلال آنها بوده‌اند.‏

‏‏من بار دیگر از مطبوعات سراسر ایران می‌خواهم که بیایید و ‏‎ ‎‏دست در دست یکدیگر نهید و آزادانه مطالب را بنویسید ولی ‏‎ ‎‏توطئه نکنید. من بارها گفته‌ام که مطبوعات باید مستقل و آزاد ‏‎ ‎‏باشند ولی متأسفانه و با کمال تعجب، تعدادی از آنها را در ‏‎ ‎‏مسیری دیدم که با کمال بی‌انصافی مقاصد شوم راست و یا ‏‎ ‎‏چپ را در ایران پیاده می‌کردند و هنوز می‌کنند. مطبوعات در ‏‎ ‎‏هر کشوری نقش اساسی را در ایجاد جوی سالم و یا ناسالم ‏‎ ‎‏دارند‏‏.‏‎[11]‎

‏‏حضرت امام ضمن فراخوانی مطبوعات به استقلال و آزادی، آنها را ‏‎ ‎‏به انتقاد سالم دعوت می‌کنند: روزنامه‌ها باید با کسی صورت مخاصمه ‏‎ ‎‏نداشته باشند بلکه صورت ارشاد داشته باشند. مطالب را بگویند. انتقاد ‏‎ ‎‏باید باشد زیرا یک جامعه که انتقاد شود اصلاح می‌شود. عیب هم در ‏‎ ‎‏همه جاست چون سرتاپای انسان عیب است و باید این عیب‌ها را انتقاد ‏‎ ‎‏کرد تا جامعه اصلاح شود. (12 / 3 / 60)‏‎[12]‎

‏
‏‎[[page 162]]‎‏امام خمینی و روزنامه‌نگاری توسعه‏

‏‏حضرت امام معتقد بودند که روزنامه‌ها بجای پرداختن به اخبار ‏‎ ‎‏شخصیت‌ها می‌بایست به اخبار مردم توجه کنند. یعنی در واقع بجای ‏‎ ‎‏رویدادمداری به فرآیندمداری بپردازند در شرایطی که تیتر اول اخبار ‏‎ ‎‏مطبوعات و رادیو تلویزیون به حضرت امام (به عنوان یک شخصیت ‏‎ ‎‏برجسته مذهبی سیاسی و اجتماعی) اختصاص یافته بود، حضرت امام ‏‎ ‎‏رسانه‌های گروهی را به گزارش اخبار توسعه فراخواندند. امام در دیدار ‏‎ ‎‏با مسؤولان روزنامه کیهان به نکات ارزشمندی درباره اهمیت آزادی و ‏‎ ‎‏کیفیت کار روزنامه‌نگاری اشاره کردند:‏

‏‏اگر زارعی خوب زراعت کرد و زراعتش خوب بود، شما این ‏‎ ‎‏شخص را به جای مقامات کشور در صفحه اول بگذارید و زیرش ‏‎ ‎‏بنویسید این زارع چگونه بوده است، این منتشر بشود. و یا ‏‎ ‎‏کارمندی خوب کار کرد و یا اگر طبیبی عمل خوبی انجام داد، ‏‎ ‎‏عکس او را در صفحه اول چاپ کنید.‏‎[13]‎

‏‏حضرت امام حتی از اینکه عکس و مطالب ایشان برجسته شود، ‏‎ ‎‏انتقاد کردند و فرمودند:‏

‏‏من میل ندارم رادیو هر وقت باز می‌شود اسم من باشد، ‏‎ ‎‏مدت‌هاست که از این جهت متنفرم، این کار غلطی است، به ‏‎ ‎‏اندازه متعارف نسبت به همه خوب است، زیادی‌اش مضر است. ‏‎ ‎‏این به ضرر مطبوعات است و مطبوعات را سبک می‌کند. ‏‎ ‎‏اشخاص، شخصیت‌هایشان با خودشان است، اینطور نیست که اگر ‏‎ ‎‏اسمشان زیاد یا کم مطرح گردد، شخصیتشان زیاد یا کم شود. در ‏‎ ‎
‏‎[[page 163]]‎‏ایران هر کس معلوم است چه جوری است. بنابراین، آنچه راجع ‏‎ ‎‏به خودم می‌گویم این است که اگر قرار است عکس مرا ‏‎ ‎‏بگذارید، به جای آن، عکس یک رعیت را بگذارید و زیرش ‏‎ ‎‏بنویسید این رعیت چه کار مهمی‌کرده است.‏‎[14]‎

‏‏در این دیدار امام فرمودند:‏

‏‏اخبار روزنامه‌ها تکراری نباشد، آخر کی با کی ملاقات کرده، ‏‎ ‎‏این چه خبر مهمی است؟ این اصلاً قابل نیست بگوییم خبر، تا ‏‎ ‎‏بگوییم مهم! این که بگویید من هر روز با کی ملاقات و به او چه ‏‎ ‎‏گفتم، این تکراری است... من راجع به خودم می‌گویم که عکس ‏‎ ‎‏من مطلقاً در صفحه اول نباشد، همان‌طور که گفتم. گاهی لازم ‏‎ ‎‏است که گفته شود: مثلاً فرض کنید بناست ریاست جمهوری ‏‎ ‎‏معرفی شود، خوب، این مسأله مهمی است و یا مثلاً هیأت دولت ‏‎ ‎‏آمده است، خود این مسأله‌ای است، ولی هرچند وقت یک بار از ‏‎ ‎‏این مسائل پیدا می‌شود. اما هر روز کی آمد این جا و من چی ‏‎ ‎‏گفتم و ‏‏چی شد و یا کی با کی ملاقات کرد، این چه اثر و ‏‎ ‎‏فایده‌ای دارد‏‏؟‏‎[15]‎

‏‏حضرت امام به روزنامه‌نگاری توسعه و پرداختن به اخبار تحولات ‏‎ ‎‏جامعه با تأکید بر مردم علاقمند بودند:‏

‏‏باید با اخبار مردم را تعلیم کرد و باید اخبار به صورتی باشد که ‏‎ ‎‏مفید باشد، باید کاری شده باشد تا اخبار باشد. آن اشخاصی که ‏‎ ‎‏در اطراف ایران زحمت می‌کشند، وقتی خبرشان را دادید تشویق ‏‎ ‎‏می‌شوند.‏‎[16]‎

‏
‏‎[[page 164]]‎‏جمع‌بندی دیدگاه‌های امام خمینی(س) در مورد مطبوعات پس از ‏‎ ‎‏پیروزی انقلاب اسلامی را می‌توان به شرح زیر آورد:‏

‏‏1ـ تفکیک آزادی از توطئه.‏

‏‏2ـ مطبوعات آیینه آرمان‌های ملت باشند.‏

‏‏3ـ پرهیز از جنگ مطبوعاتی و رعایت اخلاق.‏

‏‏4ـ مطبوعات مدرسه سیار جامعه‌اند.‏

‏‏5ـ انتقاد حق مطبوعات است نه انتقام.‏

‏‏6ـ پرهیز از مدیحه‌سرایی در مطبوعات.‏

‏‏به این ترتیب بنظر می‌رسد مطبوعات کشور می‌بایست با توجه به ‏‎ ‎‏رهنمودهای امام در دوران سازندگی و توسعه کشور تجدیدنظر اساسی ‏‎ ‎‏در شیوه گزینش اخبار و مطالب به عمل آوردند و خود را با شرایط نوین ‏‎ ‎‏کشور و اعتلای نام جمهوری اسلامی منطبق ساخته و خود الگوی ‏‎ ‎‏تازه‌ای برای دیگر کشورها باشند. انشاءالله‏

‏‏ ‏

‏‎[[page 165]]‎

‏‎ ‎

‏‎[[page 166]]‎