مجله نوجوان 41 صفحه 32

هنر نقشهای ماندگار مروری بر هنر سنگتراشی در ایران آرزو رضوی سنگتراشی در کشورمان، قرنها قبل از میلاد مسیح، با تهیه لوازمی جهت شکار حیوانات و وسایل اولیه زندگی شروع شده و آرام آرام با رشد و تکامل انسان اولیه، به تکامل رسیده است. در حفاریهایی که از تپه یحیی واقع در کرمان انجام شده، مشخص گردیده که پیشینه صنعت سنگتراشی در کشورمان به 4500 سال پیش از میلاد میرسد. البته انسانهای اولیه کشور ما هم مثل اکثر انسانهای اولیه، بیشتر به دنبال ساختن لوازم ضروری زندگیشان بودند، بنابراین میتوان گفت که سنگتراشی در ایران قدیم، بیشتر به تهیه وسایل کشاورزی و ابزار شکار و پوست حیوانات اختصاص داشته، سنگ در ساختن بناهای تاریخی و آثار باستانی هم، نقش بسیار مهم و اساسی داشته است. از جمله مهمترین ابنیه تاریخی میتوان از کاخهای دوران هخامنشی و حجاریهای دوره ساسانی نام برد. تخت جمشید ، نمونه بارزی از صنعت سنگبری دوره هخامنشی است، بطوری که از دو اتاق خزانه تخت جمشید که توسط هیأت علمی مؤسسه یکاگو کشف گردید، بیش از 600 ظرف سنگی سالم و شکسته به دست آمد. از جمله این ظروف یک جام پایهدار سنگی است که قطعاتی از طلا و سنگهای قیمتی به آن اضافه شده و نوشتههایی به نام آشور بانیپال دارد. سنگتراشی دوره ساسانی را از کندهکاری و نقوش برجسته بر روی 4 سنگ مِتوان شناخت. اکثر این نقوش به منظور نمایاندن پیروزی در سلاطین روم ایجاد شده است. کلیه حجاریهای دوره ساسانی عبارتست از 20 حجاری که در نقش رستم، نقش رجب، فیروزآباد، سر، مشهد و شاپور واقع شده و علاوه بر اینها باید از یک حجاری در سلماس و حجاری مفصل طاق بستان در نزدیکی باختران نام برد که تمام این حجاریها، به جز طاق بستان، در یک دوره هفتاد ساله ساخته شده است. هنر مجسمهسازی و هیکلتراشی طاق بستان، تفاوت کلی با سایر آثار مشابه دارد. زیرا اگر چه تصاویر فرشتگان که در قسمت دیوار دوره ساسانیان انطباق دارد ولی نقوش بزرگ قسمتهای دیگر که شکار گراز و آهو را مجسم میکند، چه از لحاظ موضوع و چه از حیث سبک با صور مورد اشاره، تفاوت دارد. البته باید به این نکته اشاره کرد که سنگ در معماری و هنر ایران پایگاهی نسبتا فرعی داشته و شاید در این امر، شکلپذیری گل سفال که با ذوق ایرانیان سازگارتر بوده، بیتأثیر نبوده است. امروزه دو مرکز اصلی سنگتراشی در ایران، قم و مشهد، از انواع سنگها ، مثل سنگ مرمر، سنگ نسوز، سنگ سیاه، سنگ زرد، سنگ قرمز و سنگ سفید استفاده میکنند که صرفنظر از سنگ سبز، بقیه از معادن موجود در استان خراسان تأمین می شود. مصرف سنگ سیاه مشهد، به علت ارزانی و نقشپذیری ، فراوان بوده و نزدیک به 70 درصد سنگتراشان، این نوع سنگ را مصرف میکنند، ولی سنگ سبز کرمان به علت گرانی و نیاز به صرف وقت زیاد، جهت تولید محصول، مصرف کمتری دارد و فقط برای ساختن اشیاء تزئینی به کار میرود. محصولات سنگی مشهد را از نظر کیفیت، میتوان به دو دسته تقسیم کرد: 1- فراوردههای سنگ سیاه مشهد که عبارت است از کاسه، بشقاب، شکلات خوری، گلدان، قدح، لیوان پایهدار، لیوان ساده و فنجان که بیشتر به صورت منقوش بوده، اغلب به طرحهای گل،کاروان و غیره مزین است. 2- فرآوردههای سنگی مصرفی که شامل دیزی، هاون و غیره است. 3- اشیایی که از سنگ سبز کرمان و مرمر ساخته میشود. این موضوعات بیشتر تزئینی بوده و به قیمت گرانی به فروش میرسد. 4- قابل ذکر است که در حال حاضر در برخی از کارگاههای سنگتراشی، سنگتراشان تکنولوژی را برای سرعت بخشیدن به کارشان به خدمت گرفتهاند اما در هر حال هنر سنگتراشی، به کار مداوم و تلاش زیاد نیاز دارد و 80 درصد قیمت یک محصول سنگی، قیمت کار آن است و تنها 20 درصد قیمت آن به ماده اولیه اثر تعلق دارد.