بررسی دیدگاه اجتماعی امام خمینی(رض) درباره نهضت عاشورا و جایگاه آن در اندیشه ایشان درباره تغییر جامعه
غلامرضا صدیق اورعی
مقدمه:
در ابتدای بحث بطور بسیار مختصر درباره مفاهیم اصلی مورد بررسی، نکاتی آورده میشود و سپس اشارهای به خطوط اصلی اندیشه امام خمینی(رض) درباره تغییر جامعه میشود. این اشاره بر اساس مطالب کتابی با همین عنوان، «اندیشه امام خمینی درباره تغییر جامعه» است. پس از این مرحله است که دیدگاه اجتماعی امام خمینی(رض) درباره نهضت عاشورا مورد توجه قرار میگیرد و با اندیشه ایشان درباره تغییر جامعه مقایسه میشود.
مفاهیم و چارچوب نظری
1ـ «اندیشه اجتماعی عبارتست از اندیشههای حقیقی (غیراعتباری) درباره پدیدههای اجتماعی و عمل اجتماعی گروهها، اجتماعات و جوامع و پیدایش و ثبات و تحول آنها.
اندیشه اجتماعی به این معنی، از یک طرف غیر از آرمانهای اجتماعی و اتوپیاهاست و از طرف دیگر نیز از علم تجربی درباره پدیدههای اجتماعی و عمل اجتماعی، گروهها، اجتماعات و جوامع و پیدایش و ثبات و تحول آنها جداست.
2ـ تغییر جامعه به معنی تغییر ساختار اجتماعی و روابط اجتماعی گروهها و نحوه ارتباط ارزشها و هنجارها و عملها و نیز تغییر در باورها، ارزشها، هنجارها و نماد و کارکرد آنهاست.
مجموعه مقالات کنگره بین الملی امام خمینی (س) و فرهنگ عاشورادفتر اولصفحه 261
خطوط اصلی اندیشه امام خمینی(رض) درباره تغییر جامعه
محورهای اصلی فلسفه سیاسی از نظر توماس اسپریگن چهار نکته است:
1ـ مشاهده بینظمی
2ـ تشخیص علل
3ـ ارائه راه حل
4ـ تصویر جامعه احیاشده
با توجه به یکی بودن فلسفه سیاسی و اصطلاح ایدئولوژی در جامعهشناسی جدید، عناصر اصلی یک ایدئولوژی عبارتند از:
1ـ توجیه و تفسیر وضعیت و موقعیت گروه یا جامعه
2ـ بیان آسیبها و علل و چگونگی آنها
3ـ جهت دادن به کنش تاریخی گروه یا جامعه (بیان راه تغییر)
امام خمینی(رض) اصلیترین مشکل و آسیب را غلبه هواهای نفسانی بر مسلمین اعلام کردند و در نتیجه عدم تشکیل حکومت حق و غلبه حکومت باطل را اساسیترین مشکل اجتماعی مسلمین دانستهاند.
امام خمینی(رض) غیر از آسیبهای یادشده که علت درونی داشته است، آسیبهایی را با علت بیرونی ـ یعنی ناشی از استعمار گران و زمامداران وابسته ـ تشخیص داده بودند.
این آسیبها از دو طریق بوده است: یکی از طریق به دست گرفتن سیستم سیاسی جامعه یا نفوذ در آن ـ توسط عمّال سیاسی خود و دولتهای وابسته ـ و دیگری از طریق تبلیغات که در ذیل فهرست آنها ارائه میشود:
آسیبهای ناشی از تبلیغات دشمنان:
1ـ تبلیغ جدایی دین از سیاست
2ـ تبلیغ علیه اسلام
3ـ دعوت به غیر اسلام و ارائه مکاتب پوشالی و فریبا
4ـ از خودباختگی و ناامیدی
5ـ سلب معنویات از جامعه
6ـ ایجاد سلطه فرهنگی و تقویت باور به برتری غرب
مجموعه مقالات کنگره بین الملی امام خمینی (س) و فرهنگ عاشورادفتر اولصفحه 262
7ـ ایجاد قشر روشنفکر غربزده
8ـ ایجاد بدبینی بین روحانی و دانشگاهی
9ـ ایجاد تفرقه بین مسلمین
10ـ رواج گرایش به فساد
11ـ کمارزش کردن وظیفه مادری و تربیت فرزند
آسیبهای ناشی از عمّال سیاسی استعمارگران و دولتهای وابسته:
1ـ تلاش برای حذف اسلام و علمای اسلام از سر راه منافع استعمار
1ـ1ـ رواج قوانین دولتهای خارجی در بین مسلمین و نقض قوانین اسلام
1ـ2ـ هتک نوامیس قرآن
1ـ3ـ هتک مدارس دینی
1ـ4ـ حبس و زجر علمای دینی
1ـ5ـ نفوذ یافتن عمال استعمار در حوزههای علوم دینی
2ـ ایجاد نظام آموزشی استعماری
2ـ1ـ فراهمسازی زمینههای فحشاء، فساد و اعتیاد
2ـ2ـ رساندن فرهنگ استعمار نو به اقصی نقاط کشور
2ـ3ـ ایجاد یا تشدید بیتفاوتی در مردم نسبت به امور کشور
2ـ4ـ اتلاف نیروی انسانی
2ـ5ـ جلوگیری از تربیت «آدم»
آسیبهای اقتصادی:
1ـ تحمیل نظامهای ظالمانه اقتصادی بر مردم
2ـ تقسیم مردم به ظالم و مظلوم
3ـ جلوگیری از صنعتی شدن صحیح
4ـ نابودی زراعت و دامداری
5ـ تبدیل کشور به بازار کالاهای غرب
6ـ غارت منابع و اموال کشور
7ـ عقبمانده نگه داشتن کشور و ملت
مجموعه مقالات کنگره بین الملی امام خمینی (س) و فرهنگ عاشورادفتر اولصفحه 263
آسیبهای نظامی:
1ـ تبدیل کشور به پایگاه نظامی برای غرب
2ـ خرید اسلحه از غرب (فروختن اسلحه به دولت ایران)
ویژگیهای جامعه سالم در کلام امام خمینی(رض) عبارتند از:
ـ تبدیل شدن به انسان اسلامی
ـ ایجاد راه سعادت انسانها
ـ زدودن آثار شرک از جامعه و زندگی مردم
ـ برقراری و بسط عدالت اجتماعی
ـ برقراری استقلال
ـ برقراری آزادی
ـ وحدت بین اقشار جامعه
ـ اتحاد مسلمین
ـ ترقیخواهی و ردّ واپسگرایی
ـ ارجاع مجد و عظمت اسلام
ـ بازیافتن استقلال روحی
ـ تحول نظام آموزشی
ـ تصفیه وزارتخانهها
ـ سپردن کارها به کارشناسان امین
ـ بهتر شدن زندگی محرومان و تقسیم عادلانه ثروت
ـ ایجاد شرایط اجتماعی مناسب برای تربیت انسان اسلامی
ـ برقراری نظم اسلامی
ـ اجرای احکام اسلام
ـ کسب قدرت
ـ خاتمه دادن به رژیم طاغوتی
ـ قطع نفوذ اجانب
ـ لغو کردن قوانین غیراسلامی
مجموعه مقالات کنگره بین الملی امام خمینی (س) و فرهنگ عاشورادفتر اولصفحه 264
ـ رفع مفاسد و اصلاح جامعه
راههای اصلاح و تبدیل جامعه آسیبی به جامعه سالم در اندیشه امام خمینی(رض) عبارتند از:
1ـ تبیین و تصریح ارزشهای اسلامی
2ـ تقویت فرهنگ اسلامی در نزد متعلقین به آن
3ـ گسترش ارتباطات و ابلاغ ارزشها به دیگران
4ـ ایجاد طیف گستردهتری از افراد معتقد به ارزشهای اسلامی و منکر ارزشهای وارداتی
5ـ زیر سؤال بردن نظام تقسیم کار موجود در جامعه
6ـ دعوت به تشکیل سازمانهای موازی
7ـ دعوت به اخلال در سازمانهای رسمی در نظام تقسیم کار اجتماعی موجود
8ـ تخریب نظام فاسد و تسخیر قدرت
با مرور سریع به خطوط اصلی اندیشه امام خمینی(رض) درباره تغییر جامعه، اکنون باید از دیدگاه اجتماعی امام خمینی(رض) درباره نهضت عاشورا نکات و خطوط اصلی را استخراج و ارائه دهیم تا امکان مقایسه آن با اندیشه امام(رض) درباره تغییر جامعه فراهم گردد. سعی میشود حتیالمقدور دیدگاه اجتماعی امام خمینی(رض) در باره نهضت عاشورا بهترتیب ارائه اندیشه ایشان درباره تغییر جامعه ارائه شود.
آسیبهای جامعه اسلامی در سال شصت هجری قمری در کلام امام خمینی(رض):
1ـ تلاش برای نابودی و محو مکتب اسلام
2ـ مخدوش کردن چهره نورانی اسلام و ارائه آن بهنحو وارونه
3ـ فرو رفتن اسلام در حلقوم ستمکاران
4ـ شکسته شدن عهد خداوند
5ـ مخالفت با سنت پیامبر اکرم(ص)
6ـ نقض قوانین اسلام
7ـ رواج فساد مانند قماربازی، شرابخواری و غیره
8ـ تلاش برای به فراموشی سپردن زحمات پیامبر(ص) و یارانش و شهدای صدر اسلام
9ـ تبدیل حکومت عدل اسلامی به رژیم شاهنشاهی و شیطانی و طاغوتی و جاهلی
10ـ ادغام شعار خلافت رسول الله و اقامه نماز با شرابخواری و رفتار شیطانی
مجموعه مقالات کنگره بین الملی امام خمینی (س) و فرهنگ عاشورادفتر اولصفحه 265
11ـ احیای ملیگرایی و تاکید بر عربیت و تفرقه بین عرب و عجم
12ـ تسلط ناحق ظالمین بر مقدرات ملت
13ـ ریخته شدن خون مسلمین به ناحق
14ـ استثمار ملت و حیف و میل منافع ملت توسط حکومت ظالم
15ـ نابودی عدالت در زیر پای تبهکاران
پس از ذکر آسیبهای جامعه اسلامی در سال شصتم هجری از کلام امام خمینی(رض)، اهداف امام حسین(ع) از قیام عاشورا و به عبارت دیگر ویژگیهای جامعه سالم و احیاشده در فلسفه سیاسی امام حسین(ع) را در کلام امام خمینی(رض) ارائه میدهیم:
1ـ برقراری حکومت عدل
2ـ تحقق عدالت در جامعه و بین مردم
3ـ اقامه معروف و قلع و قمع منکر
4ـ مخالفت با ظلم و ظالم و رسوایی آنان
5ـ نجات و حفظ اسلام
6ـ متوجه بودن مردم به ارزشهای اصیل
7ـ پیوستگی و اتحاد مسلمین
آخرین نکته ذکر راه حل است. راه حل برای مبارزه با آسیبها و ایجاد شرایط مطلوب در سال شصتم هجری به روایت امام خمینی(رض) عبارتست از:
1ـ قیام علیه حکومت ظالم
2ـ کشته شدن مظلومانه خود و همراهان
3ـ تبلیغ و روشنگری و سخنرانی اسیران و رسوا کردن ظالم
4ـ امر به معروف و نهی از منکر
مقایسه روایت امام خمینی(رض) از ارکان سهگانه فلسفه سیاسی نهضت عاشورا با فلسفه سیاسی و ایدئولوژی ایشان برای انقلاب اسلامی ایران
1ـ مقایسه آسیبها
از مقایسه آسیبهای سال شصتم هجری و آسیبهای جامعه ایران عصر پهلوی در کلام امام خمینی(رض) به وضوح یکسانیهای بسیار میبینیم:
مجموعه مقالات کنگره بین الملی امام خمینی (س) و فرهنگ عاشورادفتر اولصفحه 266
1ـ تبلیغ علیه اسلام
5ـ سلب معنویات از جامعه
9ـ ایجاد تفرقه بین مسلمین
10ـ رواج گرایش به فساد
از موارد آسیبهای ناشی از تبلیغات دشمن، اموری است که در روایت امام خمینی از نهضت عاشورا هم مطرح شده است.
از آسیبهای ناشی از عمال سیاسی استعمارگران نیز موارد:
1ـ تلاش برای حذف اسلام
1ـ1ـ نقض قوانین اسلام
2ـ1ـ فراهم سازی زمینههای فحشاء، فساد
و از آسیبهای اقتصادی موارد:
6ـ غارت منابع و اموال کشور
اموری است که در روایت امام خمینی از سال شصت هجری نیز مطرح شده است. برای وضوح بیشتر، موارد یکسان یا مشابه در این دو مجموعه را روبروی هم قرار میدهیم:
آسیبهای سال شصتم هجری
|
آسیبهای ایران عصر پهلوی
|
تلاش برای محو نابودی مکتب اسلام
مخدوش کردن چهره نورانی اسلام
نقض قوانین اسلام
رواج فساد (شرابخواری، قماربازی و...)
تبدیل حکومت عدل اسلامی به رژیم طاغوتی
تسلط ناحق ظالمین بر مقدرات ملت
نابودی عدالت در زیر پای تبهکاران
|
تلاش برای حذف اسلام
تبلیغ علیه اسلام
دعوت به غیر از اسلام
تبلیغ جدایی دین و سیاست
نقض قوانین اسلام
رواج گرایش به فساد
فراهمسازی زمینههای فحشاء و فساد
عدم تشکیل حکومت حق
تشکیل حکومت باطل
تبدیل کشور به پایگاه برای غرب
|
مجموعه مقالات کنگره بین الملی امام خمینی (س) و فرهنگ عاشورادفتر اولصفحه 267
احیای ملی گرایی و تأکید بر عربیت
استثمار ملت و حیف و میل منافع ملت...
|
ایجاد تفرقه بین مسلمین
غارت منابع و اموال کشور
|
2- مقایسه اهداف و ویژگیهای جامعه مطلوب در دو مقطع مورد بررسی (به روایت امام خمینی(رض))
در نهضت عاشورا
|
در انقلاب اسلامی ایران
|
برقراری حکومت عدل
تحقق عدالت در جامعه و بین مردم
اقامه معروف و قلع و قمع منکر
مخالف با ظلم و رسوایی آنان
نجات و حفظ اسلام
متوجه بودن مردم به ارزشهای اصیل
پیوستگی به اتحاد مسلمین
|
خاتمه دادن به رژیم طاغوتی
کسب قدرت
برقراری و بسط عدالت اسلامی
برقراری نظم اسلامی
رفع فساد و اصلاح جامعه
اجرای احکام اسلام
لغو قوانین غیراسلامی
برقراری آزادی ـ برقراری استقلال
تصفیه وزارتخانهها ـ سپردن کارها به کارشناسان امین
قطع نفوذ اجانب
برقراری نظم اسلامی
اجرای احکام اسلام
زدودن آثار شرک از زندگی مردم
ترقیخواهی و ردّ واپسگرایی
وحدت بین اقشار جامعه
اتحاد مسلمین
|
مجموعه مقالات کنگره بین الملی امام خمینی (س) و فرهنگ عاشورادفتر اولصفحه 268
3- مقایسهها، راهحلها و روشها در دو مقطع به روایت امام خمینی(رض)
روشها و راهحلها در نهضت عاشورا
|
روشها و راهحلها در قیام امام خمینی(رض)
|
قیام علیه حکومت ظالم
امر به معروف و نهی از منکر
تبلیغ و روشنگری اسیران
کشته شدن مظلومانه خود و همراهان
|
زیر سؤال بردن نظام تقسیم کار موجود در جامعه
تخریب نظام فاسد و تسخیر قدرت
تبیین و تصریح ارزشهای اسلامی
گسترش ارتباطات و ابلاغ ارزشها به دیگران
تقویت فرهنگ اسلامی در نزد متعلقین به آن
ایجاد طیف گستردهتری از افراد معتقد به ارزشهای اسلامی
|
نتیجهگیری
ملاحظه مطالب و مرور سه جدول اخیر نشان میدهد که دیدگاه امام خمینی(رض) درباره نهضت عاشورا و اهداف آن و شرایط اجتماعی ایجابکنندۀ آن و روشهای آن و تاثیر این نهضت در بیداری مسلمین و شکست بنیامیه و تاکید بر زنده نگهداشتن یاد عاشورا و کارکرد گردهمآورندگی و اتحاد بین مسلمین ـ که از عزای امام حسین(ع) حاصل میشود ـ تاثیری ژرف بر ایدئولوژی امام خمینی(رض) در سالهای 1340 تا 1360 و اندیشه امام خمینی(رض) درباره تغییر جامعه داشته است.
مجموعه مقالات کنگره بین الملی امام خمینی (س) و فرهنگ عاشورادفتر اولصفحه 269
پای نوشتها:
مجموعه مقالات کنگره بین الملی امام خمینی (س) و فرهنگ عاشورادفتر اولصفحه 270