روند تکاملی اسب در مشرق زمین
ایران یا همان پارس یکی از شاخص ترین اقوام مشرق زمین بود که در روند تکاملی اسب شرقی نقش داشت .
در شمال شرقی این ناحیه سه زیر گونه از اسبهای وحشی وجود داشتند که مبنای تکامل اسبهای شرقی محسوب می شوند .
این اسبها عبارتند از : اسبهای لاغر و باریک اندام ترکمن ، اسبهای متوسط القامه سکائی و اسبهای کوچک اندام کوهستانی که دلیل اثبات آنها فسیلهای کشف شده در این مناطق است .
این اسبها امروزه نیز وجود دارند و با نامهای ترکمن ـ یابو و اسبچه خزر شناخته شده هستند .
پراکندگی و توسعه جمعیت اسبچه خزر را می توان در وسعتی از گپه داغ در رشته کوه البرز تا کوههای زاگرس مشاهده کرد . این اسب جزو اولین اسبهای رام شده توسط سومری ها (خوزستان امروزی) محسوب می شود و در زمان پادشاهی اشکانیان و ساسانیان این اسب در خدمت انسان بوده است تا اینکه به مرور زمان از صحنه روزگار محو شد .
در سال 1965 مجدداً این گونه اسبها در گله های نیمه وحشی سواحل دریای خزر دیده شده است که می توان این امر را یک بازگشت ژنتیکی تلقی کرد .
متعاقب این کشف تلاشهایی جهت ازدیاد نسل این اسبها صورت گرفت . که عمده آنها در خارج از کشور بود .
در بین سالهای 1965 تا 1993 تعداد 30 رأس از این اسبچه ها صادر و تعداد 1200 رأس نیز در انجمن بین المللی اسبچه خزر واقع در انگلستان ثبت شدند .
در کشورهایی همچون انگلستان ـ امریکا ـ زلاندنو ـ فرانسه ـ سوئد ـ نروژ و ایران نیز چنین انجمنی وجود دارد .
اسب سکائی دارای پراکندگی و توسعه جمعیتی است که محدوده آن از شمال شرق ایران شروع شده و تا سیبری در شمال و از غرب تا اروپای شرقی ادامه دارد .
اگرچه امروزه تعداد کمی از این اسبها باقی مانده داست اما به استناد تحقیقات دکتر Gus Cothran این تعداد خالص هستند .
به احتمال قوی می بایست گله های بزرگی از این اسبها با همان مشخصه های خونی در قزاقستان وجود داشته باشند ولی تاکنون هیچگونه مطالعات ژنتیکی برای اثبات این امر بر روی آنها صورت نگرفته است . در ایران باستان از این اسبها برای باربری و حمل و نقل استفاده می شد .
پراکندگی و توستعه گله های اسب ترکمن شامل محدوده ای است که از ساحل شرقی دریای خزر شروع شده و تا دامنه های شمالی البرز ادامه دارد و از کپه داغ تا کوههای تیان شان نیز گسترش یافته است .
در تمامی این مناطق این اسبها دارای همان مشخصه های فیزیکی و ساختار اندامی هستند که در اسبهای ترکمن امروزی قابل رؤیت است .
یعنی اندام باریک با ساقهای بلند از طرف دیگر حجاری های موجود در قزاقستان و نقاشی های سبوها و تنگهای یونانی مبین این موضوع است .
زمان دقیق اهلی شدن این گونه از اسب کاملاً مشخص نیست . اما از نمونه های استخوانی کشف شده قدمتی معادل 1600 سال قبل از میلاد مسیح را در مصر و 1000 سال قبل از میلاد را در یونان نشان می دهد .
فراوانی گله های این نوع اسب در زمان قدیم چشمگیر بوده ولی امروزه تعداد بسیار کمی از آنها باقی مانده است .
در زمان پادشاهی داریوش سالیانه تعداد 3000 رأس از این اسبها به ممالک دیگر صادر می شد که این تعداد امرزه به 400 رأس در سال تقلیل یافته است .
یکی از عمده ترین دلایل این انقراض را می توان وارد کردن اسبهای ترابرد و عدم شرکت اسب های ترکمن در مسابقات اسب دوانی دانست اسب های ترکمن در حقیقت اجداد اسبهای تیزتک و چالاک امروزی مشرق زمین هستند .
اسبچه خزر اولین جد اسبهای مشرق زمین بوده است و بعد از آن اسبهای یابو و ترکمن قرار داردند و بعد از این سه تیره اسبهای کرد را می توان پدر اسبهای دو خون مشرق زمین محسوب کرد .
در زمان قدیم این اسب (اسب کرد) به نامهای آشوری Nisaean ، پارتی ، ساسانی و . . . معروف بوده است . آن طور که می گویند اسب عرب پارسی بعد از اسبهای بدوی عرب به وجود آمده است .
اسبهای دو خون شرقی تلفیقی از اسبچه خزر ـ یابو و اسب ترکمن هستند در یک تقسیم بندی ژنتیکی که در مقیاس 1 به 10 صورت گرفته است یابو دارای 9 شاخص مقیاس ژنتیکی و اسبچه خزر و ترکمن دارای 8 شاخص هستند .
اگر نموداری برای اسبها رسم می شد اسب ترکمن و اسب استپ های روسیه دارای یک رتبه بودند . خط ارتباطی که روسیه از ترازهای اسب بومی پارسی ـ ترکمن و اسبهای استپهای روسیه رسم می شد مستقیماً به ترازهای اسبهای امروزی یعنی یابو ـ ترکمن و اسبچه خزر متصل می شد .
اسب کرد دارای رتبه بالاتری نسبت به اسب عرب و اسب پارسی است .
به رغم مشکلات بالقوه ای که در امر نشانه گذاری ژنتیکی وجود دارد در یک Dendogram قابل قبول می توان بنای اسبهای تاریخی را مشخص کرد .
اسب های کرد و آخال تکه مستقلاً دارای یک شاخه هستند . اسبچه خزر مبنای زیر گروهی است که یابو و ترکمن را شامل می شود . این گروه در حقیقت اجداد اسبهای مشرق زمین هستند و اسبچه خزر دارای قدمت بیشتری نسبت به سایرین است .
مجلات دوست نوجوانانمجله نوجوان 98صفحه 16