در فرهنگنامهها و دانشنامهها آمده است، موزهها بنیادهایی هستند که وظیفه اصلی آنها جمعآوری و نگهداری و نمایش اشیاء است. این اشیاء ممکن است نمونههایی از طبیعت در ارتباط با علوم زمینشناسی، ستارهشناسی یا زیستشناسی بوده و یا آفریده دست بشر به شمار روند.
شورای بینالمللی موزهها (با نام اختصاری ICOM) تعریف موزه را بدینگونه مطرح میکند؛ موزه، مؤسسهای است دائمی و بدون هدف مالی و مادی که در خدمت همگان است هدف اصلی آن را خدمت به جامعه و پیشرفت در زمینه آثار و شواهد برجای مانده از انسان و محیط زیست او میداند. از اهداف دیگر، گردآوری و حفظ و استعمال این آثار است به ویژه که با به نمایش گذاشتن آنها، پشتیبان خود را شناسانده و با اهداف آموزشی که دارند، فرهنگ مردم را ارتقاء میدهند.
براساس شواهد تاریخی، اولین موزه حدود 270 سال پیش از میلاد مسیح بنا شده است. این مرکز، محل گردآوری پژوهشهای مهمی بود که توسط بطلمیوس اول در شهر اسکندریه مصر به دست آمد که تقریباً 7 قرن موزه اسکندریه نامیده شد. در این بنیاد تندیسهای اندیشمندان، هدایای باارزش، دستگاههای نجومی و جراحی و نمونههای نادر فراوردههای طبیعی مانند عاج، چرم و پوست جانوران کمیاب نیز نگهداری میشد.
بعد از میلاد مسیح (ع) با تأسیس کلیساها، اشیاء نادر و کمیاب معمولاً در اطاقهای کلیساها به نمایش گذاشته میشد.
در کشورمان ایران، برای اولین بار در سال 1290 هجری شمسی، پس از بازگشت ناصرالدین شاه قاجار از سفر اروپا، موزه پدیدار شد. او به صرف دیدن موزههای فرنگ، در محل ارگ سلطنتی، اولین موزه ایرانی را دایر کرد.
دومین گام در زمینه احداث موزه در کشورمان مربوط به تأسیس موزه ملی ایران در سال 1295 هجری شمسی، برابر 1915 با میلادی است. در همین زمان بود که اولین نظامنامه، به صورت کاتالوگ موزه ملی، برای «عرفی اشیاء آن منتشر شد. بنا بر مندرجات کاتالوگ مذکورۀ موزه دارای 270 نمونه شیء بوده که مشتمل بر اشیاء عتیقه از جنس مفرغ، کاشی، سفال، شیشه، سکه، سلاحهای قدیمی و استخوان بوده که همراه آنها یک مجسمه گچی جدید و چندین در و تخته منبت کرای شده به همراه مرقعات و تصاویر نقاشی شده وجود داشته است. محل این موزه در یکی از تالارهای وزارت جنگ آن زمان بود.
در سال 1315، آثار موجود در این مکان به ساختمان فعلی موزه ایران باستان انتقال پیدا کرد.
مهمترین اتفاقی که در زمینه حفاظت و نگهداری آثار باستانی کشورمان رخ میدهد، مربوط به سال 1309 هجری شمسی است که اولین بار در مجلس، قانونی تصویب میشود که در آن، حفظ آثار باستانی مورد توجه قرار میگیرد و بنا میشود. آثار باستانیای که در طی حفاریها در کشورمان کشف میشود، نیمی از آن به دولت تعلق گیرد و سهم دولت از این اشیاءمکشوفه، مرتباً به موزه ایران باستان سپرده شود. باید توجه داشت که قبل از تصویب این قانون چه بلاهایی بر سر میراث فرهنگیمانمیآمد، خصوصاً در دوره قاجاریه که آثار باستانی با ارزش، توسط به اصطلاح «شرقشناسان» از کشورمان به یغما میرفت و اگر به طریقی دربار شاه متوجه خروج این اشیاء میشد، فقط به سکههای طلای به دست آمده نظر داشت، آن هم برای خاصه خرچیهای دربار و خزانهاش که همیشه دچار کمبود بود! ...
مجلات دوست نوجوانانمجله نوجوان 13صفحه 10