رکوع
مسأله 1 ـ در هر رکعت از نمازهای واجب یومیّه، یک رکوع واجب است و آن رکن است که نماز با کم و زیاد کردن آن ـ عمداً و سهواً ـ باطل می شود، مگر در نماز جماعت به عنوان متابعت به تفصیلی که در جای خود می آید. و در رکوع باید به اندازۀ متعارف خم شود به طوری که دستش به زانویش برسد و احتیاط (مستحب) آن است که به طوری باشد که کف دست به زانو برسد، بنا بر این مسمّای خم شدن، کفایت نمی کند.
ترجمه تحریر الوسیله امام خمینی(س)ج. 1صفحه 190
مسأله 2 ـ کسی که بر خم شدن ـ به صورتی که گفته شد ـ قدرت نداشته باشد، باید تکیه دهد و اگر با تکیه کردن هم نتواند رکوع نماید، به هر مقداری که می تواند باید خم شود و نباید نشسته رکوع نماید، هر چند که به طور نشسته بر رکوع قادر باشد. البته اگر به طور کلّی از خم شدن (ایستاده) معذور باشد، باید نشسته رکوع نماید و احتیاطاً یک نماز دیگر با رکوع اشاره ای در حالت ایستاده بخواند. و اگر بر رکوع نشسته (هم) قدرت نداشته باشد، در این صورت اشاره کردن کفایت می کند، بنا بر این باید ایستاده برای رکوع به وسیلۀ سرش اشاره نماید و اگر توانایی آن را نداشته باشد، دو چشمش را به عنوان رکوع کردن می بندد و آن ها را به عنوان سر برداشتن از رکوع باز می کند. و رکوع شخص نشسته به این است که به طوری خم شود که صورتش مقابل زانوهایش قرار گیرد و افضل و احوط آن است که بیشتر از این مقدار خم شود، به طوری که صورتش مقابل جای سجده اش قرار بگیرد.
مسأله 3 ـ در خم شدن شرط است که به قصد رکوع باشد، بنا بر این اگر مثلاً به قصد گذاشتن چیزی بر زمین خم شود، کفایت نمی کند که آن را رکوع قرار دهد، بلکه چاره ای نیست که بایستد، سپس به قصد رکوع خم شود.
مسأله 4 ـ کسی که کمرش مادرزادی یا به جهتی (مثلاً مریضی)، مانند شخص در حال رکوع خمیده است، اگر بتواند ـ ولو به وسیلۀ تکیه دادن ـ راست بایستد که قیام واجب حاصل شود تا از آن قیام به رکوع رود، واجب است چنین کند و اگر نتواند به طور کامل راست بایستد، باید به هر اندازه ای که به قیام نزدیک تر است راست بایستد. و اگر به طور کلی نتواند، باید کمرش را (به قصد رکوع) بیشتر از آنچه که خم است خم کند؛ به شرط آن که از حد رکوع خارج نشود. اما اگر توانایی آن را ندارد ـ یا به جهت آن که قدرت بر خم شدن بیشتر ندارد، یا آن که خمی کمرش به آخرین حد رکوع رسیده، به طوری که اگر بیشتر خم شود از حد رکوع خارج می شود ـ باید به همان خمی کمر، قصد رکوع نماید و احتیاط ترک نشود که با سر هم اشاره به رکوع نماید. و در صورتی که توانایی اشارۀ با سر را ندارد، بنابر احتیاط (واجب) باید چشم ها را برای رکوع ببندد و برای بلند شدن از آن، آن ها را باز
ترجمه تحریر الوسیله امام خمینی(س)ج. 1صفحه 191
کند و احتیاط بیشتر آن است که در صورت امکان با خمی کمر و اشارۀ سر و بستن چشم ها قصد رکوع نماید.
مسأله 5 ـ اگر رکوع را فراموش کند و برای سجده خم شود و قبل از آن که پیشانی اش را بر زمین نهد یادش بیاید، باید به حالت ایستاده برگردد، سپس رکوع کند و کفایت نمی کند که به حالت خمیده برخیزد تا به حد رکوع برسد. و اگر بعد از آن که وارد سجدۀ اول شده و یا سر از سجدۀ اول برداشته یادش بیاید، احتیاط (واجب) آن است بدان گونه که گذشت به رکوع برگردد و نماز را تمام کند، سپس آن را اعاده نماید.
مسأله 6 ـ اگر به قصد رکوع خم شود و وقتی که به حد رکوع رسید، رکوع را فراموش کند و به سوی سجده خم گردد، چنانچه قبل از آن که از حد رکوع خارج شود یادش بیاید، باید به همان حالت، با طمأنینه باقی بماند و ذکر رکوع را بگوید. و اگر پس از آن که از حد رکوع خارج شده است یادش بیاید، در صورتی که (ولو) به مقدار یک لحظه، در حد رکوع توقف داشته، سپس رکوع را فراموش نموده باشد، بنابر اقوی بدون آن که راست بایستد باید سجده کند وگرنه باید احتیاط را ترک نکند، به این که راست بایستد، سپس به سجده رود و نمازش را تمام کند و بعد هم اعاده نماید.
مسأله 7 ـ گفتن ذکر در رکوع واجب است و می توان بنابر اقوی، به گفتن هر ذکری اکتفا کرد و احتیاط (واجب) آن است که ذکرش برابر با سه بار تسبیح صغری یا یک بار تسبیح کبری باشد، چنان که احتیاط (واجب) آن است که در صورت اختیار نمودن تسبیح، یا سه مرتبه تسبیح صغری را که عبارت از «سبحان الله » است و یا یک مرتبه تسبیح کبری را که عبارت از «سبحان ربی العظیم وبحمده» است، اختیار کند و احتیاط بهتر آن است که آخری (یعنی سبحان ربی العظیم وبحمده) را انتخاب کند و احتیاط بیشتر آن است که همین ذکر را سه مرتبه بگوید.
مسأله 8 ـ هنگام گفتن ذکر واجب، باید بدن در حال طمأنینه و آرامش باشد، پس اگر عمداً طمأنینه را ترک کند نمازش باطل می شود، بر خلاف این که سهواً ترک نماید، هر چند احتیاط آن است که اگر سهواً هم طمأنینه را ترک کند نماز را از نو بخواند. و اگر قبل از
ترجمه تحریر الوسیله امام خمینی(س)ج. 1صفحه 192
رسیدن به حد رکوع یا پس از رسیدن به آن و قبل از آرام گرفتن بدن، عمداً شروع به گفتن ذکر نماید، یا آن که گفتن ذکر را در حال بلند شدن از رکوع، قبل از آن که از مسمّای رکوع خارج شود یا بعد از آن تمام کند، قطعاً چنین ذکری کفایت نمی کند و بنابر اقوی، نمازش باطل است و احتیاط (مستحب) آن است که آن نماز را تمام کند، سپس از نو به جا آورد، بلکه اگر ذکر مستحبی را هم به قصد خصوصیت که در حال رکوع وارد شده است از روی عمد بدون طمأنینه بگوید، بنابر احتیاط (واجب)، نمازش باطل است و اگر قصد خصوصیت نداشته باشد اشکال ندارد. و اگر به جهت بیماری یا غیر آن، بر طمأنینه قدرت نداشته باشد، طمأنینه ساقط می شود، لیکن بر او واجب است که ذکر واجب را قبل از آن که از مسمّای رکوع خارج شود تمام کند. و همچنین واجب است از رکوع بلند شده و راست و آرام بایستد، بنا بر این اگر قبل از آن که چنین بایستد عمداً به سجده رود، نمازش باطل می شود.
مسأله 9 ـ گفتن تکبیر برای رکوع، در حالی که راست ایستاده مستحب است و احتیاط (مستحب) آن است که ترک نشود، و مستحب است دست ها را در حال گفتن تکبیر بلند کند و نیز مستحب است کف دست ها را با انگشتان باز در حال رکوع روی زانوها بگذارد و احتیاط (مستحب) آن است که در صورت امکان آن را ترک ننماید و همچنین مستحب است زانوها را به عقب کشیده کمر را صاف نگاه دارد و گردن را بکشد، و آرنج دست ها را مانند دو بال قرار دهد و زن دست هایش را روی ران ها، بالای زانوها بگذارد و (همچنین مستحب است) تسبیح کبری را انتخاب کند، و آن را سه یا پنج یا هفت مرتبه بلکه بیشتر تکرار کند و دست ها را وقتی که از رکوع بر می خیزد بلند کند و پس از آن که راست ایستاد بگوید: «سمع الله لمن حمده» و برای رفتن به سجده تکبیر بگوید و دست ها را هنگام تکبیر گفتن بالا آورد. و مکروه است که در حال رکوع سرش را پایین اندازد، و یا دست هایش را به پهلوهایش بچسباند و یا آن که دست هایش را میان زانوهایش قرار دهد.
ترجمه تحریر الوسیله امام خمینی(س)ج. 1صفحه 193