مجله نوجوان 201 صفحه 24

شهریار زنجانی هنری که شیعه شد وقتی می­گوییم «هنر نزد ایرانیان است و بس» شاید کمی اغراق کرده باشیم ولی واقعیت این است که سر منشأ خیلی از هنرها در ایران بوده است. هنرهایی هم که در اصل ایرانی نبوده­اند پس از مدّتی آنچنان پادشاهان ایرانی از آنها حمایت کرده­اند که زندگی خودشان را مدیون ایرانی­ها هستند. نمونه­اش هنر خاتم کاری است. امروزه اگر به هر کجای دنیا که بروید و یک وسیلۀ خاتم کاری شده را از جیبتان بیرون بکشید اولین تصویری که ایجاد خواهد شد این است که آن وسیله از ایران آمده است؛ حالا می­خواهد قاب عکس، ساعت یا جعبۀ لوازم­التحریر روی میز کار باشد یا گردن­بند و گوشواره و زیورآلات زنانه. اگر راستش را بخواهید دقیقاً معلوم نیست که ابداع کنندگان خاتم کاری کجایی بوده­اند. بعضی­ها معتقدند که مصری بوده­اند و برخی دیگر خاتم کاری را معجزۀ حضرت ابراهیم می­دانند. به هرحال آن طور که معلوم است ایرانی­ها سهم چندانی در ابداع آن نداشته­اند ولی اگر همۀ هنرمندان و متخصصان در دورۀ صفویه به اصفهان نمی­آمدند و از آنها حمایت نمی­شد، این هنر نیز مانند خیلی چیزهای دیگر از میان می­رفت. امروزه نه تنها هنر خاتم کاری را یک هنر ایرانی می­دانند بلکه به دلیل حمایتهای صفویه از هنرمندان، آن را هنری اسلامی و شیعی نیز قلمداد می­کنند. چون هنرمندان در آن زمان بیشترین انرژی و تلاش خود را در ساخت تزئینات مساجد و منابر می­گذاشتند. چنانکه منبرهای خاتم کاری شدۀ بسیاری از آن دوره در موزه­های بزرگ جهان وجود دارد. همچنین در آن زمان رسم بود که صندوق مرقد ائمه و بزرگان را نیز خاتم کاری می­کردند. صندوق مرقد موسی بن جعفر و امام جواد علیهم االسلام در کاظمین، صندوق مرقد امام حسن عسگری علیه السلام در سامراء و صندوق مرقد امام علی النقی علیه السلام اثر استاد محمد جمعه از معروف­ترین این آثار است که همگی مربوط به دوران شاه اسماعیل صفوی است. صندوق ضریح نرگس خاتون، مادر حضرت حجّت، صندوق مرقد حضرت علی علیه السلام و همچنین صندوق مرقد سیدالشهداء و حضرت ابوالفضل علیهم االسلام و صندوق مقبرۀ حضرت زینب سلام الله علیها در شام، همگی از آثار برجستۀ خاتم کاری در دورۀ صفویه هستند. شاید همین دلیل کافی باشد تا امروز این هنر را هنری اسلامی بدانند. موادی که در خاتم کاری به کار