گفتاری در طینت

‏‏یکی از عویصات علم الهی و از مستصعبات روایات، احادیث «طینت» است‏‎ ‎‏که در کتاب ‏‏کافی‏‏ از جوامع اولیۀ احادیث صادره از مصدر ارباب عصمت و طهارت‏‎ ‎‏است. آنچه مرحوم مجلسی و اتراب و اذناب او در این باب نوشته اند مصداق‏‎ ‎‏«ظلمات متراکمة بعضها فوق بعض»‏‏ است! و صدر أعاظم أرباب الحق و الیقین‏‎ ‎‏توفیق شرح نوشتن بر کلیۀ ابواب «اصول» ‏‏کافی‏‏ را نیافت؛ اما آنچه که او را در شرح‏‎ ‎‏«اصول» ‏‏کافی‏‏ نوشته است فیها شفاء للصدور. ‏‏و قد قال بعض من لا خبرة له بعد ذکر‏‎ ‎‏شروح کافی:‏‏ ‏‏ أوّل مَن شرحه بالکفر . . . صدرالدین‏‏. (!) حقاً که مرض جهل مرکب‏‎ ‎‏علاج‏‏ ‏‏ناپذیر است. مراد از «طینت» عین ثابت هر موجود ممکن است، که هر عین‏‎ ‎‏ثابتی مظهر اسم مناسب با آن ممکن می باشد. و عین ثابت که حضرت ختمی مرتبت‏‎ ‎‏اصل کلیۀ قابلیات است. و طینتْ اصل هر شیء و مادۀ منشأ تعین هر صورتی را‏‎ ‎‏گفته اند. بیش از این بسط مقال مناسب با این مقدمه نمی باشد. ‏

‏
‏‎

‏‏ ‏

‏‏آنچه در مأثورات نبویه و ولویه راجع به «تقدیر» و وجود علمی سعدا و اشقیا و‏‎ ‎‏متوسطین ذکر شده است، از جهاتی مطابق است با مطالبی که در سرّ قَدَر از شیخ‏‎ ‎‏کبیر، صاحب فصوص ‏‏الحکم‏‏، نقل نمودیم. و بر سبیل تلخیص و اشارتْ به دلیل و‏‎ ‎‏برهان آنچه که ذکر شد پرداختیم. تفصیل آن را در حواشی بر شرح فصوص قیصری‏‎ ‎‏و شرح قیصری پیرامون عبارات فصوص باید دید. ‏‎[1]‎‏ در این روایات اشاره به سرّ‏‎ ‎‏قدر شده است. کسانی که می دانند ـ ولو از طریق علم نظری ـ که آنچه واقع می شود‏‎ ‎‏ناشی از علم سابق و قضاء الهی است و آنچه که متعلق ارادۀ حق قرار گیرد خیر‏‎ ‎‏محض است، قلبشان همیشه متوجه حق است؛ و می‏‏ ‏‏ دانند که آنچه که استعداد و‏‎ ‎‏قابلیت هر کس اقتضا دارد، از جانب حق بر او ایصال گردد؛ و حضرت ربّ الارباب‏‎ ‎‏هیچ مستحقی را محروم ننماید. ‏‏کما قال رسول اللّه، صلی اللّه علیه و آله: ‏

‏‏ ‏

‏‏إنَّ رُوحَ القُدُسِ نَفَثَ فی رَوْعِی أَنَّ نَفْسَاً لَنْ تَمُوتَ حَتَّی تَسْتَکْمِلَ‏‎ ‎‏رِِزْقَها؛ أَلاَ، فَأَجْمِلُوا فی الطَّلَبِ. ‏

‏‏ ‏

‏‏و قال أیضاً: إن لربّکم فی أیام دهرکم نفحات؛ إلا، فتعرّضوا لها. ‏‎ ‎

‏‏نفوس غیر مستعد که نفس آنها ذاتاً یا از راه القاء شبهاتْ نسبت به کلمات‏‎ ‎‏وجودیه و کتاب هستی شاک است و کلیۀ آیات وجودی را متشابه می پندارند، و عدم‏‎ ‎

‏
‏‎

• ـ نگارش مقدمۀ حاضر بر رسالۀ نفیس مصباح الهدایة، اثر عمیق و محققانۀ مصنف بزرگ آن، مصادف گردید با چند ساعت تدریس هفتگی و تصحیح چند کتاب؛ لذا از شرح و بسط کلام معذورم. قدرت کار و مطالعه و نوشتن مقدمه و تعلیقه در چندین ساعت متوالی از عهدۀ دوران جوانی، «آن تازه بهار زندگانی»، ساخته است.
• ـ احاطه به درجات و مراتب کلام حق و عبور از صورت به معنی و شهود و کلمات از طریق معانی قرآنی اختصاص به ارباب معرفت و اهل دارد. و هر بطنی از قرآن مختص به طایفه ای خاص و نیز منطبق بر طوایف خاص است؛ و هر بطنی لسان خاص دارد.