پل خواجو
این پل که از اواخر عهد تیموری شالوده هایی داشته ، به امر شاه عباس دوم در سال 1060 به صورت امروزی آن ساخته شده است . به طوری که باستان شناسان تحقیق کرده اند ، پل مزبور بر روی پلی که در پیش وجود داشته و خرابه به آن راه یافته بوده ، بنا شده است .
در باب ساختمان این پل و زمان ساختن آن و بانی ساختمان و کیفیت آن ، مطالب گوناگونی نوشته اند ولی آنچه مناسب به نظر می رسد ، شرحی است که مؤلف تاریخچۀ ابنیۀ تاریخی اصفهان در این باب نگاشته و از این رو گفتار وی را عیناً نقل می کنیم :
« در انت های شرقی خیابان کمال اسماعیل و انت های جنوبی خیابان خواجو که به طرف تخت فولاد (قبرستان اصفهان) و راه یزد می رود ، پل زیبا و تاریخی خواجو واقع شده است . این پل بر روی خرابه های پل حسن بیک به وسیله شاه عباس دوم صفوی در سال (1065 ه) ساخته شده است . آن را با اسامی پل خواجو ، پل حسن بیک و پل بابا رکن الدین می شناسند . »
این پل علاوه بر اینکه برای عبور و مرور قافله ها و عابران ساخته شده بود ، برای تفرّج و گردش مردم و پادشاه نیز مناسب بوده است . چنانچه از قصص الخاقانی نقل شده در سال 1060 ه . ق که پل ساخته شد و به پل شاهی اشتهار یافت ، بعد از تعطیلات نوروز آن سال بر حسب فرمان شاه عباس ثانی پل را آذین بندی و چراغان کردند و هر یک از غرفه های آن را یکی از امرا و بزرگان تزیین کرد و برای جشن مهیا شد که سائرای مشهدی قصید های در 45 بیت و نیز صائب تبریزی قصید های در وصف آن چراغانی و جشن سروده اند .
اما نامیدن آن به پل خواجو به مناسبت این است که در مجاورت محله خواجو ساخته شده است .
مؤلف نصف جهان در باب خواجو چنین نوشته است :
« پل هشتم ، پلی است که الحال به پل خواجو اشتهار دارد زیرا که در آخر چهار باغ مشهور به خواجو واقع است و قبل از چهار باغ در آخرو کنار آن محله واقع بوده و پل طرف یمین است و در اول ، قبل از خرابیها بر سر محلۀ حسن آباد بوده و بانی ، آن را به اسم پل حسن آباد موسوم کرده است . این پل در کمال خوبی و زیبایی است و زیاده خوش نماتر از پل سی و سه چشمه است اما با آن عرض و طول نیست لکن به همان استحکام ساخته شده و دقیق های از استحکام و خوش نمایی را فرو گذار نکرده اند ، آنرا شاه عباس ثانی بنا کرده و میرزا طاهر وحید کهدر آن زمان وقایع نگار و مورخ زمان آن پادشاه بود ، آن را ضبط و در تاریخی که به نام او نوشته ، ثبت کرده است و آورده که در محل این پل یک پل کهنه ویران بود که به حکم پادشاه آن را خراب کرده و برداشتند و این پل را به این وضع خوب و هیئت مرغوب مشتمل بر بیست و چهار چشمه به زمان اندک بساختند و چون پیش محله حسن آباد و جنوب آن بوده ، آن را حسن آباد نام نهادند و تصریح کرده است که یک طرف آن باغ سعادت آباد است که مشتبه به پل دیگر به هیچ وجه نیست و مرحوم امیرالشعراء رضا قلی خان هدایت نیز در کتاب روضه الصفای ناصری در آخر احوال شاه عباس ثانی اشار های از بنای این پل از پادشاه مذکور کرده است . »
از گفتار مورخان معلوم شد که در جای کنونی پل های خواجو پل دیگری بوده که قابل استفاده نبوده است و از این رو شاه عباس دوم دستور داده بر طبق نقشه ، پلی بر روی زاینده رود که در نزدیکی باغ سعادت آباد و عمارت آینه خانه بوده ساخته شود و کارکنان بر طبق دستور سعی کرده اند که این پل از پل الله وردی خان و سایر پلها زیباتر و بهتر ساخته شود .
در طول این پل اختلاف است . در برخی اسناد ، طول را 150 و عرض را 14 متر نوشته اند ولی در گنجینه آثار تاریخی اصفهان طول 5/132 متر و عرض 12 متر نوشته شده است .
عدد چشمه های این پل را بعضی 26 و برخی 24 و کسانی 21 و دیگران 28 نوشته اند و گمان می رود بعضی از چشمه های آن در زیر شن و خاک مستور شده باشد .
مجلات دوست نوجوانانمجله نوجوان 88صفحه 17