مجله نوجوان 118 صفحه 11

می‏کردند، آنان تکه‏های بزرگ یخ را در گنبد اتاق مرکزی خانه می‏گذاشتند و کسانی را برای باد زدن استخدام می‏کردند تا هوای خانه خنک شود. بدین گونه امکان خنک کردن اتاقهای دیگر خانه هم به سبب نزدیکی به اتاق مرکزی از راه درها و پنجره‏ها ممکن می‏شد. در دورۀ خلفا با پیروی از روش شاهان ایران باستان از سقفهای دو پوشه بهره می‏گرفتند، در تابستان هم هر روز بام خانه را گل تازه می‏زدند. گل مرطوب گرما را جذب می‏کرد و هوا را خنک نگه می‏داشت. اندیشۀ استفاده از تکه‏های یخ نخست از ذهن ایرانیان سرچشمه گرفت که در اتاقی با دیوارهای دو جداره به خواب می‏رفتند و فضای بین دو دیوار را با یخ پر می‏کردند. استفاده از سرداب هم یکی دیگر از روشهای خنک کردن خانه بود. واژۀ سرداب نمودار ریشۀ ایرانی این پدیده است که از «سرد» و «آب» تشکیل شده است؛ با گذشت زمان این پدیده به دیگر سرزمینهای اسلامی هم رسید. ناگفته نماندکه از سردابها به عنوان زندان هم استفاده می‏شد. اما در فصل سرد برای گرم کردن خانه بیشتر از منقل بهره می‏گرفتند که در آن ذغال چوب می‏سوزاندند. این منقلها را بیشتر از سنگ و آهن می‏ساختند اما برخی از توانگران در خانه خود منقلهای زرین و سیمین داشتند. منقلها چون سبک و قابل حمل بودند در جای خاصی نصب نمی‏شدند. بعضی از مردم منقلها را در کنار گنبد اتاق مرکزی به همان گونه که تکه‏های یخ را در تابستان می‏گذاشتند، جای می‏دادند.