حکم شک در عدد رکعت ‏های نماز واجب

‏‏حکم شک در عدد رکعت های نماز واجب‏

‏‏مسأله 1 ـ ‏‏برای شک مزبور (شک در رکعات نماز) به مجرد پیدا شدنش حکمی‏‎ ‎‏نیست اگر بعداً برطرف شود، ولی اگر شک باقی بماند(و برطرف نشود)، چنین شکی نماز‏‎ ‎‏دو رکعتی و سه رکعتی و دو رکعت اول نمازهای واجب چهار رکعتی را باطل می کند و در‏‎ ‎‏بعضی از صورت های نمازهای چهار رکعتی نماز را باطل نمی کند، بلکه برای آن علاج و‏‎ ‎‏چاره است، مشروط بر آن که دو رکعت اول نماز را احراز نموده (و علم به انجام آن داشته)‏‎ ‎‏باشد و این احراز به سر برداشتن از سجدۀ آخر (رکعت دوم) حاصل می شود و اما اگر ذکر‏‎ ‎
‏‎

‏‏صورت اول: ‏‏شک بین دو و سه بعد از تمام کردن دو سجده، که بنا را بر سه می گذارد و‏‎ ‎‏رکعت چهارم را به جا می آورد و نمازش را تمام می کند، سپس با یک رکعت نماز ایستاده‏‎ ‎‏یا دو رکعت نماز نشسته احتیاط می کند (نماز احتیاط می خواند) و احتیاط بهتر آن است که‏‎ ‎‏بین هر دو صورت نماز احتیاط جمع کند در حالی که صورت یک رکعتی ایستاده نماز‏‎ ‎‏احتیاط بر صورت دو رکعتی نشسته مقدم شود و سپس نماز را از نو بخواند.‏

‏‏صورت دوم: ‏‏شک بین سه و چهار در هر جای نماز باشد، که بنا را بر چهار رکعت‏‎ ‎‏می گذارد و حکم آن مانند صورت سابق (اول) است، حتی در نماز احتیاط، جز در جلو‏‎ ‎‏انداختن یک رکعت (نماز احتیاط) ایستاده (که در این صورت تقدیم نماز احتیاط ایستاده‏‎ ‎‏بر نماز احتیاط نشسته اولویت ندارد).‏

‏‏صورت سوم: ‏‏شک بین دو و چهار بعد از تمام کردن دو سجده، که باید بنا را بر چهار‏‎ ‎‏بگذارد و نمازش را تمام کند، سپس با خواندن دو رکعت نماز ایستاده احتیاط کند.‏

‏‏صورت چهارم: ‏‏شک بین دو و سه و چهار بعد از تمام کردن دو سجده، که باید بنا را بر‏‎ ‎‏چهار بگذارد و نمازش را تمام کند، سپس با دو رکعت نماز ایستاده و دو رکعت نشسته‏‎ ‎‏احتیاط نماید و احتیاط (واجب)، بلکه اقوی آن است که دو رکعت ایستاده را جلو بیندازد.‏

‏‏صورت پنجم: ‏‏شک بین چهار و پنج، و برای این شک دو صورت است: یکی از آن ها‏‎ ‎‏بعد از سر برداشتن از سجدۀ آخر است که بنا را بر چهار می گذارد و تشهد و سلام‏‎ ‎‏می گوید، سپس دو سجدۀ سهو به جا می آورد. صورت دوم (شک) در حال قیام است، و‏‎ ‎‏این صورت، در شک بین سه و چهار در حال ایستادن ـ که نمی داند سه رکعت خوانده یا‏‎ ‎‏چهار رکعت که باید بنا را بر چهار رکعت بگذارد ـ داخل می شود و بر او واجب است که‏‎ ‎‏قیام را به هم زند (وبنشیند) و تشهد و سلام بگوید و دو رکعت نماز (احتیاط) نشسته یا‏‎ ‎‏یک رکعت (نماز احتیاط) ایستاده بخواند. و مطلب در همه مواردی که باید قیام را رها کند،‏‎ ‎‏همین است؛ زیرا رها کردن قیام صورت شک را تغییر نمی دهد، بلکه نشستن و رها کردن‏‎ ‎
‏‎

‏‏صورت ششم: ‏‏شک بین سه و پنج در حال ایستادن، و این شک داخل در شک بین دو و‏‎ ‎‏چهار می باشد، پس باید بنشیند و نمازش را تمام کند و طبق شک (بین دو و چهار بعد از دو‏‎ ‎‏سجده) عمل نماید.‏

‏‏صورت هفتم:‏‏ شک بین سه و چهار و پنج در حال ایستادن، و این شک به شک بین دو‏‎ ‎‏و سه و چهار بر می گردد، بنا بر این باید بنشیند و نمازش را تمام کند و طبق وظیفه ای که در‏‎ ‎‏چنین شکّی دارد، عمل نماید.‏

‏‏صورت هشتم: ‏‏شک بین پنج و شش در حال ایستادن، و این شک به شک بین چهار و‏‎ ‎‏پنج بر می گردد، پس باید بنشیند و نمازش را تمام کند و دو بار، دو سجدۀ سهو به جا آورد؛‏‎ ‎‏یک مرتبه واجب است برای خود این شک و یک مرتبه دیگر هم احتیاطاً برای زیاد شدن‏‎ ‎‏قیام، اگرچه واجب نبودن سجدۀ سهو دوم برای زیاد شدن قیام، خالی از قوّت نیست. و در‏‎ ‎‏چهار صورت آخر احتیاط (مستحب) آن است که علاوه بر آنچه که باید عمل نماید، نماز‏‎ ‎‏را از نو بخواند.‏

‏‏مسأله 2 ـ ‏‏اگر بین سه و چهار یا بین سه و پنج، یا بین سه و چهار و پنج در حال‏‎ ‎‏ایستادن شک نماید و بداند که یک یا دو سجدۀ رکعتی که از آن بلند شده است را ترک‏‎ ‎‏کرده نمازش باطل است؛ زیرا شک او به شک بین دو و بیشتر، قبل از تمام کردن دو سجده‏‎ ‎‏بر می گردد.‏

‏‏مسأله 3 ـ ‏‏در شک هایی که تمام کردن دو سجده در آن ها معتبر است، اگر در تمام‏‎ ‎‏کردن دو سجده و تمام نکردن آن ها شک نماید، چنانچه در محل آن ـ یعنی در حال‏‎ ‎‏نشستن قبل از ایستادن یا تشهد ـ باشد نمازش باطل است و اگر بعد از گذشتن از محل آن‏‎ ‎‏باشد، مورد اشکال است و نباید احتیاط ترک شود، به این که بنا را بر آن (انجام دو سجده)‏‎ ‎‏بگذارد و به مقتضای شک (در رکعات) عمل نماید، سپس نماز را اعاده کند.‏

‏
‏‎

‏‏مسأله 5 ـ ‏‏اگر بین دو و سه، شک نماید و به وظیفه ای که در این شک دارد عمل نماید‏‎ ‎‏و بعد از فارغ شدن از نماز احتیاط، شک کند که آیا شک سابق او قبل از تمام شدن دو‏‎ ‎‏سجده بود یا بعد از آن، بنا را بر صحّت می گذارد و به شک خود اعتنا نمی کند. و اما اگر در‏‎ ‎‏اثنای نماز یا بعد از آن و قبل از خواندن نماز احتیاط یا در اثنای نماز احتیاط، چنین شکی‏‎ ‎‏برایش پیدا شود، احتیاط (واجب) آن است که بنا را بر آن بگذارد و به وظیفه ای که در این‏‎ ‎‏شک دارد، عمل نماید، سپس نماز را اعاده کند.‏

‏‏مسأله 6 ـ ‏‏اگر بعد از فارغ شدن از نماز شک نماید که آیا شک او در نماز، موجب‏‎ ‎‏به جا آوردن یک رکعت (نماز احتیاط) بوده یا دو رکعت، احتیاط (واجب) آن است که هر‏‎ ‎‏دو را (هم یک رکعت و هم دو رکعت را) به جا آورد، سپس نماز را اعاده کند. و همچنین‏‎ ‎‏است اگر نداند که شک او کدام یک از شک های صحیح بوده است که باید بعد از عمل‏‎ ‎‏کردن به مقتضای جمیع آن ها، نماز را اعاده نماید و این (عمل به وظیفۀ همه شک ها) با‏‎ ‎‏خواندن دو رکعت (نماز احتیاط) ایستاده و دو رکعت (نماز احتیاط) نشسته و سجدۀ سهو‏‎ ‎‏تحقق پیدا می کند. و همچنین است اگر محتملات او منحصر به شک های صحیح نباشد،‏‎ ‎‏بلکه بعضی از صورت های شک های باطل را هم احتمال دهد که احتیاط (واجب) آن‏‎ ‎‏است که به وظیفۀ همۀ شک های صحیح عمل کند و سپس نماز را اعاده نماید.‏

‏‏مسأله 7 ـ ‏‏اگر یکی از شک ها برایش پیدا شود و وظیفه اش را در آن نداند، چنانچه‏‎ ‎‏وقت وسعت نداشته باشد یا در این وقت توانایی یاد گرفتن نداشته باشد، در صورتی که‏‎ ‎‏یکی از احتمالات نسبت به وظیفه اش در چنین موردی، رجحان داشته باشد، باید به همان‏‎ ‎‏عمل نماید وگرنه به یکی از احتمالات عمل کرده و نمازش را تمام می کند و در صورت‏‎ ‎‏وسیع بودن وقت، نمازش را احتیاطاً اعاده می نماید، و اگر بعداً معلوم شود که برخلاف‏‎ ‎
‏‎

‏‏مسأله 8 ـ ‏‏اگر شک نمازگزار، بعد از فارغ شدن از نماز، به شک دیگری تغییر یابد‏‎ ‎‏مانند این که بین دو و چهار شک نماید؛ و بعد از نماز، شکّش به سه و چهار تغییر نماید، یا‏‎ ‎‏در دو و سه و چهار شک نماید، سپس (بعد از نماز) به شک بین سه و چهار تغییر نماید،‏‎ ‎‏بعید نیست که در فرع اول و نظایر آن یک رکعت (نماز احتیاط) متصل به نماز لازم باشد، و‏‎ ‎‏در نظایر فرع دوم ـ یعنی، در مواردی که شک، بین سه احتمال بوده که یکی از آن ها از‏‎ ‎‏اطراف احتمال خارج شده است ـ عمل شک دوم لازم باشد، و این در صورتی است که‏‎ ‎‏شک او به شک دیگری تغییر نکند که با وجود آن می داند که نمازش کمبود دارد، مانند دو‏‎ ‎‏مثال گذشته، و اما اگر شک به چنین وضعی تغییر نماید، مثل این که شک بین دو و چهار‏‎ ‎‏نماید، سپس بعد از سلام نماز، شکش به دو و سه تغییر کند، که بدون تردید لازم است‏‎ ‎‏طبق وظیفه ای که در شکّ جدید دارد عمل نماید، زیرا معلوم می شود نمازگزار هنوز در‏‎ ‎‏نماز است و سلام او بیجا بوده است، بنا بر این علاوه بر وظیفه ای که در شک دوم عمل‏‎ ‎‏می نماید، باید برای سلام بیجا دو سجدۀ سهو نماید.‏

‏‏مسأله 9 ـ ‏‏اگر بین دو و سه شک نماید و بنا را بر سه بگذارد، سپس بین سه ـ که بنا را بر‏‎ ‎‏آن گذاشته ـ و چهار شک نماید (یعنی نداند که آیا این رکعت سومی است که بنا را بر آن‏‎ ‎‏گذاشته و یا رکعت بعد از آن است که چهارم باشد) ظاهر این است که شکش به شک بین‏‎ ‎‏دو و سه و چهار تغییر یافته است، و باید طبق وظیفۀ این شک عمل نماید.‏

‏‏مسأله 10 ـ ‏‏اگر بین دو و سه شک نماید و بنا را بر سه بگذارد و بعد از آن که رکعت‏‎ ‎‏چهارم را خواند، یقین کند که در وقت شک، رکعت سوم را نخوانده بوده است، ولی شک‏‎ ‎
‏‎

‏‏مسأله 11 ـ ‏‏کسی که از ایستادن، ناتوان باشد و یکی از شک های صحیح برایش عارض‏‎ ‎‏شود، ظاهر آن است نماز احتیاط او که می بایست ایستاده بخواند، مبدّل به نماز احتیاط‏‎ ‎‏نشسته می شود و نماز احتیاط نشستۀ او که متعیّن بود، (و می بایست حتماً نشسته بخواند)‏‎ ‎‏به حال خود باقی است، و نماز احتیاطی که مخیّر است ایستاده یا نشسته بخواند، متعیّن‏‎ ‎‏است که نشسته بخواند، پس در شک بین دو و سه یا سه و چهار، متعیّن (و لازم) است دو‏‎ ‎‏رکعت نماز احتیاط نشسته بخواند، و در شک بین دو و چهار باید عوض دو رکعت نماز‏‎ ‎‏احتیاط ایستاده، دو رکعت نشسته به جا آورد، و در شک بین دو و سه و چهار، بدل دو‏‎ ‎‏رکعت نماز احتیاط ایستاده، دو رکعت نشسته بخواند، سپس دو رکعت نشسته (دیگر)‏‎ ‎‏به جا آورد، که این دو رکعت نشسته وظیفه اش است، و باید دو رکعت نشسته ای را که بدل‏‎ ‎‏(از دو رکعت ایستاده) است، بر دو رکعت نشسته ای که وظیفه اش هست مقدم کند. و‏‎ ‎‏احتیاط بهتر آن است که در همۀ این ها بعد از این عمل، نماز را اعاده کند.‏

‏‏مسأله 12 ـ ‏‏در شک های صحیح، قطع کردن نماز و از نو خواندن آن جایز نیست، بلکه‏‎ ‎‏واجب است طبق وظیفۀ کسی که شک دارد عمل نماید. البته اگر نماز را باطل کند، واجب‏‎ ‎‏است که نماز را از نو بخواند و نمازش صحیح است؛ اگرچه به خاطر باطل کردن نماز، گناه‏‎ ‎‏کرده است.‏

‏‏مسأله 13 ـ ‏‏در شک های باطل اگر از شکش غفلت نماید و نمازش را تمام کند، سپس‏‎ ‎‏معلوم شود که نمازش طبق واقع بوده است، در این که نمازش صحیح است یا نه دو وجه‏‎ ‎‏است: وجه بهتر، صحیح بودن نماز است در صورتی که شک در غیر رکعت اول و دوم‏‎ ‎‏باشد و اما در مورد شک در رکعت اول و دوم، احتیاط (واجب) اعادۀ نماز است.‏

‏‏مسأله 14 ـ ‏‏اگر مسافر در یکی از مکان های تخییر باشد و نیّت قصر نماید و در رکعات‏‎ ‎‏نمازش شک کند، بعید نیست که لازم باشد طبق وظیفه اش در شک عمل نماید و بدون‏‎ ‎‏آن که نیازی به عدول از نیّت (قصر به تمام) داشته باشد، چاره جویی کند، لکن سزاوار‏‎ ‎
‏‎

‏‏مسأله 15 ـ ‏‏اگر در حالی که بعد از دو سجده نشسته است، بین دو و سه شک کند و‏‎ ‎‏بداند که در این نماز، تشهد نخوانده است، بنابر اقوی باید بعد از بنا گذاشتن بر سه، نمازش‏‎ ‎‏را ادامه دهد و بعد از نماز، تشهد را قضا نماید. و همچنین اگر در حالی که ایستاده، بین سه‏‎ ‎‏و چهار شک کند و بداند که تشهد نخوانده است، باید بنا را بر چهار بگذارد و نماز را ادامه‏‎ ‎‏دهد و بعد از نماز، تشهد را قضا نماید.‏

‏‎ ‎

‏‎