طرح بررسی آثار جهانی اندیشۀ امام خمینی
□ دفتر طرح و برنامه مؤسسّه فرهنگی هنری عروج فیلم
اشاره:
□ این طرح در ابتدای سال 1372 طی جلسات و بحث و گفتگوهایی با صاحب نظران، اندیشمندان فرهیخته، صاحب نظران سینما و امور فرهنگی در دفتر طرح و برنامۀ عروج فیلم تدوین شده است.
1_ ضرورت تحقیق
به منظور شناخت ابعاد و دامنه‌های تأثیر پیروزی انقلاب اسلامی ایران و اندیشه‌های حضرت امام خمینی(س) در جهان معاصر، انجام تحقیقات نوینی که بتواند این واقعۀ بزرگ و تفکر سازندۀ آن را بازشناسی کند، ضرورت یافته است. این تحقیقات که در برگیرندۀ مبانی و مصادیق برجسته و عینی «پیروزی انقلاب اسلامی ایران و اندیشه‌های حضرت امام خمینی(س)» خواهد بود، خود به عنوان مبنا و مقدمه در اجرای پروژه‌های هنری قابل عرضه در سطح جهان مثل فیلمها و سریالهای سینمایی و تلویزیونی مورد استفاده قرار خواهد گرفت. ثبت و عرضۀ این مقوله به زبان هنر و قالب ویژۀ فرهنگی _ هنری آن موجب می‌شود که فرآیند انجام آن از سه مرحلۀ مستقل تحقیق نظری، گردآوری نمونه‌ها و مصادیق علمی و تاریخی، نگارش و تدوین هنری بگذرد. بدیهی است که وجوه غالب مورد نظر در هر مرحله شامل آثار و نتایج مشخص و متمایز پیروزی انقلاب اسلامی به ویژه در عرصۀ فکری، فرهنگی و اجتماعی خواهد بود.
2_ اهداف
از آنجا که طرح تحقیق «آثار جهانی پیروزی انقلاب اسلامی و اندیشه‌های حضرت امام خمینی(س)»، نهایتاً به عنوان یک مقولۀ ویژۀ فرهنگی _ هنری مطرح خواهد
حضورج. 9صفحه 199
بود، لذا وجه غالب در این بررسی، نگرشی فکری و فرهنگی است. در این نگرش باید با بهره‌گیری از نظریات و تجارب صاحبنظران، دانشوران و کارشناسان برجستۀ مسلمان اثرات پیرامونی اندیشۀ حضرت امام(س) در جهان (بطور عام)، در میان مسلمانان، در جهان تشیع و در ایران به تفکیک مورد بررسی قرار گیرد.
3ـ روش اجرایی
برای آنکه بخشهای مختلف این تحقیق بتواند با بهره‌گیری کافی از نظریات و تجارب صاحبنظران به مرحلۀ اجرا درآید. فرآیند انجام آن از سه مرحلۀ مستقل خواهد گذشت:
1ـ تحقیق نظری: طراحی و اجرای پروژه‌های لازم تحقیقاتی برای شناخت مبانی ابعاد فکری، فرهنگی و اجتماعی و نیز گردآوری مصادیق عملی و مستند آثار اندیشۀ حضرت امام(س) در جهان معاصر.
2ـ نگارش و تدوین هنری تحقیقات در
قالب فیلمنامه.
3ـ تهیه فیلم و سریال.
برای هر یک از این مراحل طرحهای خاص و زمان‌بندی شده تهیه و اجرا خواهد شد.
4ـ موضوعات
برای یافتن مصادیق عملی و قابل استنادی که بخشهای مختلف فیلمنامه و مجموعه سینمایی را بتواند در برگیرد، برخی از مقدمه‌های عینی مانند موارد زیر را می‌توان بررسی و مطالعه کرد:
□ مصادیق اثرات پیروزی انقلاب اسلامی و اندیشۀ حضرت امام خمینی(س) در جهان به طور عام.
الف) جدی تلقی شدن دین در سطح جهان و تقویت بنیادگرایی در ادیان جهانی:
1ـ بررسی سفرهای پاپ به ویژه به افریقا و آمریکای لاتین و مضامین سیاسی آن بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و نیز موضعگیریهای
حضورج. 9صفحه 200
اخلاقی و فرهنگی علیه غرب.
2ـ طرح بحث‌های جدی پیرامون مقولۀ دین و کارآیی‌های دین در رسانه‌های جمعی از جمله تلویزیونهای اروپائی مانند انگلیس، آلمان ایتالیا و استقبال عمومی از تلویزیونهای کابلی مذهبی و فیلمهای مذهبی در آمریکا.
3ـ اعتبار پیدا کردن روحانیت ادیان (رهبران کلیسا در روسیه و بلوک شرق از جمله لهستان، رهبران مسلمان در چین، خاخام‌ها و...، انتخاب نمایندگان رسمی دولتها از میان رهبران مذهبی و...)، احیای قدرت کشیشان در یونان توسط سوسیالیست‌ها و بازگشت آنها به مراسم رسمی.
ب) جلب حساسیت نسبت به اسلام و مسلمانان از سوی دولتها:
1ـ تشکیل شورای اسلامی در فرانسه.
2ـ رفرم‌های سیاسی در برخی کشورها (اصلاحات ضیاء الحق در پاکستان در مورد نظام صلوه، سیستم عشر، اجرای تعزیرات، لایحه شریعت، اصلاحات سعودی).
3ـ تجدیدنظر در برخورد احزاب سیاسی نسبت به دین (مثل احزاب بعث) و تشکیل احزاب دینی.
4ـ تشکیل کمیسیون ویژه از سوی گورباچف در مورد پیام حضرت امام(س).
5ـ اصلاحات قانونی به نفع مسلمانان در اروپا بعد از 1980 (مثلاً در مورد کشتار اسلامی، ساختن مصاحبه و...).
ج) طرح نگاه نو به مسائل اجتماعی و انسانی:
1ـ طرح مقولۀ دین در مبانی علمی مثل جامعه‌شناسی دین و بحث‌های گیدنز.
2ـ ورود واژگان و اصطلاحات اسلام و انقلاب اسلامی مثل جهاد به جای جنگ مقدس در ادبیات معاصر.
3ـ طرح و مقایسه متفکران دینی در کنار متفکران اجتماعی (مقایسه اندیشه‌های حضرت امام، شهید مطهری، شریعتی با فانون، فریره و آرنت و...).
حضورج. 9صفحه 201
4ـ گرایش به معنوی شدن فیلمهای سینمایی (تهیه و ارائه فیلمهای مربوط به روح، بهشت و دوزخ، آخرت و...).
5ـ تحولات نوین مذهبی در نقاشی و هنرهای تجسمی.
6ـ تحول مفاهیم و تلقی‌ها در مورد اسلام و مسلمانان در غرب (تفسیر مفاهیم از آداب و سنن به مکتب در دائرة المعارف و...).
7ـ طرح ترمینولوژی مستضعفین به جای بحث‌های صرف طبقاتی و ملی.
8ـ جدی شدن بحث‌های تازه پیرامون علم و دین.
د) سیاسی شدن اندیشه‌های دینی در جهان:
1ـ مخالفتهای گسترده با برخی نمونه های اهانت‌آمیز نسبت به مذاهب (آخرین وسوسه‌های مسیح، فیلم حضرت مریم در آرژانتین و...).
2ـ گسترش الهیات رهایی بخش در آمریکای لاتین.
3ـ طرح پارلمان اسلامی در اروپا.
هـ) طرح شیوه‌های نوین مبارزاتی بدون اتکا به یکی از اقطاب قدرت جهانی:
1ـ پیدایش مسائل جدید استراتژی و ژئوپتی در خاورمیانه و شمال آفریقا.
2ـ تغییر آرایش سیاسی در جنگ ایران و عراق.
و) شکستن ابهت قدرتهای بزرگ به ویژه آمریکا در یک مرحلۀ حساس تاریخی:
1ـ شکست آمریکا و سایر قدرتهای غربی در لبنان و وحشت آنان از عوارض آن.
2ـ آتش زدن سفارت آمریکا در کشورهایی مثل پاکستان.
3ـ خروج نیروهای صهیونیستی از بخش مهمی از لبنان، عقب‌نشینی‌های انگلیس و فرانسه در آفریقا.
حضورج. 9صفحه 202
ز) جلب توجه بیشتر مراکز مذهبی و کانونهای سیاسی به سنن و آداب مذهبی:
1ـ طرح حجاب در اروپا، آمریکا، آفریقا و آسیای جنوب شرقی.
2ـ توجه بیشتر به کلیسا در اروپا.
3ـ توجه به مناسک دینی در اماکن عمومی.
ح) جلب توجه محافل تحقیقاتی و آموزشی و متفکران جهان به اسلام و مسلمانان:
1ـ برگزاری سمینارهای رسمی و تحقیقاتی مثل (آمریکا، اسرائیل و...).
2ـ تبدیل برخی مراکز شرق‌شناسی به اسلام‌شناسی و ایران‌شناسی.
3ـ افزایش تحقیقات و انتشارات پیرامون اسلام و تشیع.
مصادیق علمی اثرات پیروزی انقلاب اسلامی و اندیشۀ امام(س) در میان مسلمانان به طور خاص:
الف) طرح مبانی و مباحث نو در عرصۀ اندیشۀ اسلامی:
1ـ تحول مفاهیم پیرامون اسلام در دائرة المعارف‌ها و محافل آکادمیک (مفهوم اجتماعی به جای آداب و سنن).
2ـ اصلاح چهرۀ اسلام در کتب درسی اروپا (اقدامات دکتر فلاطوری).
3ـ نشر کتب تازه پیرامون انقلاب در پاکستان و سایر کشورها.
4ـ تغییر مفهوم اولی‌الامر در جهان اسلام.
5ـ سیاسی شدن حج و خطبه‌های نماز جمعه (حتی دعا کردن برای بوسنی در قنوت نماز در عربستان).
6ـ وحدت‌گرایی و کم‌رنگ شدن فرقه‌گرایی در میان جوانان و روشنفکران.
7ـ فتاوی جدید پیرامون مسائل نو در الازهر، عربستان و پاکستان.
8ـ انجام تحقیقات برجسته دانشگاهی.
حضورج. 9صفحه 203
ب) هویت یافتن مسلمانان به عنوان یک امت زنده:
1_ تقدم هویت اسلامی بر هویت ملی.
2_ پیدایش بحران‌های اسلامی مثل بوسنی و فلسطین به جای مبنای ملی.
3_ بالا رفتن حساسیت دولتهای غربی نسبت به مسلمانان (مثل ایرانیها، لبنانی‌ها و...).
4_ طرح اسلام به عنوان عنصر اساسی حیات اجتماعی در محافل علمی، سیاسی و فرهنگی.
5_ توسعه جغرافیای جهان اسلام مثل جلوگیری از محو اقلیت‌های مسلمانان در برمه، بوسنی و... (اهمیت سیاسی یافتن مسلمانان).
6_ تجدید هویت در آسیای میانه.
ج) گرایش اجتماعی به انقلاب و توجه بیشتر به ضرورت تشکیل حکومت اسلامی
در میان متفکران و مردم مسلمان:
1- رادیکالیزه شدن جنبش‌های اسلامی در مصر، لبنان، فلسطین، سودان و الجزایر.
2- طرح حکومت اسلامی در سودان، لبنان و الجزایر و...
3_ گسترش مخالفتهای اعتراض‌آمیز و راهپیمایی‌های به سبک انقلاب.
4_ تحرک‌های انقلابی در اندونزی، مالزی، فتانی، مورو، عربستان، بحرین، ترکیه، افغانستان و...
5_ تشکیل حماس و جهاد اسلامی فلسطین.
د) ابراز هویت و گرایش به استیفای حقوق اجتماعی و دفاع از مقدسات دینی در میان اقلیت‌های مسلمان:
1_ پیدایش اقلیت‌های زنده مثل مهاجران لبنانی در برزیل، پاراگوئه و آرژانتین (شهر فوز برزیل).
2_ تحرک مسلمانان در سورینام و جزایر
حضورج. 9صفحه 204
کارائیب و حتی تشکیل حکومت موقت.
3_ تأسیس مساجد و مراکز جدید اسلامی، مطبوعات و مدارس اسلامی.
4_ تشکیل حزب اسلامی در انگلیس.
5_ تظاهرات علیه رشدی در انگلیس، آلمان، فرانسه و...
6_ دفاع از حجاب در فرانسه.
7_ قیام 1981 کوزو و درخواست خودمختاری فرهنگی _ سیاسی.
هـ) پیدایش دگرگونیهای ساختاری سیاسی در جوامع اسلامی و گروهها و احزاب مسلمان:
1_ موضعگیری ابوالاعلی مودودی پیرامون انقلاب و اعزام هیأت به ایران.
2_حمایت رهبران گروههای مذهبی و متفکران جهان اسلام مثل غزالی، ترابی، منیر شفیق، کاپلان، نجاری و... از انقلاب.
3_ موضعگیریهای مولانا اسد گیلانی و ارشاد احمد حقانی در پاکستان.
4_ سیاسی شدن مذاهب، حتی مخالفت سلیقه با عربستان و علم شدن وهابیت در مقابل شیعه.
5_ تبدیل طائفه‌گری در لبنان به مذهب.
و) رشد گرایش به انجام احکام و مناسک اسلامی:
1_ رشد حجاب به ویژه در سطوح زنان جوان در الجزایر، شمال آفریقا، اندونزی و...
2_گسترش پوشش اسلامی در اروپا و آمریکا (عادی شدن این امر).
3_ افزایش تعداد نمازگزاران در جوامع اسلامی و غرب.
4_ حج رفتن جوانان.
5_ افزایش رفتن مردم به مساجد در ترکیه.
ز) انجام اصلاحات حکومتی در جهت توجه به ظواهر دینی و ایجاد رفاه اجتماعی:
1_ فعال‌تر شدن عربستان سعودی در زمینه فعالیت‌های مذهبی جهانی (اعزام مبلغ، توسعه معماری اسلامی، چاپ قرآن و...).
2_ اصلاحات ضیاءالحق برای بازگرداندن عنوان اسلامی برای حکومت و برقراری نظام صلوة، سیستم عشر (زکوة)، برداشتن بهره از بانکها و مستثنی کردن شیعه، اجرای قانون تعزیرات، بانکداری اسلامی، لایحۀ شریعت و تشکیل احزاب جدید از جمله حزب اتحاد مردم اسلامی
حضورج. 9صفحه 205
(طاهر القادری) در پاکستان.
4_ قدرت گرفتن شورای دیانت در ترکیه، اعلام مسلمان بودن مسئولان ترکیه در عین لاییک بودن نظام.
5_ اصلاحات پارلمانی در اردن.
6_ توجه به شیعیان از نظر رفاه اجتماعی در عربستان.
7_ اصلاحات عمومی و افزایش رفاه اجتماعی در حوزه خلیج فارس.
8_ اصلاحات ضیاءالرحمن در بنگلادش.
ح) رشد و توسعه همکاریها و گرایشهای مشترک اسلامی در زمینه‌های اجتماعی، سیاسی _ فرهنگی و تشکیل سازمانهای منطقه‌ای:
1_ طرح بانک اسلامی و بازار مشترک اسلامی.
2_ طرح خبرگزاری اسلامی.
3_ تشکیل کنفرانس‌های علمی _ اسلامی.
4_ جدی شدن زیر مجموعه‌های سازمان کنفرانس اسلامی.
ط) شکست هیمنۀ قدرتها و حکومتها:
1_ تظاهرات حج.
2_ مخالفتهای مردمی با دخالت‌های آمریکا در پاکستان، لبنان، ترکیه، سودان و...
3_ حمایت‌های مردمی از ج 1010 پس از حملۀ طبس.
4_ انعکاس پیروزی انقلاب در مطبوعات و رسانه‌های جهان اسلام.
ی) ایجاد روحیۀ خودباوری در توده‌های مسلمان و مشارکت مسلمانان در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی:
1_ شرکت فعالانه مسلمانان در انتخابات ترکیه، الجزایر، اردن، سودان و...
2_ شرکت زنان در فعالیت‌های اجتماعی.
3_ تشکیل احزاب تازه در آفریقا و خاورمیانه.
□ مصادیق عملی اثرات پیروزی انقلاب اسلامی و اندیشۀ حضرت امام خمینی(س) در جهان تشیع:
الف) طرح اندیشۀ حکومتی ولایت فقیه:
1_ تغییر تلقی شیعیان در لبنان و پاکستان نسبت به مسائل اجتماعی.
2_ تحرک‌های شیعیان در عربستان.
ب) به رسمیت شناخته شدن شیعیان در جهان اسلام و توجه به تشیع در میان جوانان مسلمان:
1_ پیدایش «متشیعین» در مصر و شمال آفریقا.
ج) بروز هویت مشخص سیاسی در شیعیان کشورها:
حضورج. 9صفحه 206
1_ سیاسی شدن علما و مردم شیعه در افغانستان، پاکستان، هند، کشمیر، لبنان و عراق.
2_ مشارکت در قدرت سیاسی.
3_ تشکیل نهضت‌های حزب‌الله لبنان و جنوب خلیج فارس.
4_ احیای نماز جمعه در میان شیعیان.
د) جلب حساسیت دولتها و قدرتها به شیعیان:
1_ مترادف خواندن «شیعه»، «انقلابی» و «تروریست» در اروپا.
2_ محدودیتهای شیعیان نخاوله، ظهران و... در عربستان و نیز شیعیان لبنان.
3_ حساسیت نسبت به شیعیان در مویت، بحرین و امارات.
4_ محرومیت شیعیان از برخی مشاغل.
ه_) توجه کانونهای تحقیقاتی و سیاسی به تحقیقات تازه پیرامون آراء و اندیشه‌های شیعه:
1_ تحقیقات ویژه شیعه‌شناسی در تل آویو.
2_ تحقیقات ویژه پیرامون نهضت‌های شیعی در ایران (تنباکو و...)
3_ تحقیقات پیرامون ساختار روحانیت در ایران.
4_ تحقیقات پیرامون اندیشه‌های حضرت امام(س) و متفکران معاصر.
□ مصادیق عملی پیرامون اثرات پیروزی انقلاب اسلامی و اندیشۀ حضرت امام(س) در ایران:
الف) پیدایش دگرگونیهای عمیق در تفکر مذهبی، فرهنگ و سیاست:
1_ قبول بحث‌های متروک مثل قضا و حدود در حوزه‌ها.
2_ تغییرات ساختاری در حوزه‌ها و تحول بنیادی در حوزه (تغییر علما و تغییرات طلاب).
3_ ورود تحصیل کردگان کلاسیک به حوزه‌ها.
ب) مشارکت و حضور بی‌سابقۀ مردم در عرصه‌های سیاسی _ اجتماعی و تحقق مردمی‌ترین انقلاب تاریخ معاصر:
1_ حضور میلیونی و مکرر مردم در راهپیمایی‌ها و تظاهرات سیاسی در قبل و بعد از پیروزی انقلاب.
2_ حضور گسترده (بالای 50%) واجدین حق رأی در همه انتخابات قانون اساسی، خبرگان، ریاست جمهوری، مجلس شورا.
3_ برخورد فعال با گروههای محارب و برانداز.
4_ شرکت گسترده در مقابله با
حضورج. 9صفحه 207
تجزیه‌طلبان داخلی.
5_ شرکت گسترده در صحنه‌های نبرد با دشمن بعثی.
ج) طرح روشهای جدید مبارزاتی:
1_ ابتکارات وسیع پیرو بسیج مردم از قبیل الله‌اکبر شبانه، شعارهای ویژه، کمیته‌های ویژه برای رسیدگی به محرومین و...
2_ فتح ارتش و نیروهای مسلح از درون.
3_تشکیل دولت موقت با حضور دولت وقت و درخواست از کارمندان برای همکاری با دولت انقلاب.
د) سیاسی کردن نهادهای مذهبی و سنتی و روی کردن نسل جوان به دین و منزوی شدن تفکر لائیک:
1_ تلاش در پاسخگویی به همه مسائل از دیدگاه اسلامی.
2_ رونق کتب و نشریات مذهبی و دینی.
3_ بحث‌های گسترده در مورد موضوعات مختلف دینی و نسبت آنان با مسائل مرتبط به جامعه (اعم از سمینار، کنفرانس و...).
4_ طرح مباحث نو و حکومتی و سیاسی در حوزه‌های علمیه.
ه_) تبیین نو هویت ایرانی به اعتبار شاخص‌های تازه:
1_ طرح انقلاب و امام به عنوان شاخص‌های شناخت ایران و ایرانی (تغییر دیدگاهی از شاه و ...).
2_ سوءاستفاده دستگاه تبلیغاتی دشمن در جهت معرفی کردن ایران مساوی شیعه و تروریست و...
و) پیدایش واکنش‌های جدید جهانی در قبال ایران:
1_ دامن زدن به حساسیت‌ها و سوءتفاهم‌های گذشته فیمابین ایران و کشورهای همسایه.
ز) رشد توجه به زبان فارسی در جهان:
1_ توجه ملتها به زبان فارسی علیرغم محدودیتهای دولتی (در پاکستان، مصر و...).
2_ توجه به زبان فارسی از دیدگاه شناخت انقلاب نه کاربردهای اقتصادی و سیاسی خاص (تعطیلی کانونهای فارسی دولتی و تأسیس مراکز مردمی).
3_ طرح منابع فارسی در تحقیقات دینی.
حضورج. 9صفحه 208