امام خمینی، انقلاب اسلامی و توسعه
آمادو وات
من امروز از اینکه در اینجا هستم تا بتوانم به عنوان نمایندۀ کشورم در این اجلاس شرکت کنم، خوشحالم. من اهل سنگال هستم، کشوری که مردم آن بسیار علاقه مند به جوامع اسلامی سراسر جهان هستند. موضوعی که امروز قرار است من در بارۀ آن صحبت کنم «امام خمینی، انقلاب اسلامی و توسعه» است.
نیروهای واقعاً متخاصمی در جهان بر ضد مذاهب قیام کردند، مذاهبی که در مقابل این جهان بسیار گسترده، در محاق قرار گرفته، و در غرب به نابودی کشیده شده اند. از آنجایی که پیگیری توسعه ماقبل اقتصاد که در جهان تجارت اتفاق افتاده است و هر روز اوضاع آن به وخامت می گراید، به هنگام طرح مساله توسعه و پیشرفت، مذهب در فشار و تنگنا قرار می گیرد؛ در چنین وضعیتی می بینیم که ایستادگی در مقابل دین ستیزان چقدر حائز اهمیت خواهد بود. امام خمینی با شور و
[[page 77]]حرارت فراوان از مسلمانان جهان می خواهد تا در مقابل این خودبینی تاریخی آنان بایستند.
انسان چگونه می تواند انقلاب اسلامی را معنی کند؟ آیا انقلاب یک ایمان زاینده است؟ و یا قوانین کهنه ای بیش نیست؟ و یا انقلاب حاصل یک تعصب دینی خشک و برگشت به عقب است که نمی تواند از عقاید اسلامی دفاع کند؟
آیا انقلاب توقف است، و یا موتور حرکت توسعه به شمار می آید؟ نقش انقلاب در مباحثی که جهان امروز با آن مواجه است، چیست؟ نقش آن در جهان رو به توسعه و پیشرفت تمدن علمی، و تمدنهای فن ورزانه چیست؟ ایدئولوژیستها سعی می کنند خود را مادیگرا معرفی کنند و مردم را از داکار (پایتخت سنگال) تا جاکارتا (پایتخت اندونزی) از خود بیگانه کنند. دیدگاه تاریخی و جامعه شناختی اسلام چیست؟ انقلاب، انقلاب اسلامی به چه نحوی می تواند در جهانی که بحرانها آن را متزلزل ساخته است، مطرح گردد؟ انقلاب چگونه می تواند در حل تمام درگیریها نقش داشته باشد و بر تمام انفعالها فائق آید؟
اگر معنی جهانی انقلاب را در نظر بگیریم، پیامی را در قرآن مشاهده می کنیم مبنی بر آنکه ما باید انقلاب کنیم و با دیدی توسعه نگرانه به انقلاب خود که اساسی و همیشگی است، ادامه دهیم. این انقلاب باید به نفع امت اسلامی که هر روز واقعیتر، بزرگتر، قویتر و زیباتر می باشد، به اجرا در آید.
ظهور امام خمینی در پایان قرن اخیر، در جایگاه آغازگر لایق انقلاب اسلامی اثر خود را بر جای گذاشت. وی باب یک تفسیر نوین از زندگی را گشود و در همان مرحلۀ آغازین تصمیم گرفت با قدرتهای غیر دینی
[[page 78]]درافتد و برای گسترش و توسعۀ جامعه دینی، و برخورد منطقی با نوآوریها و تجدد طلبیها راهی پیدا کند. امام خمینی به منظور تعیین سرنوشت و ساختن جامعۀ آرمانی اسلامی پیشنهاد داد که هر کس باید یک بار دیگر باب اجتهاد را برای خود بگشاید تا جامعه بتواند تحولات معاصر را که هر روز با آنها مواجه می شود، پذیرا باشد. وی همچنین به منظور از بین بردن فاصله در جهان، سعی کرد برای رهایی از تحجرگرایی و افراطی گری که پدیدۀ انقلاب را تخریب می کند و در گذشته ناکارآمدی خود را نشان داده است، راهی پیدا کند؛ و معضلاتی نظیر خودفروشی و هرزگی زنان و جوانان، بیکاری، گرسنگی، جهل و... را از بین ببرد.
حالا بیاییم راجع به مفهوم توسعه و انقلاب صحبت کنیم که نقل محافل تحصیلکرده هایی است که در غرب تربیت شده اند. این روشنفکران تحصیلکرده در غرب به طور خودکار سعی می کنند مفهوم آنچه را که در غرب تکرار می شود، به فرهنگ شرق منتقل کنند. این قبیل افراد سعی کرده اند بدون هیچ گونه ملاحظه توقعات و انتظارات تاریخی و یا اهدافی که برای آنها وجود دارد، به این عمل دست بزنند.
توسعه چیست؟ عبدالله واید که پدر رئیس مجلس سنگال، و استاد دانشگاه در شرق کشور، و نیز سردستۀ مخالفان دولت به شمار می رود، مدافع سرسخت ساختار حکومتی، و متوازن کنندۀ نیروهای فعال اجتماعی است. اجرای این طرح به معنی توجه به عوامل زمینی، و نیز موثر دانستن نقش عوامل روحانی و الهی است. تحقق این امر تنها از طریق کاهش فاصله میان مطالبات و آرزوها از یک طرف، و ابزارهای تحقق آنها از طرف دیگر است. هدف اسلام چیزی بین توسعه جهانی ـ که آن را مطرح کردم ـ و برجسته کردن عناصر، یعنی عناصر انقلابی که برای همه
[[page 79]]اجزای تاریخی قابل اجراست، می باشد. راه حل این مساله، آگاهی و بیداری معاصر دینی در مقابل سیاستهای بشری است که آن زمان که با موضوعات توسعه ربط پیدا کرده، به وحشیگری و اعمال غیرانسانی نیز تبدیل شده است.
از آنجایی که همیشه بر مفاهیم مادی گرایانه تاکید شده است، اسلام نیز به رویکردهای اقتصاد، توسعه و رشد توجه کرده است. توجه به حل این مسائل زمانی مطرح شد که در علوم محض، آرزوی یک انسان شناسی معنوی پدید آمد که این علوم محض، خودشان را با همۀ موارد نظارتی با یک انسان شناسی معنوی سهیم می دانند. من به آنچه دبیرکل سابق یونسکو که گفته بود: «توسعه یک روند چند شکلی و یک روند جهانی است؛ در حالی که اقتصاد، و اقتصاد در مفهوم کلی آن در جای خود مهم است، و برای حل همه مسائل کفایت می کند،» اطمینان دارم.
دو معنی برای توسعه وجود دارد که این دو مفهوم نیز دو وجه مشترک دارند که با مفهوم مادی گرایانۀ اقتصاد مغایرت دارند. این مفهوم مادی گرایانه با تمام پویایی آن وارد مفهوم توسعه نیز شده، و دیگر مدلهای توسعه را نفی می کند. این مفهوم جدید تحت شکلهای امپریالیزم، و یا بهره برداری امپریالیستی از امکانات چند رسانه ای، استعمار و تخریب وحشیانه و از بین بردن منابع طبیعی قصد دارد تمام جنبه های پویای اقتصاد را، نظیر بهره برداری از طبقات اجتماعی ـ که دیگر طبقات نظیر کارگران و کشاورزان را تا این حد به زیر سلطه خود در آورده است ـ از معنی و مفهوم بیندازد.
این مفهوم جدید همچنین بنا دارد جوامع مصرف گرایی ایجاد کند که در آنها تولید، نیازهای واقعی انسان را تعیین می کند؛ و در معمولترین
[[page 80]]شکل آن، جامعه را قادر می سازد علیه امپریالیزم و همچنین امپریالیزم فن آوری که صرفاً به سودآوری، و نیز به تبع آن، به منافع کوتاه مدت سیاسی و اقتصادی و ایدئولوژیکی خود می اندیشد، مبارزه کند. امام خمینی از این نظام اقتصادی تبرّی جُست و انقلاب اسلامی را در ایران شکل داد. انقلاب اسلامی در سراسر جهان موفق سر بر آورد و در توسعه بخشیدن به ایران نیز موفق بود. امام خمینی در کار خود از آن جهت که به مردم خود توجه داشت، موفق بود. ما می توانیم بگوییم که برآنیم مفهوم توسعه را مطابق با یک مدل بومی انتخاب کرده، و ضمن مخالفت با مدل غیربومی آن با انجام تحقیقات مداوم که در پی ایجاد توازن میان این دو است و این توازن همچنین باید یک توازن مجزای از دیگری باشد و انسان بتواند از لحاظ فرهنگی بین آنها فرق قائل شود و در عین حال نیازهای فرد را برآورده سازد.
از آنجایی که انسان آرزو دارد کشوری یکپارچه و متحد برای خود داشته باشد، لذا این اهداف باید از جمله اهداف فرهنگی توسعه باشد؛ و اسلام در اینجا سعی می کند روی این اهداف معامله کند. این اهداف باید روح تمام موضوعات توسعه و رشد باشد تا موضوعاتی صحیح و قابل اعتنا بشود و بتواند توسعه اقتصادی را در ذیل این اهداف قرار دهد. این همان چیزی است که به لطف خدا نصیب ما می گردد. یک بار دیگر می خواهم بگویم که خداوند ـ سبحانه و تعالی ـ شما را از خاک آفرید و شما را به صورت قبیله ها در آورد، شما را از خاک، این مفیدترین عنصر حیات آفرید. قرآن همچنین می افزاید شما باید تمام فنون را فرا گیرید. امام خمینی می گفت که شما هرگز نباید این وعده را فراموش کنید، و نیز همواره این موضوع را به مردم یادآوری می کرد و می گفت لازم است شما
[[page 81]]به خود بیایید و خود را به این پیمان متعهد بدانید.
تمام اهداف توسعه از قبل تحت کنترل ایده هایی قرار دارد که از لطف خداوند رویگردان هستند. الطافی که در همگان انگیزه ایجاد می کند تا با همۀ سلطه های رسمی، برای بهبودی وضع مادی مبارزه کنند؛ اما بهبودی وضع معنوی از امور مطلوبی است که موجب توسعه و پیشرفتی می شود که امروزه در غرب، در جهان به اصطلاح سوسیالیست معرفی می شود و همچنین نتایجی به بار می آورد که امروزه شاهد آن هستیم. روژه گارودی می گوید: به زودی شاهد خواهیم بود که دیگر هیچ چیز باقی نمانده است و دیگر ارزشها قاطعانه حفظ نخواهد شد و برای پیشرفت، فقط جنگ و مبارزه باقی می ماند. اینجا جهانی است که نسبت به همگان خشم گرفته است و...
متاسفانه در اینجا مجبورم به علت کمبود وقت سخنرانی ام را خلاصه کنم و هر چه سریعتر آن را به پایان برسانم و موفق به بیان تمامی خواسته های خود نشوم. در اینجا ناچارم نکات عمدۀ مطالبم را بیان کنم؛ و نسخۀ کامل سخنانم را در پایان جلسه توزیع خواهند کرد. باید بگویم که چگونه ایرانی ها توانستند به صورت معجزه آسایی بر قدرت نیروهای امریکایی فائق آیند؛ و چگونه امام توانست ایران را از تحت سیطرۀ امریکا خارج کند.
شاید شما به خوبی به یاد داشته باشید که یکی از عمده ترین عوامل پیروزی انقلاب، وجود ارتش ملی بود که امریکا در طی سالهای 1960 تا 1980 آن را به عنوان ژاندارم منطقه خلیج فارس معرفی کرده بود؛ و این خود مبلغ دو میلیارد دلار برای امریکا عایدی داشت. دومین عامل انقلاب اسلامی آن بود که امریکا ایران را ژاندارم خلیج [فارس] قرار داده
[[page 82]]بود و همزمان میلیاردها دلار از تهران به خانه خود می برد. در میان عوامل ایجاد کنندۀ انقلاب، یکی ساواک یا پلیس سیاسی شاه بود که چهارصد کادر عالیرتبه، و بیش از پنج هزار مخبر در تهران داشت که ایجاد ترور و وحشت می کردند. این عامل به همراه فشار نظام و فساد نیروی پلیس، عامل عمده ای در به فقر کشاندن مردم بود و نقش عمده ای در ایجاد شرایط وخامت بار در جامعه داشت و با همین حال همه چیز سازماندهی می شد.
در این زمان بود که امام خمینی فرمان داد امریکا باید تا خارج از مرزهای کشور به بیرون رانده شود؛ و سلطنت نیز باید از بین برود؛ و این شعاری نبود که از دهان عامۀ مردم ایران شنیده شده باشد. مردم سعی می کردند خود را برای تحقق این امر بسیج کنند. مردم به این نتیجه رسیدند که باید با زور از این رژیم سلطنتی خلاص شد و این میل انقلابی در همه اقصای کشور، از شرق تا غرب آن به وجود آمد. همچنان که مدرس شیرازی منتقدانه به اقدام شاه ـ که سعی می کرد ایران را مدرن سازد ـ اعتراض کرد که چگونه شاه می تواند ایران را مدرن سازد در حالی که تمام تحصیلکردگان خود را به زندان افکنده و یا به قتل می رساند. مردم ایران که ابزار دست منفعل قدرت حاکمه قرار گرفته بودند، فهمیدند که در واقع، مدرن شدن واقعی این است که بیاموزند چگونه انتخاب کنند، و یاد بگیرند که چگونه انتقاد کنند و چگونه در مقابل بی عدالتی و فشار، مبارزه و مقاومت کنند.
مبارزه حضرت امام در مقابل سلطنت و رژیم شاه منجر به تبعید ایشان شد؛ و در سال 1979 (1357) بود که امام به ایران بازگشت؛ و در همین زمان بود که آن رویداد عظیم به وقوع پیوست و طی آن مردم بدون اسلحه
[[page 83]]در مقابل نیروهای مسلح شاه ایستادگی کردند؛ آنها به پادگانها حمله کردند و با اسلحه هایی که از همان پادگانها به دست آوردند، با نیروهای شاه مبارزه کردند و به این ترتیب به سلطنت و خونریزی پایان دادند. در همین زمان بود که امام شیوۀ جدیدی را آغاز کرد و راه ورود ایران را به گروه کشورهای در حال توسعه باز کرد. او کاری کرد که ایران جزو کشورهای توسعه یافته قرار گرفت؛ و از ماه مارس همان سال نیز امنیت در کشور برقرار شد و امام توانست رژیم جدید را در همان ماه مستقر کند. امام بر مبنای پیگیری اصول انقلاب، فرصت را برای همگان ـ که کسب آزادی و مشورت با یکدیگر را به همراه داشت ـ مهیا ساخت. کار او برقراری قسط، و تقسیم عاقلانۀ سرمایه، و همچنین تقسیم عادلانۀ علم و عزت در میان مردم بود و بر اساس همین اصول توسعه یافته بود که امام خمینی انقلاب را پایه ریزی کرد؛ و بر اساس همین اصول هم بود که انقلاب اسلامی توانست در به دست گرفتن حاکمیت کشور موفق شود؛ و این ناشی از توسعۀ اصل برابری و تکامل و پیشرفت و اخوت و تضمین احترام به حقوق مردم بود.
امام خمینی انقلاب اسلامی را خلق و رهبری کرد. یکی از عناصر مهم تکامل جهانی انقلاب، آگاهی اسلامی بود؛ و در قاموس سیاسی و اخلاقی و معنوی مردم کلماتی رایج گشت که به تمام مستضعفین جهان قدرت، غرور و عزت بخشید. آنهایی که علیه اسلام بودند این انقلاب را به عنوان یک پیروزی کاملاً منظم اعلام کردند و اعلان کردند که وقوع انقلاب اسلامی میسر نبود مگر با لطف و رحمت خداوند، و فداکاری جوانان که با تکیه بر جنبه های متعالی اسلام توانسته بودند در ایران، انقلاب اسلامی را پدید آورند و بنابر تعالیم اسلام این تنها راهی بود که
[[page 84]]آنها بتوانند یک انقلاب اسلامی را پدید آورند.
انقلاب اسلامی در همه جا پیروز بود و سعی کرد جهان را برای فرار از این بی عیب و نقصی کور خارج کرده، و آن را به یک مدل برتر رهنمون شود؛ و در یک کلام اینکه آنها را یاری کرد تا از فرهنگ تحمیل شده از خارج نجات یابند؛ لذا انقلاب اسلامی می تواند ما را یاری کند تا این نقص عمده را درک کنیم و ارزش علوم و تکنیکهای غربی را دریابیم، تکنیکهایی که همواره سعی کردند ما را تابع اهداف غایی اسلامی قرار دهند؛ و دین برای نجات بشر در این قرن بیست و یکم متوازن و عادلانه باشد. من خود با تعالیم امام خمینی(س) آشنا هستم. ایشان به ما آموختند که «اگر خود را با اسلام وفق دهیم، در نتیجه اسلام پیروز خواهد شد و خواهد توانست نظم جهانی را بعد از گذشت قرنها به آن بازگرداند».
والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته
[[page 85]]
[[page 86]]