مجله نوجوان 20 صفحه 28

هنر سینمای مستند ایران اولین فیلمهای مستند تصاویری بودند که توسط خانبابا معتضدی از تهران و شهرستان ثبت میشد. اما از آنجایی که هیچکس دغدغه نگهداری از این فیلمها را نداشت، به جز یکی دو مورد، نمونهای از آنها باقی نمانده (قابل توجه شما که آثارتان را حفظ کنید که اگر یک روز مهم شدید و خودتان خبر نداشتید، دیگران را به زحمت نیندازید) تا قبل از جنگ جهانی دوم اتفاق مهمی برای سینمای مستند ایران رخ نداد جز اینکه «کوپر» و «شودزاک» در سال 1925 فیلم مهم "علفزار" را در مورد عشایر ایرانی ساختند. با شروع جنگ جهانی دوم با وجودی که کشورمان در جنگ اعلام بیطرفی کرده بود نتوانست بطور کامل در امان بماند و در نهایت به اشغال متفقین درآمد. در این دوره فیلمهای مستند بیش از آنکه جنبه هنری داشته باشند، اسنادی تصویری به شمار میرفتند که به دو دسته تقسیم میشدند: فیلمهای داخل ایران و فیلمهایی که در خارج از ایران ساخته میشدند اما به ایران مربوط بودند. بخشی از این فیلمها تحت عنون «ایران در اشتغال، از دریچه دوربین متفقین» (1326- 1320) در پنجاه و سومین دوره جلسات نمایش فیلم، فیلمنامه ملی ایران به نمایش درآمد. در سال 1951 اتفاق مهم دیگری در تاریخ سینمای مستد ایران روی داد، در این سال ده فیلمساز شامل تخصصهایی چون کارگردان، صدابردار، فیلمبردار، کمک فیلمبردار و فیلمنامهنویس از سازمان فیلمبرداری دانشگاه سیراکیوز به ایران آمدند و فیلمهایی در زمینههای بهداشتی، کشاورزی و تربیتی در روستاهای اطراف تهران و مدارس داخل شهر ساختند. اولین مجلهای که در ایران به طور تخصصی درمورد سینمای مستند فعالیت میکرد مجله «فرهنگ و زندگی» بود که در سال 1336 و توسط ماشاءالله ناظرین، یکی از فارغالتحصیلان کلاس سیراکیوز راهاندازی شد. در دهه 30 دو جریان عمده فیلمسازی مستند در ایران وجود داشت که این جریان تا سالها بعد ادامه یافت. اولین جریان، جریان فیلمهایی بود که توسط سازمان فیلمبرداری ارتش کار میشود از آثار این جریان می توان به فیلمهایی چون زندگی «سربازی»، «مروارید سیاه» و «شقایق سوزان» اشاره کرد. دومین جریان فیلمهایی بودند که توسط بخش خصوصی تولید میشدند از نمونه فیلمهای جریان دوم فیلمسازی مستند در این دوران میتوان به فیلمهایی چون «موج، مرجان، خارا» و «خانه سیاه است» اشاره کرد. در سال 1354 تلویزیون ایران تحت عنوان تلویزیون ملی ایران شروع به کار کرد و تعدادی از مستندسازان آن دوران به آن پیوستند مثل احمد فاروقی قاجا و جلال مقدم. تجربههای روشهای ساختن مستند در ایران سالها توسط استادان امروز که در آن روزها جوانانی پرشور بودند صورت میگرفت از این استادان می توان از محمدرضا اصلانی، ناصر تقوایی و پرویز کیمیاوی نام برد. پس از این دوره تجربهگرایی، مستندسازان به درک زیباییشناسی و فرم در آثار مستند روی آوردند این تلاشها تا قبل از وقوع انقلاب اسلامی روی داد و با وقوع انقلاب بعلت اهمیت تاریخی این مسأله از یک سو و آزاد شدن شرایط برای بیان ناگفتههایی که در دوران ستمشاهی ممنوع بود از سوی دیگر مستندسازان ایرانی بیش از هر چیر به ثبت لحظههای انقلاب و تهیه فیلمهای مستند از محرومیتها و رنجهای مردم پرداختند. فیلمهایی که در حکومت پهلوی نباید ساخته میشدند. این جریان (جریان دوم فیلمسازی) به طور طبیعی در مطالعات زیباییشناسی، فرم و هنری فیلمهای مستند در سالهای مختلف وقفهای بجا و درست ایجاد کرد. با اجازه!