سجده واجب در تلاوت قرآن و سجدۀ شکر
مسأله 1 ـ هنگام خواندن چهار آیه در چهار سوره، سجده کردن واجب است: آخر سورۀ نجم و آخر سورۀ علق و «لایستکبرون» در سورۀ الم تنزیل و «تعبدون» در سورۀ حم فصّلت. و همچنین است هنگام گوش دادن به تلاوت این آیات، بر خلاف شنیدن آن هااظهر، ولی ترک احتیاط شایسته نیست. و تمام آیه سبب وجوب سجده است، بنا بر این با خواندن مقداری از آیه ولو این که لفظ سجدۀ آن باشد، سجده کردن واجب نیست، گرچه احوط (استحبابی) است. و وجوب سجده فوری است که تأخیر آن جایز نیست و چنانچه سجده را ـ اگرچه از روی معصیت ـ تأخیر بیندازد، باید آن را به جا آورد و وجوب آن ساقط نمی شود.
مسأله 2 ـ در صورتی که سبب وجوب سجده یکی پس از دیگری تکرار شود و برای دفعۀ قبلی سجده کرده باشد، قطعاً باید سجده هم تکرار شود، و اگر یکی پس از دیگری تکرار شود و برای دفعۀ قبلی سجده نکرده باشد، وجوب تکرار سجده برای دفعۀ بعدی خالی از قوّت نیست، ولی اگر یکی پس از دیگری نباشد (مثلاً هم زمان، به تلاوت عده ای گوش دهد) بعید نیست که تکرار سجده واجب نباشد.
مسأله 3 ـ اگر در حال سجده، آیۀ سجده را بخواند و یا گوش دهد، واجب است سر از سجده بردارد، سپس به سجده رود و ادامه دادن همان سجده به قصد سجدۀ واجب قرآن و یا کشیدن پیشانی از جای سجده به طرف دیگر کفایت نمی کند و همچنین است در جایی که بدون قصد سجده، پیشانی اش روی زمین باشد و آیۀ سجده را گوش کند یا آن را
ترجمه تحریر الوسیله امام خمینی(س)ج. 1صفحه 199
بخواند، (که باید سر بردارد، سپس سجده نماید).
مسأله 4 ـ ظاهر این است که در وجوب سجده بر کسی که آیۀ سجده را گوش می کند، شرط است که آنچه را شنیده است به عنوان تلاوت و به قصد قرآن بودن خوانده شده باشد، بنا بر این اگر شخصی به وسیلۀ آیه ای سخن بگوید، بدون آن که قصد تلاوت قرآن را داشته باشد، با گوش دادن آن سجده واجب نمی شود و همچنین است اگر آیۀ سجده را از بچۀ غیر ممیّز یا شخص خواب یا از ضبط صوت بشنود؛ اگرچه احتیاط (مستحب) آن است که سجده نماید، خصوصاً در مورد شخص خواب.
مسأله 5 ـ لازم است هنگام شنیدن، کلمات و حروف آیه را از هم تمیز دهد، بنا بر این شنیدن همهمه (برای وجوب آن) کافی نیست؛ اگرچه احوط (استحبابی) است.
مسأله 6 ـ در این سجده (واجب قرآن)، علاوه بر انجام مسمّای سجده، نیّت و مباح بودن مکان آن نیز معتبر است و احتیاط (مستحب) آن است که مواضع هفتگانۀ سجده را بر زمین گذارد و پیشانی را بر چیزی که سجده بر آن صحیح است بگذارد، گرچه اقوی آن است که این احتیاط لازم نیست، اما احتیاط (واجب) آن است که بر خوردنی ها و پوشیدنی ها سجده ننماید، بلکه جایز نبودن سجده بر آن ها خالی از وجه نیست. و در این سجده رو به قبله بودن و طهارت از حدث و خبث و طهارت جای پیشانی و ستر عورت لازم نیست.
مسأله 7 ـ در این سجده، تشهد و سلام و تکبیر افتتاح (تکبیرة الاحرام) نیست، اما وقتی که سر از سجده برمی دارد، گفتن «الله اکبر» مستحب است. و در این سجده گفتن ذکر، واجب نیست، بلکه مستحب است و هر نوع ذکری باشد کفایت می کند و بهتر آن است که بگوید: «لا اِلهَ اِلاَّ الله ُ حَقّاً حَقّاً، لا اِلهَ اِلاَّ الله ُ ایماناً وَتَصْدیقاً، لا اِلهَ اِلاَّ الله ُ عُبُودِیَّةً وَرِقّاً، سَجَدْتُ لَکَ یا رَبِّ تَعَبُّداً وَرِقّاً، لا مُسْتَنْکِفاً وَلا مُسْتَکْبِراً بَلْ اَنَا عَبْدٌ ذَلیلٌ خائفٌ مُسْتَجیرٌ».
مسأله 8 ـ سجده کردن برای خدا، به خودی خود از بزرگ ترین عبادت ها است و دربارۀ آن وارد شده است که: «خداوند به چیزی همانند سجده، عبادت نشده است»، و «نزدیک ترین حالات بنده به خداوند وقتی است که در سجده باشد»، و برای شکرگزاری
ترجمه تحریر الوسیله امام خمینی(س)ج. 1صفحه 200
خدا به هنگام رسیدن نعمت و دفع بلا و هنگام یاد کردن این دو و برای موفّق شدن به ادای هر واجب و مستحبی، بلکه برای موفّق شدن به انجام هر کار خیری، حتی صلح دادن بین دو نفر، سجده کردن مستحب مؤکّد است. و اکتفا به یک سجده جایز است، ولی افضل آن است که دو سجده نماید، به این معنی که با قرار دادن گونه ها یا دو طرف پیشانی روی زمین، بین دو سجده فاصله اندازد. و در این سجده، صرف قرار دادن پیشانی روی زمین همراه با نیّت، کافی است و احتیاط (مستحب) آن است که مواضع هفتگانه بر زمین قرار بگیرد، و پیشانی بر چیزی که سجده بر آن صحیح است نهاده شود، بلکه معتبر بودن این که پوشیدنی یا خوردنی نباشد خالی از قوت نیست همان طور که در سجدۀ واجب قرآن گذشت. و در سجدۀ شکر، ساعدها را روی زمین پهن کردن و چسباندن قسمت بالای سینه و سینه و شکم به زمین مستحب است و گفتن ذکر در سجدۀ شکر شرط نیست؛ گرچه مستحب است صد مرتبه بگوید: «شُکْراً لله ِِ» یا «شُکْراً شُکْراً» و سه مرتبه، بلکه یک مرتبه هم کفایت می کند.
و بهترین چیزی که در سجده گفته می شود آن چیزی است که از مولای ما، امام کاظم علیه السلامرسیده است؛ (که فرمود) در حال سجده بگو: «اَللهمَّ اِنّی اُشْهِدُکَ وَاُشْهِدُ مَلائِکَتَکَ وَاَنْبِیائَکَ وَرُسُلَکَ وَجَمیعَ خَلْقِکَ، اَنَّکَ اَنْتَ الله ُ رَبّی والْاءِسلامَ دینی وَمُحَمَّداً نَبیّی وعَلِیّاً وَالْحَسَنَ والْحُسَیْنَ ـ و همۀ امامان تا حضرت مهدی(عج) را می شماری (سپس ادامه بده) ـ اَئِمَّتی بِهِمْ اَتَوَلّی وَمِنْ اَعْدائِهِم اَتَبَرَّءُ، اَللهمَّ إنّی اُنْشِدُکَ دَمَ الْمَظْلومِ ـ سه مرتبه ـ اللهمَّ إنّی اُنْشِدُکَ بِایوائِکَ عَلی نَفْسِکَ لِأَعْدائِکَ لِتُهلِکنَّهُمْ بِاَیْدینا وَاَیْدِی المُؤْمِنینَ، اَللهمَّ اِنّی اُنْشِدُکَ بِایوائِکَ عَلی نَفْسِکَ لِأَولیائِکَ لِتَظْفُرَنَّهُمْ بِعَدُوِّکَ وَعَدُوِّهِم اَنْ تُصَلّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وَعَلی الْمُسْتَحْفِظینَ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ ـ سه مرتبه ـ اَللهمَّ اِنّی أَسْألُکَ الْیُسْرَ بَعْدَ الْعُسْرِ» ـ سه مرتبه ـ سپس گونۀ راستت را بر زمین می گذاری و می گویی: «یا کَهْفی حینَ تُعْیینی الْمَذاهِبُ وَتَضیقُ علَیَّ الْأَرْضُ بِما رَحُبَتْ یا بارئَ خَلْقی رَحْمَةً بی وَقَدْ کُنْتَ عَنْ خَلْقی غَنیّاً صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَعَلَی الْمُسْتَحْفِظینَ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ» سپس گونۀ چپت را می گذاری و سه مرتبه می گویی: «یا مُذِلَّ کُلِّ جَبّارٍ وَیا مُعِزَّ کُلِّ ذَلیلٍ قَدْ وَعِزَّتِکَ بَلَغَ مَجْهُودی» سپس می گویی: «یا حَنّانُ یا مَنَّانُ یا کاشِفَ الکُرَبِ الْعِظامِ» پس از آن به سجده برمی گردی و صد مرتبه می گویی: «شُکْراً شُکْراً» سپس حاجتت را مسألت می نمایی که ان شاء الله برآورده می شود.
ترجمه تحریر الوسیله امام خمینی(س)ج. 1صفحه 201