مسائل متفرقۀ شکیات

‏‏مسائل متفرقه‏

‏‏مسأله 1 ـ ‏‏اگر شک کند نمازی را که در دست دارد (مشغول خواندن آن است) نماز‏‎ ‎‏ظهر است یا نماز عصر، چنانچه نماز ظهر را خوانده باشد، نمازی که در دستش است باطل‏‎ ‎‏می شود. و اگر نماز ظهر را نخوانده باشد یا در این که نماز ظهر را خوانده یا نه شک نماید،‏‎ ‎‏چنانچه نماز عصر را به جا نیاورده و در وقت مشترک بین آن ها باشد، باید به نماز ظهر‏‎ ‎‏عدول کند. و همچنین است (باید عدول به ظهر نماید) اگر در وقت خاص نماز عصر‏‎ ‎‏باشد، در صورتی که وقت برای این که بقیۀ نماز ظهر را بخواند و یک رکعت نماز عصر را‏‎ ‎‏در وقت بخواند، وسعت داشته باشد. و اگر وقت به این اندازه وسعت نداشته باشد،‏‎ ‎‏چنانچه به اندازۀ یک رکعت نماز عصر وسعت داشته باشد، باید نمازی را که در دست‏‎ ‎‏دارد رها کند و نماز عصر را بخواند و نماز ظهر را قضا نماید و در غیر این صورت (که‏‎ ‎‏وقت به اندازۀ خواندن یک رکعت نماز عصر هم نباشد) احتیاط (مستحب) آن است که‏‎ ‎‏همان نماز در دستش را به عنوان نماز عصر تمام کند و نماز ظهر و عصر را در خارج وقت‏‎ ‎‏قضا نماید، اگرچه جواز دست برداشتن از آن نماز، خالی از وجه نیست. و در این مسأله‏‎ ‎‏صورت های زیادی هست که چه بسا به سی و شش صورت برسد. و از آنچه که بیان شد،‏‎ ‎
‏‎

‏‏مسأله 2 ـ ‏‏اگر بعد از نماز بداند که دو سجده را از دو رکعت به جا نیاورده، چه از دو‏‎ ‎‏رکعت اول باشد یا از دو رکعت آخر، نمازش صحیح است و باید آن ها را قضا نماید و دو‏‎ ‎‏بار دو سجدۀ سهو به جا آورد. و همچنین است اگر نداند آن ها از کدام یک از رکعات است‏‎ ‎‏ولی بداند که دو سجده از دو رکعت است (و از یک رکعت نیست تا نمازش باطل باشد). و‏‎ ‎‏همچنین است اگر در اثنای نماز، بعد از گذشتن محل جبران آن ها، چنین علمی پیدا کند.‏

‏‏مسأله 3 ـ ‏‏اگر مثلاً در رکعت چهارم باشد و شک کند شک سابقش که بین دو و سه‏‎ ‎‏بود، قبل از تمام کردن دو سجده بوده یا بعد از آن، احتیاط (واجب) آن است که بین بنای بر‏‎ ‎‏آن و عمل به وظیفۀ شک و بین اعادۀ نماز جمع نماید و همچنین است اگر بعد از نماز‏‎ ‎‏شک کند.‏

‏‏مسأله 4 ـ ‏‏اگر در رکعتی که مشغول خواندن آن است، شک نماید که این رکعت آخر‏‎ ‎‏نماز ظهر است یا این که نماز ظهر را تمام کرده و این رکعت اول نماز عصر است، چنانچه‏‎ ‎‏در وقت مشترک باشد، باید آن را آخر نماز ظهر قرار دهد و اگر در وقت اختصاصی نماز‏‎ ‎‏عصر باشد، بنابر اقوی باید بنا را بر خواندن نماز ظهر بگذارد و آنچه را که در دست دارد،‏‎ ‎‏در صورتی که وقت به اندازۀ درک یک رکعت نماز عصر وسعت داشته باشد، باید رها‏‎ ‎‏کرده و نماز عصر را بخواند و در صورتی که وقت برای یک رکعت هم وسعت نداشته‏‎ ‎‏باشد، احتیاط (مستحب) آن است که همان را به عنوان نماز عصر تمام کند و در خارج از‏‎ ‎‏وقت (هم) نماز عصر را قضا نماید، اگرچه جواز دست برداشتن از آن خالی از‏‎ ‎‏وجه نیست.‏

‏‏مسأله 5 ـ ‏‏اگر در نماز عشا، بین سه و چهار شک نماید و متوجه شود که نماز مغرب را‏‎ ‎‏نخوانده است، نمازش باطل است، اگرچه احتیاط (مستحب) آن است که همان نماز را‏‎ ‎‏به عنوان عشا تمام کند و نماز احتیاط را بخواند و بعد از خواندن نماز مغرب، نماز عشا را‏‎ ‎‏اعاده نماید.‏

‏
‏‎

‏‏مسأله 7 ـ ‏‏اگر دو نماز بخواند و بعد از آن یقین پیدا کند که مثلاً یک رکعت از یکی از‏‎ ‎‏دو نماز را نخوانده، ولی نداند که از کدام نماز است، چنانچه بعد از هر کدام از دو نماز،‏‎ ‎‏کاری که با نماز منافات دارد، انجام داده باشد و رکعت های دو نماز با هم مساوی نباشند،‏‎ ‎‏باید هر دو نماز را اعاده کند وگرنه (که تعداد رکعاتشان مساوی باشد) باید یک نماز به‏‎ ‎‏قصد «ما فی الذمّه» بخواند. و اگر بعد از نماز اول کاری که منافی با نماز است انجام داده‏‎ ‎‏باشد، ولی بعد از نماز دوم کاری که منافات دارد انجام نداده باشد، باید به اندازۀ احتمال‏‎ ‎‏نقص (مثلاً یک رکعت) بر نماز دوم بیفزاید، سپس نماز اول را اعاده کند. و اگر بعد از هیچ‏‎ ‎‏یک از دو نماز کاری که منافات دارد انجام نداده باشد، بعید نیست که بتواند به خواندن یک‏‎ ‎‏رکعت متصل به نماز دوم به قصد «ما فی الذمّه» (که از هر نمازی کم شده این رکعت برای‏‎ ‎‏همان باشد) اکتفا کند، لکن سزاوار نیست که احتیاط به اعاده ترک شود. این در وقت‏‎ ‎‏مشترک است و اما در وقت خاص نماز عصر، ظاهر این است که جایز است به خواندن‏‎ ‎‏یک رکعت متصل به نماز دوم به قصد نماز عصر اکتفا کند و اعادۀ نماز اول واجب نباشد.‏

‏‏مسأله 8 ـ ‏‏اگر بین سه و دو شک کند، یا شک دیگری که جزء شک های صحیح است‏‎ ‎‏برایش رخ دهد، سپس شک کند رکعتی که در دست دارد،(رکعت) آخر نماز است یا نماز‏‎ ‎‏احتیاط است، باید به قصد «ما فی الذمّه» آن را تمام کند، سپس نماز احتیاط را به جا آورد و‏‎ ‎‏اعادۀ نماز بر او واجب نیست. این در صورتی است که نماز احتیاط احتمالی یک رکعت‏‎ ‎‏باشد و اما اگر نماز احتیاط دو رکعت باشد، مثل شک بین دو و چهار، احتیاط (واجب) آن‏‎ ‎‏است که علاوه بر آن، نماز را اعاده نماید.‏

‏
‏‎

‏‏مسأله 10 ـ ‏‏در حالی که بعد از تمام کردن دو سجده نشسته، اگر بین دو و سه شک نماید‏‎ ‎‏و بداند در این نماز تشهدی را نخوانده است بنا را بر سه می گذارد و بعد از فارغ شدن از‏‎ ‎‏نماز، تشهد را قضا می کند. و همچنین است اگر با این که می داند تشهد را نخوانده است در‏‎ ‎‏حال قیام بین سه و چهار شک نماید. ‏

‏‏مسأله 11 ـ ‏‏اگر در این که بعد از رکوع رکعت سوم نماز است یا قبل از رکوع رکعت‏‎ ‎‏چهارم نماز شک نماید، ظاهر این است که نمازش باطل است. و اگر بر عکس آن باشد به‏‎ ‎‏این که شک نماید که قبل از رکوع رکعت سوم است یا بعد از رکوع رکعت چهارم باید بنا را‏‎ ‎‏بر چهار بگذارد و رکوع را انجام دهد، سپس وظیفۀ کسی را که شک (سه و چهار) کرده‏‎ ‎‏انجام دهد، لکن احتیاط (مستحب) آن است که نماز را هم اعاده کند.‏

‏‏مسأله 12 ـ ‏‏اگر ایستاده است در حالی که در رکعت دوم نماز است و بداند که در این‏‎ ‎‏نماز دو رکوع به جا آورده است، ولکن نمی داند که آیا دو رکوع را در رکعت اول آورده یا‏‎ ‎‏یک رکوع را در رکعت اول و رکوع دیگر را در این رکعت انجام داده، ظاهراً نمازش‏‎ ‎‏باطل است.‏

‏‏مسأله 13 ـ ‏‏اگر بعد از فارغ شدن از نماز بداند که دو سجده را به جا نیاورده است،‏‎ ‎‏و لکن نداند آن ها از یک رکعت بوده اند یا از دو رکعت، احتیاط (واجب) آن است که دو‏‎ ‎‏بار، سجده را قضا نماید و همچنین دو بار، سجدۀ سهو نماید، سپس نماز را اعاده کند. و‏‎ ‎‏همچنین است اگر در اثنای نماز باشد (وچنین علمی پیدا کند) و محل شکّی آن گذشته‏‎ ‎‏باشد، ولی اگر محل شکّی آن باقی باشد، اقوی آن است که هر دو سجده را بیاورد و چیزی‏‎ ‎‏بر او نیست.‏

‏
‏‎

‏‏مسأله 15 ـ ‏‏اگر قبل از آن که به رکوع برود، بداند که یا دو سجده را از رکعت قبل ترک‏‎ ‎‏نموده یا قرائت (همین رکعت) را، چنانچه محل شکّی باقی باشد، اقوی آن است که به‏‎ ‎‏آوردن قرائت اکتفا کند. و همچنین است حکم هر علم اجمالی که مانند اینجا باشد. و اگر‏‎ ‎‏محل شکّی آن گذشته باشد در صورتی که محل جبران آن باقی باشد، لازم است برگردد و‏‎ ‎‏هر دو (هم دو سجده و هم قرائت) را جبران کند.‏

‏‏مسأله 16 ـ ‏‏اگر بعد از آن که برای رکعت سوم ایستاد، بداند که تشهد را نخوانده و شک‏‎ ‎‏کند که آیا سجده را هم ترک کرده یا نه؟ اقوی آن است که به خواندن تشهد اکتفا کند.‏

‏‏مسأله 17 ـ ‏‏اگر اجمالاً بداند که یکی از دو کار ـ سجده یا تشهد ـ را بدون آن که مشخص‏‎ ‎‏باشد به جا آورده و در دیگری شک کند اگر شک بعد از آن باشد که داخل در قیام شده‏‎ ‎‏است، به شکّش اعتنا نمی کند و اگر در محل شکّی باشد ظاهر آن است که اکتفا به تشهد‏‎ ‎‏جایز است و چیزی بر او نیست.‏

‏‏مسأله 18 ـ ‏‏اگر بداند که یا سجدۀ رکعت قبل را ترک کرده یا تشهد همین رکعت را،‏‎ ‎‏چنانچه نشسته باشد، باید تشهد را بخواند و نماز را تمام کند و چیزی بر او نیست. و اگر‏‎ ‎‏هنگامی که مشغول برخاستن است و یا در حالی که ایستاده است شک کند، اقوی آن است‏‎ ‎‏که جهت جبران تشهد، واجب است برگردد و نماز را تمام کند و (بعد از نماز) سجدۀ قضا‏‎ ‎‏و سجدۀ سهو به جا آورد. و همچنین است حال نظایر این مسأله مانند این که بداند یک‏‎ ‎‏سجده را یا از رکعت قبل و یا از همین رکعت ترک کرده است.‏

‏‏مسأله 19 ـ ‏‏اگر در حالی که مثلاً در سجده یا بعد از سجدۀ رکعت دوم است، متوجه‏‎ ‎‏شود که یک سجده یا دو سجده از رکعت اول را ترک کرده و رکوع همین رکعت را هم‏‎ ‎
‏‎

‏‏مسأله 20 ـ ‏‏اگر نماز ظهر و عصر را بخواند و قبل از آن که سلام نماز عصر را بدهد،‏‎ ‎‏اجمالاً بداند: یا یک رکعت نماز ظهر را ترک کرده و این رکعتی را که در دست دارد، رکعت‏‎ ‎‏چهارم نماز عصر است و یا آن که نماز ظهرش تمام بوده و این رکعتی را که مشغول است،‏‎ ‎‏رکعت سوم نماز عصر است، باید بنا را بر تمام بودن نماز ظهر بگذارد و نسبت به نماز‏‎ ‎‏عصر بنا را بر اکثر (چهار رکعت) گذارد و نماز را تمام کرده و نماز احتیاط (شک سه و‏‎ ‎‏چهار) را بخواند. و احتمال دارد که اکتفا به خواندن یک رکعت متصل به آن به قصد «ما فی‏‎ ‎‏الذمّه» جایز باشد. و همچنین است حال در نماز مغرب و عشا.‏

‏‏مسأله 21 ـ ‏‏اگر نماز ظهر و عصر را هشت رکعت و نماز مغرب و عشا را هفت رکعت‏‎ ‎‏بخواند، لکن نداند که آیا صحیح خوانده یا از یکی از دو نماز، یک رکعت را کم کرده و بر‏‎ ‎‏دیگری که مقارن او است، افزوده است نمازهایش صحیح است و چیزی بر او نیست.‏

‏‏مسأله 22 ـ ‏‏اگر با این که می داند نماز ظهر و عصر را هشت رکعت خوانده، قبل از سلام‏‎ ‎‏نماز عصر شک کند در این که نماز ظهر را چهار رکعت خوانده که این رکعتی را که در‏‎ ‎‏دست دارد، رکعت چهارم نماز عصر باشد یا نماز ظهر را پنج رکعت خوانده است که‏‎ ‎‏رکعتی را که در دست دارد، رکعت سوم نماز عصر باشد، بنا را بر صحّت نماز ظهرش‏‎ ‎‏می گذارد و نسبت به نماز عصر (که شک چهار و پنج دارد)بنا را بر چهار می گذارد و به‏‎ ‎‏وظیفه ای که در این شک دارد، عمل می نماید. و همچنین است حال در نماز مغرب و عشا،‏‎ ‎‏اگر با این که می داند هفت رکعت خوانده است، قبل از سلام نماز عشا شک کند که آیا نماز‏‎ ‎‏مغرب را سه رکعتی سلام داده یا چهار رکعتی.‏

‏‏مسأله 23 ـ ‏‏اگر بداند که نماز ظهر و عصر را نُه رکعت خوانده است و نداند که یک‏‎ ‎‏رکعت را بر نماز ظهر افزوده یا بر نماز عصر، چنانچه بعد از سلام نماز عصر باشد، واجب‏‎ ‎‏است که یک نماز چهار رکعتی به قصد «ما فی الذمّه» بخواند و اگر قبل از سلام باشد،‏‎ ‎
‏‎

‏‏مسأله 24 ـ ‏‏اگر بداند که نماز مغرب و عشا را هشت رکعت خوانده است و نداند که یک‏‎ ‎‏رکعت را بر نماز مغرب افزوده است یا بر نماز عشا، واجب است در هر حال، هر دو را‏‎ ‎‏اعاده کند، مگر آن که شک او قبل از تمام کردن هر دو سجده باشد که در این صورت، ظاهر‏‎ ‎‏آن است که نماز دوم محکوم به بطلان و نماز اوّلی صحیح است.‏

‏‏مسأله 25 ـ ‏‏اگر نمازی را بخواند، پس از آن معتقد شود که آن نماز را نخوانده است و‏‎ ‎‏شروع به خواندن آن نماید و پیش از سلام متوجّه شود که قبلاً این نماز را خوانده بوده‏‎ ‎‏است، لکن بداند که یک رکعت را یا در نماز اوّلی زیاد کرده یا در نماز دومی، در چنین‏‎ ‎‏موردی می تواند به نماز اول اکتفا کند و از نماز دوم دست بردارد.‏

‏‏مسأله 26 ـ ‏‏اگر در تشهد شک نماید و حال آن که در محل شکّی آن ـ که واجب است‏‎ ‎‏آن را بیاورد ـ باشد، ولی غفلت کند و بایستد، دیگر شک او بعد از گذشتن از محل نیست،‏‎ ‎‏پس واجب است برای خواندن تشهد بنشیند. و اگر آنچه را که در آن شک دارد، رکوع‏‎ ‎‏باشد، ولی به سجده برود، باید برگردد و رکوع نماید و نماز را تمام کند و احتیاطاً نماز را‏‎ ‎‏اعاده کند و اگر بعد از وارد شدن به سجدۀ دوم یادش بیاید، نمازش باطل است. و اگر آنچه‏‎ ‎‏را که در آن شک دارد، غیر رکن باشد و بعد از آن که داخل رکن شود، یادش بیاید، نمازش‏‎ ‎‏صحیح است و باید در صورتی که (ترک این غیر رکن) موجب دو سجده سهو باشد، دو‏‎ ‎‏سجدۀ سهو به جا آورد.‏

‏‏مسأله 27 ـ ‏‏اگر بداند چیزی را فراموش کرده و محل آن هنوز فوت نشده باشد و جبران‏‎ ‎‏آن بر او واجب گردد، سپس فراموش کند تا داخل رکن بعد از آن شود، پس از آن علمش‏‎ ‎‏به فراموشی به شک تبدیل شود، در صورتی که آن چیز رکن باشد حکم به صحت نماز و‏‎ ‎‏به واجب نبودن دو سجده در جایی که موجب آن باشد می شود. و این در جایی است که‏‎ ‎‏علم او به فراموش کردن بعد از محل شکّی پیدا شود، ولی اگر در محل شکّی باشد، جای‏‎ ‎
‏‎

‏‏مسأله 28 ـ ‏‏اگر بعد از سلام نماز و قبل از آن که عمداً یا سهواً چیزی را که با نماز منافات‏‎ ‎‏دارد انجام دهد، به نقصی در نماز یقین کند و شک کند که نقص نماز یک رکعت است یا‏‎ ‎‏دو رکعت، حکم شک بین دو و سه بر آن جاری می شود، پس بنا را بر اکثر می گذارد و یک‏‎ ‎‏رکعت می خواند و نماز احتیاط به جا می آورد و احتیاطاً برای سلام زیادی، دو سجدۀ سهو‏‎ ‎‏به جا می آورد. وهمچنین است اگر یقین به نقصان یک رکعت داشته باشد و بعد از شروع‏‎ ‎‏در به جا آوردن آن رکعت، در نقصان یک رکعت دیگر شک نماید، بنا بر این اگر این وضع‏‎ ‎‏در نماز مغرب باشد، حکم به بطلان نماز می شود.‏

‏‏مسأله 29 ـ ‏‏اگر بعد از سلام نماز و قبل از آن که چیزی را که با نماز منافات دارد انجام‏‎ ‎‏دهد، یقین پیدا کند که نمازش یک رکعت کم دارد، سپس شک نماید که آیا آن را به جا‏‎ ‎‏آورده یا نه، بر او واجب است که یک رکعت متّصل بخواند و اگر این شک قبل از سلام‏‎ ‎‏باشد، ظاهر آن است که حکم شک (در رکعات، در اثنای نماز) را دارد، که باید در نماز‏‎ ‎‏چهار رکعتی بنا را بر اکثر بگذارد و در غیر نماز چهار رکعتی حکم به بطلان نماز می شود.‏

‏‏مسأله 30 ـ ‏‏اگر می داند آنچه را که در دست دارد رکعت چهارم است، لکن نمی داند که‏‎ ‎‏رکعت چهارم واقعی نماز است یا رکعت چهارم بنائی (که بر اساس عمل به وظیفۀ شک بر‏‎ ‎‏آن بنا گذاشته) است ـ به این که قبلاً بین دو و سه شک نموده و بنا را بر سه گذاشته است‏‎ ‎‏(وادامه داده) و این رکعت چهارم است ـ بر او واجب است که نماز احتیاط را بخواند.‏

‏‏مسأله 31 ـ ‏‏اگر بعد از ایستادن برای رکعت بعدی یقین کند که یک سجده یا دو سجده یا‏‎ ‎‏تشهد را ترک کرده است، سپس شک کند که آیا برگشته و آن را جبران نموده و سپس‏‎ ‎‏ایستاده است، یا آن که این ایستادن همان ایستادن اول است، ظاهر آن است که برگشتن و‏‎ ‎‏جبران نمودن واجب است. و اگر بعد از گذشتن محل در رکنی شک کند سپس از روی‏‎ ‎‏فراموشی آن را انجام دهد، ظاهر آن است که نمازش باطل است . و اگر در آنچه که زیاد‏‎ ‎‏کردن آن موجب دو سجدۀ سهو است، بعد از گذشتن محل آن شک نماید، سپس از روی‏‎ ‎‏فراموشی آن را انجام دهد، احتیاط آن است که دو سجدۀ سهو بر او واجب است.‏

‏
‏‎

‏‏مسأله 33 ـ ‏‏اگر مثلاً بین سه و چهار شک کند و بداند که بر فرض آن که رکعت سوم‏‎ ‎‏باشد، رکنی را ترک نموده یا چیزی را انجام داده که نمازش را باطل می کند، ظاهر آن است‏‎ ‎‏که نمازش باطل است. و همچنین است اگر چنین علمی را بر فرض آن که رکعت چهارم‏‎ ‎‏باشد پیدا کند. و اگر بداند که بر فرض آن که رکعت سوم یا چهارم باشد، چیزی را که‏‎ ‎‏موجب دو سجدۀ سهو است انجام داده، یا چیزی را که موجب قضا است ترک نموده،‏‎ ‎‏چیزی بر او نیست.‏

‏‏مسأله 34 ـ ‏‏اگر بعد از ایستادن یا وارد شدن به تشهد، بداند که یکی از دو سجده را‏‎ ‎‏فراموش نموده است و در دیگری شک نماید، اقرب آن است که برای جبران سجدۀ‏‎ ‎‏فراموش شده، برگردد و نسبت به سجده ای که در آن شک دارد، قاعدۀ تجاوز جاری‏‎ ‎‏است، و همچنین است حال نظایر این مسأله.‏

‏‏مسأله 35 ـ ‏‏اگر به سجدۀ رکعت دوم برود و در به جا آوردن رکوع همین رکعت و در دو‏‎ ‎‏سجدۀ رکعت اول شک نماید، باید بنا بگذارد که آن ها را به جا آورده است و بنا بر این اگر‏‎ ‎‏بین دو و سه بعد از تمام کردن هر دو سجده شک کند با این که در رکوع رکعتی که در دست‏‎ ‎‏دارد و در دو سجدۀ رکعت قبل شک داشته باشد، (این شک) از قبیل شک بین دو و سه بعد‏‎ ‎‏از تمام کردن دو سجده می باشد، بنا بر این باید به وظیفه ای که در این شک هست عمل‏‎ ‎‏نماید و نمازش صحیح است، ولی اگر با شک مذکور (در دو و سه) بداند که آن دو (رکوع‏‎ ‎‏وسجده) را ترک نموده است، نمازش باطل است.‏

‏‏مسأله 36 ـ ‏‏حکم کثیر الشک در اطراف علم اجمالی جاری نمی شود، پس اگر بداند که‏‎ ‎‏یکی از دو چیز را اجمالاً ترک کرده است، بر او واجب است مراعات این علم را بنماید،‏‎ ‎
‏‎

‏‏مسأله 37 ـ ‏‏اگر بداند که یا سجده ای از رکعت اول را ترک کرده یا سجده ای را در رکعت‏‎ ‎‏دوم زیاد نموده است، چیزی بر او واجب نیست. و اگر بداند که یا یک سجده را ترک کرده‏‎ ‎‏و یا تشهد را، احتیاط (واجب) آن است که هر دو را قضا نماید و یک بار دو سجدۀ‏‎ ‎‏سهو بیاورد.‏

‏‏مسأله 38 ـ ‏‏اگر مشغول تشهد باشد یا پس از فارغ شدن از تشهد شک کند در این که دو‏‎ ‎‏رکعت نماز خوانده است و در نتیجه تشهد در محل خود واقع شده یا آن که سه رکعت‏‎ ‎‏خوانده و تشهد در غیر محل خودش قرار گرفته، بر چنین کسی حکم شک بین دو و سه‏‎ ‎‏جاری می شود و بر او دو سجدۀ سهو واجب نیست، اگرچه احتیاط (مستحب) آن است که‏‎ ‎‏دو سجدۀ سهو به جا آورد.‏

‏‏مسأله 39 ـ ‏‏اگر کسی که مکلف است به چهار طرف نماز بخواند، نمازش را به جا آورد،‏‎ ‎‏سپس بعد از سلام نماز آخری بداند که یکی از نمازها باطل بوده است، بنا را بر صحت‏‎ ‎‏نمازش می گذارد وچیزی بر عهدۀ او نیست.‏

‏‏مسأله 40 ـ ‏‏اگر قصد اقامت (مثلاً ده روز) کند و یک نماز چهار رکعتی تمام بخواند سپس‏‎ ‎‏از قصدش برگردد و نمازش را از روی غفلت و یا ندانستن مسأله به طور قصر بخواند و پس‏‎ ‎‏از آن علم پیدا کند که یکی از آن دو نماز باطل بوده است، باید بنا را بر صحت نماز چهار‏‎ ‎‏رکعتی بگذارد و نسبت به نمازهای بعدی هم مکلف است که تمام بخواند.‏

‏‎ ‎

‏‎