صورت اجمالی حج تمتّع
صورت آن این است که در ماه های حج از یکی از میقات ها برای عمرۀ تمتع جستن به حج، احرام می بندد سپس داخل مکۀ معظّمه شده و هفت دور بیت را طواف می نماید و نزد مقام ابراهیم علیه السلامدو رکعت نماز می گزارد، سپس هفت مرتبه بین صفا و مروه سعی می نماید، سپس احتیاطاً هفت دور طواف نساء به جا می آورد، پس از آن دو رکعت نماز طواف نساء می خواند؛ اگرچه اقوی آن است که طواف نساء و نماز آن واجب نیست. سپس تقصیر می کند و در نتیجه همۀ آن چیزهایی که به واسطۀ احرام بر او حرام شده بود حلال می شود و این صورت عمرۀ تمتع است که یکی از دو جزء حج تمتع می باشد. سپس در مکه در وقتی که می داند به وقوف عرفه می رسد، برای حج احرام می بندد و افضل آن است که این احرام را در روز «ترویه» بعد از نماز ظهر قرار دهد. پس از آن به عرفات می رود و در آن جا از ظهر روز عرفه تا غروبش وقوف می نماید، سپس از عرفات کوچ می کند و به مشعر می رود و در مشعر بیتوته می کند و در روز قربانی (عید قربان) بعد از
ترجمه تحریر الوسیله امام خمینی(س)ج. 1صفحه 461
طلوع سپیده تا طلوع آفتاب آن روز در مشعر وقوف می کند، سپس برای انجام اعمال روز قربانی به منی می رود، پس جمرۀ عقبه را رمی می کند، سپس قربانی اش را نحر یا ذبح می نماید، سپس اگر صروره (که برای بار اول به حج رفته) است بنابر احتیاط (واجب) سرش را می تراشد، ولی غیر او بین تراشیدن سر و تقصیر کردن مخیّر است، و بر زن ها متعیّن است که تقصیر نمایند. و بعد از تقصیر همه چیز به جز زنان و بوی خوش حلال می شود و احتیاط آن است که از صید هم اجتناب نماید، اگرچه اقوی آن است که از جهت احرام بر او حرام نباشد؛ بلی به خاطر حرمت حرم، بر او حرام می باشد. سپس اگر بخواهد همان روز عید به مکه می آید و طواف حج به جا می آورد و دو رکعت نماز طواف را می خواند و سعی حج را انجام می دهد، پس از آن بوی خوش بر او حلال می شود، سپس طواف نساء را به جا می آورد و دو رکعت نماز طواف نساء را می خواند و در نتیجه زنان بر او حلال می شوند، پس از آن برای رمی جمرات به منی برمی گردد و شب های «تشریق» را ـ که شب یازدهم و شب دوازدهم و شب سیزدهم باشد ـ در منی می گذراند. و (البته) بیتوته شب سیزدهم فقط در بعضی از مواقع است که می آید ـ و در روزهای این شب ها جمرات سه گانه را رمی می نماید. و اگر بخواهد روز عید به مکه نمی رود، بلکه در منی می ماند تا سه جمره را روز یازدهم و نیز در روز دوازدهم رمی نماید، سپس اگر از زنان و صید پرهیز داشته، بعد از ظهر روز دوازدهم از منی کوچ می کند ـ و اگر در منی تا کوچ دوم که روز سیزدهم است ولو قبل از ظهر لیکن بعد از رمی جمرات بماند هم جایز است ـ سپس برای دو طواف (حج و نساء) و سعی به مکه برمی گردد و قول اصح آن است که به طواف و سعی تا آخر ذیحجه اکتفا می شود، و فضیلت بیشتر و احتیاط آن است که روز عید به مکه برود بلکه سزاوار نیست که به فردایش تأخیر اندازد تا چه رسد به این که از ایام تشریق تأخیر اندازد مگر آن که به خاطر عذری باشد.
مسأله 1 ـ در حج تمتع چند چیز شرط است:
اول آن ها: نیّت است؛ یعنی انجام این نوع حج را در وقت شروع در احرام عمره، قصد نماید، بنا بر این اگر آن را قصد ننماید یا نیّت غیر آن را بکند یا در نیتش بین آن و بین غیر آن مردّد باشد، حجّش صحیح نیست.
ترجمه تحریر الوسیله امام خمینی(س)ج. 1صفحه 462
دوم آن ها: این است که مجموع عمره و حجش در ماه های حج باشد، بنا بر این اگر تمام عمره اش را یا قسمتی از آن را در غیر ماه های حج به جا آورد جایز نیست که به آن تمتع نماید (نمی تواند آن را عمرۀ تمتع حساب کند). و ماه های حج، شوال و ذی القعده و تمام ذی الحجه بنابر قول اصح می باشد.
سوم آن ها: این است که حج و عمره در یک سال باشند؛ بنا بر این اگر عمره را در یک سال بیاورد و حج را در سال دیگر صحیح نیست و کفایت از حج تمتع نمی کند؛ چه در مکه تا سال آینده اقامت نماید یا نه و چه از احرام عمره اش بیرون آید یا با آن احرام تا سال آینده باقی بماند.
چهارم آن ها: این است که احرام حجش در صورت اختیار از داخل مکه باشد و اما محل احرام عمرۀ حج تمتع میقات هایی است که (توضیح آن) می آید. و با فضیلت ترین جاهای مکه، مسجدالحرام است و با فضیلت ترین جاهای مسجدالحرام مقام ابراهیم یا حجر اسماعیل است. و اگر احرام از مکه ممکن نباشد از هر جایی که ممکن است احرام ببندد و اگر اختیاراً و عمداً از غیر مکه احرام ببندد احرامش باطل است و اگر آن را جبران ننماید حجش باطل است. و صرف برگشتن به مکه بدون آن که احرام را از نو ببندد کافی نیست، بلکه واجب است که آن را در مکه تجدید نماید، زیرا احرامی را که در غیر مکه بسته مثل نبستن است. و اگر از غیر مکه از روی نادانی یا فراموشی احرام ببندد واجب است در صورت امکان به مکه برگردد و احرام را تجدید نماید و اگر ممکن نباشد از همان جا که هست، تجدید می نماید.
پنجم آن ها: این است که مجموع عمره و حج توسط یک نفر و برای یک نفر باشد، بنا بر این اگر دو نفر برای انجام حج تمتع به نیابت از میّتی اجیر شوند؛ یکی از آن ها برای عمره اش و دیگری برای حجش، کفایت از حج تمتع نمی کند. و همچنین اگر کسی حج (تمتع) انجام دهد و عمره اش را به نیابت از شخصی و حجش را به نیابت شخص دیگری قرار دهد صحیح نیست.
مسأله 2 ـ احتیاط (واجب) این است که بعد از محل شدن و بیرون آمدن از عمرۀ تمتع بدون آن که نیازی باشد، از مکه بیرون نرود و اگر نیازی برایش پیش بیاید (که از مکه خارج
ترجمه تحریر الوسیله امام خمینی(س)ج. 1صفحه 463
شود) احتیاط (واجب) این است که در مکه برای حج، احرام ببندد و برای حاجتش از مکه بیرون رود و با حالت احرام برای اعمال حج برگردد. ولیکن اگر بدون نیاز و بدون احرام از مکه خارج شود سپس برگردد و احرام ببندد و حج نماید حجش صحیح است.
مسأله 3 ـ وقت احرام برای حج وسیع است، بنا بر این تأخیر انداختن آن تا وقتی که به وقوف اختیاری عرفه می رسد جایز است و تأخیر انداختن از این وقت جایز نیست. و مستحب است که در روز ترویه احرام ببندد، بلکه احوط (استحبابی) است.
مسأله 4 ـ اگر احرام را فراموش کند و به سوی عرفات بیرون برود، واجب است که برای احرام بستن از مکه برگردد. و اگر به جهت ضیق وقت یا به خاطر عذری نتواند به مکه برگردد از همان جا محرم می شود. و اگر تا پایان اعمال یادش نیاید حجش صحیح است. و کسی که حکم را نمی داند مانند کسی است که فراموش کرده باشد. و اگر عمداً احرام را تا زمان فوت وقوف عرفه و مشعر، ترک نماید حجّش باطل است.
مسأله 5 ـ برای کسی که وظیفه اش حج تمتع است جایز نیست که اختیاراً به دو قسم دیگر حج (قران و افراد) عدول نماید. البته اگر وقتش برای تمام کردن عمره و رسیدن به حج تنگ شود جایز است که نیّت را به حج افراد برگرداند و عمره را بعد از حج به جا آورد. و حد تنگی وقت بنابر قول اصح، خوف نرسیدن به وقوف اختیاری عرفه می باشد، و ظاهر این است که این حکم نسبت به حج مستحبی عمومیّت دارد (و آن را هم شامل می شود) بنا بر این اگر قصد حج تمتع مستحبی نماید و وقت برای تکمیل عمره و رسیدن به حج تنگ شود برایش جایز است که به حج افراد عدول نماید، و اقوی این است که عمره بر او واجب نیست.
مسأله 6 ـ اگر کسی که وظیفه اش حج تمتع است قبل از این که داخل عمره شود بداند که وقت برای تکمیل عمره و رسیدن به حج تنگ است بعید نیست که از اول، عدول به حج افراد جایز باشد، بلکه اگر در حال احرام علم پیدا کند که وقت تنگ است برایش جایز است که برای حج افراد محرم شود و آن را به جا آورد سپس بعد از آن عمرۀ مفرده به جا آورد و حجش تمام است و کفایت از حجة الاسلام می کند. و اگر به نیّت تمتع در وسعت
ترجمه تحریر الوسیله امام خمینی(س)ج. 1صفحه 464
وقت، داخل عمره شود و عمداً طواف و سعی را تأخیر اندازد تا وقت تنگ شود، در جواز عدول و کافی بودن آن اشکال است و احتیاط (واجب) آن است که عدول کند و اگر حج بر او واجب باشد اکتفا به آن ننماید.
مسأله 7 ـ زن حائض یا نفساء در صورتی که وقتش برای پاک شدن و تکمیل عمره تنگ شود بر او واجب است که به حج افراد عدول نماید و آن را تمام کند سپس بعد از حج، عمره به جا آورد. و اگر به خاطر عذری بدون احرام داخل مکه شده و وقت ضیق شود برای حج افراد احرام می بندد و بعد از حج، عمرۀ مفرده به جا می آورد و صحیح است و کفایت از حجة الاسلام می کند.
مسأله 8 ـ کیفیت حج افراد مانند حج تمتع است مگر در یک چیز، و آن این است که قربانی در حج تمتع واجب است و در حج افراد مستحب است.
مسأله 9 ـ کیفیت عمرۀ مفرده مانند عمرۀ تمتع است مگر در چند چیز: یکی از آن ها این است که در عمرۀ تمتع تقصیر متعیّن است و سر تراشیدن جایز نیست و در عمرۀ مفرده بین تقصیر و سر تراشیدن مخیّر است. دوم آن ها این است که در عمرۀ تمتع طواف نساء نیست ـ اگرچه احوط (استحبابی) است ـ ولی در عمرۀ مفرده طواف نساء واجب است. سوم آن ها (این است که) میقات عمرۀ تمتع یکی از میقات هایی است که (توضیح آن) می آید و میقات عمرۀ مفرده، ادنی الحل است؛ اگرچه محرم شدن از آن میقات ها برای عمرۀ مفرده جایز است.
ترجمه تحریر الوسیله امام خمینی(س)ج. 1صفحه 465