احکام نماز جماعت
بنابر اقوی، نخواندن قرائت بر مأموم در دو رکعت اول نماز اخفاتی (نمازی که با صدای آهسته خوانده می شود) واجب است. و همچنین در دو رکعت اول نماز جهری (نمازی که با صدای بلند خوانده می شود) در صورتی که صدای امام را ـ ولو به نحو همهمه ـ می شنود، واجب است، ولی اگر صدای امام را ـ حتی به نحو همهمه ـ نمی شنود، خواندن قرائت برای او جایز، بلکه مستحب است. و در دو رکعت آخر نماز جهری، در صورتی که صدای قرائت امام را می شنود، احتیاط (واجب) آن است که قرائت را ترک کند و تسبیحات را بگوید. و اما در دو رکعت آخر نماز اخفاتی ـ مانند کسی که فرادا نماز می خواند ـ بر او قرائت یا تسبیحات واجب است در حالی که بین قرائت و تسبیحات مخیّر است؛ چه قرائت امام را بشنود یا نشنود.
ترجمه تحریر الوسیله امام خمینی(س)ج. 1صفحه 306
مسأله 1 ـ فرقی نمی کند که نشنیدن صدای امام، به جهت دور بودن از او باشد یا زیادی صداها، یا کری یا غیر این ها.
مسأله 2 ـ اگر قسمتی از قرائت امام را بشنود و قسمت دیگر آن را نشنود، احتیاط (واجب) آن است که مطلقا قرائت را ترک کند.
مسأله 3 ـ اگر شک کند که می شنود یا نمی شنود، یا صدایی را که می شنود صدای امام است یا غیر امام، احتیاط (مستحب) آن است که قرائت را ترک نماید، اگرچه بنابر اقوی جایز است.
مسأله 4 ـ در حال قرائت امام، طمأنینه بر مأموم واجب نیست، اگرچه احتیاط (مستحب) داشتن طمأنینه است. همچنین در حال قرائت امام در رکعت دوم، بر مأموم واجب نیست که فوراً بایستد، بنا بر این جایز است که سجده اش را ـ در صورتی که به تأخیر زیادی کشیده نشود ـ طول بدهد و بعد از آن که امام مقداری از قرائت را خوانده است، بایستد.
مسأله 5 ـ امام چیزی (از کارهای نماز) به غیر از قرائت در دو رکعت اول را ـ در صورتی که مأموم در این دو رکعت به او اقتدا کرده باشد ـ از طرف او به عهده نمی گیرد و مأموم در دو رکعت آخر (سوم و چهارم) مانند کسی است که فرادا نماز می خواند، هر چند که امام در این دو رکعت سورۀ حمد را بخواند و مأموم صدای او را بشنود، البته باید بر احتیاطی که در اول باب ذکر شد، محافظت نماید. و اگر به رکعت اول و دوم نماز جماعت نرسید، خواندن قرائت در آن ها بر مأموم واجب است، زیرا آن دو، دو رکعت اول نمازش می باشد و اگر امام به او مهلت نداد که قرائتش را تمام کند، به خواندن حمد اکتفا نموده و سوره را ترک کرده و در رکوع به او ملحق می شود و اگر به او مهلت نداد تا حمد را هم بخواند بنابر اقوی جایز است که قرائت را تمام کند و در سجده به او ملحق شود ـ و شاید احوط هم همین باشد ـ اگرچه قصد فرادا نمودن نیز جایز است.
مسأله 6 ـ اگر به رکعت دوم امام برسد، امام قرائت او را در این رکعت به عهده می گیرد و مأموم در قنوت و تشهد از امام تبعیّت می کند و احتیاط (واجب) آن است که در موقع
ترجمه تحریر الوسیله امام خمینی(س)ج. 1صفحه 307
تشهد خواندن امام، به حالت تجافی بنشیند، سپس بعد از آن که برای رکعت دوم می ایستد، چه امام حمد بخواند یا تسبیحات، قرائت بر او واجب است؛ زیرا آن رکعت، رکعت سوم امام است.
مسأله 7 ـ در جایی که بر مأموم قرائت پشت سر امام واجب است، مثل آن که امام یک رکعت یا دو رکعت را قبل از مأموم خوانده باشد و یا در جایی که قرائت بر مأموم مستحب است ـ مثل دو رکعت اول نماز جهری، در صورتی که صدای امام را نشنود ـ واجب است که قرائت را آهسته بخواند، اگرچه نماز جهری باشد.
مسأله 8 ـ اگر در دو رکعت آخر (سوم و چهارم) به امام برسد و قبل از رکوع به او اقتدا کند، قرائت بر او واجب است و اگر امام به او مهلت ندهد، سوره را ترک می کند و در صورتی که بداند اگر قبل از رکوع به او اقتدا کند، به او مهلت خواندن حمد را نمی دهد، احتیاط (واجب) آن است که به او اقتدا نکند تا به رکوع رود و (وقتی که به رکوع رفت) تکبیرة الاحرام را بگوید و با او رکوع نماید و در این صورت قرائت بر او واجب نیست.
مسأله 9 ـ متابعت مأموم از امام در افعال نماز واجب است؛ به این معنی که در آن ها نه بر امام مقدّم شود و نه آن که از او زیاد عقب بیفتد. و اما متابعت در اقوال جز در تکبیرة الاحرام واجب نیست، زیرا در تکبیرة الاحرام واجب است که نه بر امام مقدّم شود و نه آن که هم زمان با او بگوید و احتیاط (واجب) آن است که قبل از تمام کردن تکبیرة الاحرام امام، شروع به گفتن آن ننماید. و در آنچه ذکر شد، فرقی بین اقوالی که بشنود یا نشنود، نیست، اگرچه متابعت از امام در اقوالی که می شنود و خصوصاً در سلام گفتن، احوط (استحبابی) است. و اگر متابعت واجب را ترک کند، گناه کرده است، لکن نماز و جماعتش صحیح است، مگر این که در حالی که امام به قرائت رکعت اول و دوم خودش و مأموم مشغول باشد، مأموم به رکوع برود که در این صورت صحّت نمازش مشکل بلکه ممنوع است تا چه رسد به جماعتش. چنان که اگر به طوری بیش از حد عقب بماند یا جلو بیفتد که از هیئت جماعت خارج شود، در جایی که نمازش صحیح باشد جماعتش باطل می شود.
مسأله 10 ـ اگر مأموم سهواً یا به خیال آن که امام تکبیر را گفته است، تکبیرة الاحرام را
ترجمه تحریر الوسیله امام خمینی(س)ج. 1صفحه 308
قبل از امام بگوید، نمازش فرادا است و اگر بخواهد جماعت بخواند، باید به نماز مستحبّی عدول کرده و آن را دو رکعتی تمام کند.
مسأله 11 ـ اگر مأموم سهواً یا به خیال آن که امام سرش را بلند کرده است، سرش را از رکوع یا از سجده بلند کند، واجب است برگردد و متابعت نماید و در این صورت، زیاد شدن رکن ضرری نمی رساند و اگر برنگردد، گناه کرده است ولی در صورتی که ذکر و سایر واجبات رکوع و سجده را انجام داده باشد، نمازش صحیح است، وگرنه بنابر احتیاط (واجب) باطل است و احتیاط بیشتر از آن، تمام کردن نماز، سپس اعادۀ آن است. و اگر عمداً قبل از امام، سر بلند کند، گناه کرده است و در صورتی که بعد از ذکر و سایر واجبات، سربلند کرده باشد، نمازش صحیح است و در غیر این صورت اگر عمداً آن ها را ترک کرده باشد، نمازش باطل است. و در صورتی که عمداً سربلند کرده باشد، متابعت از امام جایز نیست، بنا بر این اگر عمداً متابعت کند، نمازش باطل است برای این که عمداً زیاد کرده است و اگر سهواً متابعت نماید، در صورتی که رکنی را زیاد کرده باشد، نمازش باطل است.
مسأله 12 ـ اگر سهواً قبل از امام از رکوع بلند شود، سپس جهت متابعت از امام، به رکوع برگردد و قبل از آن که به حد رکوع برسد، امام از رکوع بلند شود، بعید نیست که نماز باطل باشد واحتیاط (مستحب) آن است که تمام کند و اعاده نماید.
مسأله 13 ـ اگر سر از سجده بلند کند و ببیند که امام در سجده است و به خیال آن که امام هنوز در سجدۀ اول است، به قصد متابعت از او به سجده برگردد، پس از آن معلوم شود که سجدۀ دوم امام بوده است، مشکل است که مأموم آن را سجدۀ دوم خودش حساب کند و احتیاط به این که نماز را تمام و اعاده نماید ترک نشود. و اگر به خیال آن که سجدۀ دوم امام است، به قصد سجدۀ دوم به سجده رود، پس از آن معلوم شود که سجدۀ اول امام بوده، باید سجدۀ خودش را سجدۀ دوم حساب کند و می تواند قصد فرادا کند و نماز را تمام نماید و بعید نیست جایز باشد که از امام در سجدۀ دوم متابعت نماید و نیز می تواند سجده را ادامه دهد تا به امام ملحق شود و اوّلی احوط است، چنان که در صورت متابعت از امام، اعادۀ نماز احوط است.
ترجمه تحریر الوسیله امام خمینی(س)ج. 1صفحه 309
مسأله 14 ـ اگر عمداً قبل از امام به رکوع یا به سجده برود، جایز نیست که از امام متابعت نماید و اگر سهواً چنین کند، وجوب متابعت به این که به قیام یا نشستن برگردد، سپس رکوع یا سجده رود خالی از وجه نیست، هرچند خالی از اشکال نیست، و علاوه بر آن، احتیاط (مستحب) اعادۀ نماز است.
مسأله 15 ـ اگر در حین خواندن نافله، نماز جماعت منعقد شود و بترسد که به جماعت نرسد، مستحب است نافله را قطع کند. و اگر به طور فرادا مشغول نماز واجب باشد، مستحب است به نماز نافله عدول نماید و آن را در دو رکعتی تمام نماید و این در صورتی است که از محل عدول نگذشته باشد، مثل این که داخل رکوع رکعت سوم شده باشد (که دیگر نمی تواند به نافله عدول نماید).
ترجمه تحریر الوسیله امام خمینی(س)ج. 1صفحه 310