وقتی صدای ناله چوپان و یا نوای دوتار پیرمرد خراسانی را میشنوی،
احساس میکنی یک بار دیگر از دامن طبیعت به دنیا آمدهای و روحت
بساط پرواز را فراهم میکند. موسیقی نواحی مختلف ایران، همگی نوای
عشق جانسوزی است که در سینه پیران و عاشقان این دیار پنهان است
و با زبان ساز به سخن میآید. شما چقدر از این نوع موسیقی و استادان
گمنامش میدانید؟
1) موسیقی تربت جام و قوچان
فرهنگ، سنت و موسیقی منطقه تربت جام و منطقه هرات در
افغانستان بسیار به هم نزدیکاند. زبان مردم تربت جام ( پایین جام ) و
هرات، هر دو فارسی دری است. آوازهای منطقه تربت جام به دو گروه
اصلی تقسیم میشوند. موسیقی سازی این منطقه نیز با دوتار و سورنا
اجرا میشود. عنوان «مقام» در موسیقی تربت جام بسیار رایج است
و در واقع به جای عنوان «آهنگ» به کار میرود. «دو تار» مهم ترین
و رایج ترین ساز در این نواحی است که اساتیدی چون «غلام علی
پور عطایی» و «ذوالفقار عسگری» از مشاهیر نوازندگان این سازند. بخش
عمدهای از ساکنان شمال خراسان را مهاجران کرد و ترک تشکیل
می دهند و از همین رو پاسداری از مرز و بوم در مقابل قومهای مهاجم،
کشتارها، غارتها و اسارتها از ویژگیهای زندگی
آنهاست که تأثیر مستقیمی بر موسیقی این
بخش از میهنمان گذاشته است.
از مهمترین آوازهای این مناطق
در گذشته میتوان به این موارد اشاره
کرد:
الف) «الله مزار»: آهنگی است که
پس از غارت و کشتار و اسارت
بر سر مزار عزیزان از دست
رفته خوانده میشده: «الله
مزاره،ای چی روزگاره. ..»
ب) دوقرسه پس
از قتل عام و کشتاره
کشتهها را در وسط جمع میکردند و بر گرد کشتهها دور زده و مشغول
ذکر میشدند. این مراسم مبدأ رقص و آهنگ «دو قرسه» بوده است.
ج ) «انارکی »: مربوط به لحظات پس از هجوم بیگانگان و کشتار
است که زنان دور اجساد جمع شده و نار میزدند و گریه میکردند.
نوازندگان شمال خراسان را میتوان به سه گروه تقسیم کرد که عبارتند
از: عاشقها، بخشیها و لوطیها. از بزرگان این نوع موسیقی میتوان
به استاد «حاج قربان سلیمانی» و «شادروان محمد حسین یگانه» اشاره
کرد.
2) موسیقی عاشیقی آذربایجان
ادبیات و فرهنگ شفاهی آذربایجان یکی از غنی ترین انواع در نوع
خود است. در این میان، عاشیقهای آذربایجان وارث یکی از
کهن ترین ادبیات شفاهی و تا حدودی مکتوب هستند.
کهن ترین اثر مکتوب در این زمینه کتاب «دده قور قود»
است. واژه «اوزان» در این کتاب امده است.
آنچه به ظاهر از واژه «عاشیق» دریافت میشود
آن است که این واژه از کلمات «عشق» و
مجلات دوست نوجوانانمجله نوجوان 11صفحه 24