گردشگری دوست
بازی های محلی ایران
استان گیلان
تألیف و گردآورنده : جاوید جهرمی
زیر نظر ، حمید قاسم زادگان
گستردگی رسوم و خصلت های فرهنگی گیلانی ها با توجه به تعدد قومی و گوناگونی لهجه ها به حدّی است که حتی آشنایی مختصر با آن در این گزارش نمی گنجد . بعضی از آداب وآیین های مردمی گیلان به مرور در همهمه زندگی شهری روبه فراموشی سپرده شده و برخی دیگر کم رنگ شده است . اینک شرح مختصر و موجز برخی از آداب و بازی های محلی را مرور می کنیم .
آب پاشان ، آبریزان ، تیرماسیزه
یکی از مراسم های متداول گیلان در گذشته آب بازی بود که امروز کمتر اثری از آن می توان یافت . این جشن در شرق گیلان و غرب مازندران به "تیرماسیزه" به معنی سیزدهم ماه تیر مشهور شده و احتمالاً همان تیرگان است . در فرهنگ ایران پیش از اسلام روز سیزدهم هر ماه ، تیر نام داشت و روز تیر از تیرماه را جشن می گرفتند . این مراسم به "آبریزان" یا "آب پاشان" نیز معروف بود . جشن آبریزان تا زمان شاه عباس در طبرستان و گیلان برقرار بود و سپس به تدریج از یاد رفت . کتاب عالم آرای عباسی با توجه به اینکه در تقویم دیلمی سال سیصد و شصت روز بود و پنج روز آخر به حساب نمی آمد ، مراسم آبریزان را با محاسبه ایام "خمسه مسترقه" یعنی همان پنج روز آخر سال افزودن آن پس از پایان سه ماه بهار ، در روز سیزده ماه تیر محاسبه می نماید ومی افزاید : "در میان عجم یعنی ایرانیان ، این روز ، به روز آب پاشان معروف است . در این مراسم ، بزرگ و کوچک ، مرد و زن به کنار دریا می رفتند آب بازی می کردند و به شادی و نشاط می پرداختند و به راستی مراسمی تماشایی به وجود می آمد" . این رسم در بعضی از نقاط کشور مانند یزد ، کرمان و اصفهان نیز معمول بود و در سیزدهم تیر ماه هر سال مردان وزنان در حالی که هر یک ظرفی همراه داشتند . به کنار رودخانه می رفتند و به سر و روی یکدیگر آب می پاشیدند . زکریا قزوینی نویسنده کتاب عجایب المخلوقات نیز از جشنی به نام "آب پاشان" یاد کرده و انگیزه آن را به قحطی شدید و توسل فیروز "جدّ انوشیروان" به خداوند و دعای او برای باریدن باران و رفع قحطی و گرسنگی نسبت داده است . در این باره آمده که مردم در این روز به تبرک باران ، از شدت شادی به یکدیگر آب می ریختند و این کار از آن زمان متداول شد .
بندبازی (لافندبازی)
از نمایش های سنّتی گیلان که بیشتر در جشن هایی مثل عروسی ، عید نوروز و یا در بازار های هفتگی اجرا می شد ، بندبازی است ، در گیلان به آن "لافندبازی" نیز گفته می شود و مانند همان بندبازی در سیرک است . نمایش بر روی طنابی که از روی دو میله فلزی و چوبی محکم ضرب در شکل گذاشته و در دوطرف مهار شده ، انجام می شود اصلی ترین فرد نمایش "پهلوان" نام دارد که بر روی طناب ها با پای برهنه راه می رود و برای تعادل خود چوبی بزرگ به نام لنگر در دست می گیرد . پهلوان با ایستادن داخل تشت و یا قابلمه بر روی طناب راه می رود . گاه با دو چرخ های که لاستیک آن را برداشته اند فواصل دو تیر را می پیماید . قرار دادن صندلی داخل یک سینی و نشستن روی صندلی و حفظ تعادل در همان حالت ، از جمله عملیات دشوار این افراد است ، در پایان طناب شخصی که لباس مسخر های پوشیده و به "یلانچی پهلوان" مشهور است با لودگی و مسخرگی به تقلید از پهلوان می پردازد . نقاره چی و سرناچی نیز با نواختن آهنگ ، تماشاگران را در فضای شاد این نمایش سهیم می سازند .
دوست نوجوانان
سال پنجم / شماره 23 پیاپی 235 / 28 شهریور 1388
مجلات دوست نوجوانانمجله نوجوان 235صفحه 26