حبیب بابایی
عیّاران
در قرن دوم هجری در خراسان و همۀ قلمرو عباسیان در بین طبقۀ عامه، مردمی آشکار شدند که آنها
را عیاران و جوانمردان میگفتند. اینان مهمترین عناصر فعال خراسان و سیستان در قرن دوم و سوم
هجری بودند و در حرکتهای سیاسی و تغییر وضع اجتماعی و فکری دست داشتند.
عیار در زبان عربی مرد کاری و هوشیار و چالاک معنی میدهد. این افراد در شهرهای خراسان و
سیستان و مخصوصاً در بغداد با آداب و رسوم خاص خود زندگی میکردند و غالباً در هرج و مرجها و
جنگها و حوادث تاریخی مؤثر بودند. مثلاٌ در جنگ بین امین و مأمون (فرزند هارون الرشید) پنج
هزار عیار مسلح با لشگریان و سپهسالار مأمون با مهارت جنگیدند.
از اینجا میتوان فهمید که قدرت عیاران تا اندازهای بود که حاکمان و
امیران و حتی خلفا هم از تواناییهای آنان بهره میگرفتند.
عیاران اخلاق خاص خود را داشتند، با بیچارگان مهربان و
بخشنده بودند و به مردانگی و تقوا و غریب نوازی مشهور.
گاهی با مخالفان دولت همدست میشدند و در
راه آزادی مبارزه میکردند، زمانی هم از
راه دزدی و راهزنی روزگار میگذراندند.
به خانۀ بزرگان و ثروتمندان دستبرد
میزدند یا با تهدید از آنان پول
میگرفتند و به فقرا و بینوایان
میدادند.
نسبت به رئیس خود که
به او سرهنگ میگفتند
احترام خاصی قائل بودند
و در اجرای فرامین وی
از نثار جان هم دریغ
نمیکردند. لباس مخصوص
و آداب خاص به خود داشتند
و با وجود راهزنی، حق و حقوق
دیگران را رعایت میکردند؛ از
جمله حق نمک خوارگی را به
جا میآوردند اما گاهی هم مانع
آسایش مردم بودند.
در حکایتی آوردهاند که یک
مجلات دوست نوجوانانمجله نوجوان 119صفحه 6