مبانی و دیدگاههای هنری قابل استنباط از فرهنگ عاشورا
حجةالاسلام والمسلمین عبدالله غیبی
جاودانگی نهضت عاشورا، معلول قواعد و قوانین حاکم بر آن است، قواعد و مبانی این نهضت که در غالب هنرمندانه ترین شکل آن به وجود آمده، سبب گشته که این نهضت نسبت به سالهای پیش، از قدرت، حلاوت و تأثیر روحی، فکری و تربیتی بیشتری برخوردار باشد. وجود مبانی و قوانین جاری در آن، باعث تاریخی شدن و جهانی گشتن آن شده است و این نهضت را به یک اندیشۀ مبارزاتی موجد تمام نهضتهای بعد از خودش تبدیل کرده است.
اندیشه، شعارها، جهان بینی و گرایشها در این حادثه از سیر حوادث جامعۀ عربی دوران بنی امیه بیرون رفته و جمیع بشریت را مخاطب خود ساخته است. این کشمکش در چارچوب قبیله ای نیز قابل فهم و اثبات نیست. در عین حال در زمان و شرایط خفقان و حاکمیت بنی امیه، این نهضت شکل گرفته است.
امام حسین(ع)و همراهانش در این کشمکش، مصداق عینی ارزشهای الهی و انسانی و حامل بزرگترین و نجات بخش ترین اندیشه های بشری هستند. اندیشه نجات انسان و هدایت و تعریف او به بالاترین مرتبۀ هستی و تفسیر دقیق حیات و راهنمایی بشریت به ممکن ترین راه خوشبختی و سعادت، در نهضت عاشورا و فرهنگ عاشورا حضور دارد.
نهضت عاشورا توسط شاخص ترین، دوست داشتنی ترین و زیباترین فرد خلقت درآسمانها و زمین، تجلی یافته است.
امام حسین(ع) شهید امامت و امام شهادت است. فردی که تمام ارزشهای الهی و
دومین کنگره بین الملی امام خمینی (س) و فرهنگ عاشوراچکیده مقالاتصفحه 121
انسانی در وجودش جریان دارد. شخصیتی که قبل از خلقت و بعد از آن، مطرح بوده است. لذا او را وارث انبیا می دانیم و می خوانیم ! «السلام علیک یا وارث آدم ! السلام علیک یا وارث نوح، السلام علیک یا وارث ابراهیم ! السلام علیک یا وارث الانبیاء». انبیای تاریخ تنها یک وارث دارند و آن حسین(ع) است، پس می توانیم امام حسین(ع) را وارث تمام حرکتهای توحیدی تاریخ که با طاغوت درگیر بوده اند، بنامیم. نهضت امام حسین(ع) این حرکتها را به کمال و اوج خود می رساند. تضاد بین حق و باطل در نهضت عاشورا در قوی ترین شکل خود حضور دارد، بنابراین می توان از نهضت عاشورا به عنوان دراماتیک ترین حادثۀ تاریخ بشریت نام برد. عاشورا تداوم و ثمرۀ نهضتهای تمام انبیای عظام است که بدون شناخت نهضت عاشورا، حرکت توحیدی انبیا قابل شناخت نیست.
شاخص ترین چهرۀ حق و باطل در نهضت عاشورا تجلی یافته است. عاشورا تعریف ابعاد مختلف درونی انسان است. عاشورا تفسیر سیر انسان به اعلی علیین و سقوط به اسفل السافلین است. عاشورا زیبایی و تجلی ابعاد معنوی انسان در همراه بودن با امام است. عاشورا خطر حتمی و قطعی انسان بریده شده از امام است. فرهنگ عاشورا نشانگر خطر حاکمیت طاغوت و تسلط آن بر انسان است. عاشورا مقدس ترین انگیزه ها و هدفهای هستی را در خودش جای داده است. نهضت و فرهنگ عاشورا دارای قواعد و قانون مندیهای علمی درقوی ترین قالبهای هنری است که هنوز این قواعد در پردۀ ابهام مانده است و کمتر کسی به دنبال آن رفته است.
فرهنگ عاشورا را می توان کامل ترین و ماندگارترین نمایش تاریخ خلقت نامید. تمام قواعد یک نمایش پرقدرت و تأثیرگذار در این نمایش وجود دارد، محوری ترین شخصیت، نیرومندترین طرح و طراحی، زمینه های حسی و عاطفی، قالبهای هنری، شخصیت پردازی، جهان شخصیتها، حادثه پردازی، نقش زن، مکان دراماتیک و زمینۀ هنری آن، انسان و ابعاد درونی او، اتصال و الهام نهضتهای انبیا به فرهنگ عاشورا، کودک در فرهنگ و نهضت عاشورا، عوامل تلطیف کننده در نهضت عاشورا،
دومین کنگره بین الملی امام خمینی (س) و فرهنگ عاشوراچکیده مقالاتصفحه 122
زمینه های دراماتیک، کششهای دراماتیکی، نقش مادر در فرهنگ عاشورا، سوزش روحی در نهضت عاشورا، پیوند و ارتباط شخصیتهای عاشورا، امامت و شهادت در فرهنگ عاشورا، هبوط و شکستن حصارهای آن در نهضت عاشورا، فرهنگ عاشورا و نقش استراتژیک آن در طول تاریخ بعد از خود، کارگردان اول در فرهنگ عاشورا، کارگردان دوم در نهضت عاشورا، میزانهای حرکت، گفتار درفرهنگ عاشورا، وضعیت روانی و بحران در نهضت عاشورا، فطریات و احساسهای تعریف شده، هیجان، التهاب و آرامش در فرهنگ عاشورا و دهها عنوان مستقل و مرتبط که در همۀ مبانی و قواعد هنری، فرهنگ عاشورا را نشان می دهند، عناوین اصلی این بررسی را نشان می دهند.
دومین کنگره بین الملی امام خمینی (س) و فرهنگ عاشوراچکیده مقالاتصفحه 123