جایگاه نهج البلاغه
مصطفی دلشاد تهرانی
پس از قرآن کریم ، بی تردید نهج البلاغه گرانقدرترین و ارزشمندترین میراث فرهنگی اسلام است . این کتاب ، مجموعه ای به ابعاد وجودی یک انسان کامل است . زیرا نازلات و صادرات وجودی است که والاترین وجود پس از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله است .
نهج البلاغه شفای درد های روحی بشر و راز هدایت اجتماعی و سیاسی است . این کتاب منشور انسان سازی و دریچه ای به نور و راهی از ملک تا ملکوت است .
نهج البلاغه مکتوب مبارزه با بیدادگری و زراندوزی و بت پروری و راه برپایی حدود الهی و افق ارزش های آرمانی است .
نهج البلاغه صحیفه ی ساختن فرد و جامعه و آموزگار کفرستیزی و فقرستیزی است و نه تنها راه روشن بلاغت (نهج البلاغه) که راه روشن هدایت است .
نهج البلاغه پرکننده ی خلاء های عمیق فکری ، اجتماعی و سیاسی و پاسخ گوی مسائل و مشکلات گوناگون مسلمانان و جوامع بشری که در همه ی زمانها و در تمام مکانهاست .
نهج البلاغه دریای معرفت بی انتها و نور هدایت بدون خاموشی و دستورالعملی برای سیادت این جهانی و سعادت آن جهانی است . امام خمینی ره در توصیف جایگاه این کتاب شریف فرموده است : «کتاب نهج البلاغه که نازله ی روح وست ، برای تعلیم و تربیت ما خفتگان در بستر منیت و در حجاب خود و خودخواهی خود معجونی است برای شفا و مرهمی است برای درد های فردی و اچتماعی و مجموعه ای است دارای ابعادی به اندازه ی ابعاد یک انسان و یک جامعه ی انسانی از زمان صدور آن هر چه تاریخ به پیش رود و هر چه جامعه ها به وجود آید و ملتها متحقق شوند و هر قدر متفکران و فیلسوفان و محققان بیایند و در آن غور کننند و غرق شوند .»
بر کسی پوشیده نهیست که امیر مؤمنان علی علیه السلام پیشوای فصیحان و سرور بلیغ سخن گویان است و این که سخن او والاترین سخن پس از کلام خداوند و پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله است ، چنان که درباره ی سخن آن حضرت گفته اند : «پایین تر از سخن خداوند و بالاتر از گفتار همه ی مخلوقات است .»
علامه سبط ابن جوزی ، در گذشته به سال 654 هجری ، درباره ی کلام امیر مؤمنان علی علیه السلام ، و شگفتی آفرینی آن می نویسد علی علیه السلام به بیانی سخن گفته که سرشار از عصمت است و او با میزان حکمت سخن رانده سختی که خداوند بر آن مهابت و شکوه افکنده است . این کلمات به گوش هر کسی رسید ، او را به شگفتی و حیرت وار می دارد .
خداوند در سخن گفتن بدون نعمتی ارزانی داشته که توانسته است حلاوت و ملاحت را یک جا گرد آورد و سحر بیان و زیبایی فصاحت را با هم در آمیزد . نه می توان از آن کلمه ای اسقاط نمود و نه با حجت و دلیلی با آن مسابقت داد . سخنگویان را به عجز و ناتوانی کشاندهن و گوی سبقت از همگان ربوده است . کلمات او الفاظی است که نورانیت نبوت بر آن تابیده و آنچه از وی صادر شده ، عقلها و فهم ها را متحیر و شگفت زده ساخته است .»
نهج البلاغه از وجوه گوناگون ، کتابی شگفت است . الفاظ ، جملات ، بافت سخن ، هندسه ی بیان ، موسیقی کلام ، قوت و استحکام ، لطافت و سحر آن ، معانی و ماارف والا ، یک زمینه خاص ، استاد شهید مرتضی مطهری در این باره می نویسد : «از امتیازات برجسته ی سخنان امیرالمؤمنین علی (ع) که به نام نهج البلاغه امروز در دست ماست . این است که محدود به زمینه ای خاص نیست . علی علیه السلام به تعبیر گوناگون خودش تنها در یک میدان اسب نتاخته است . در میدان های گوناگون که احیاناً بعضی با بعضی متضاد است ، تکاور بیان را به جولان در آورده است . نهج البلاغه شاهکار است اما نه تنها در یک زمینه مثلاً موعظه یا حماسه یا فرضاً عشق و غزل و غیره بلکه در زمینه های گوناگون .
این که سخن شاهکار باشد ولی در یک زمینه البته زیاد نیست انگشت شمار است ولی به هر حال هست . این که در زمینه های گناگون باشد ولی در حد معمول نه شاهکار فراوان است ولی این که سخنی شاهکار باشد و در عین حال محدود به زمینه ای خاص باشد از مختصات نهج البلاغه است . بگذاریم از قرآن کریم که داستانی دیگر است : کدام شاهکار را می توان پیدا کرد که به اندازه ی نهج البلاغه متنوع باشد ؟»
مجلات دوست نوجوانانمجله نوجوان 90صفحه 23