تأثیر عاشورا بر فرهنگ جهاد و روند آن در تاریخ
حجةالاسلام احمد مبلغی
هر چند بررسی این سؤال که «قیام حسینی برای تشکیل حکومت انجام گرفت و یا تحقق بخشیدن به مسئله شهادت ؟» ضروری و مهم است ولی نباید انتظار داشت که همۀ حقایق و ابعاد این حادثۀ عظیم، با بررسی این سؤال، شناسایی گردد.
باید به عاشورا با دیدی نوین نگریست و پیرامون آن، سؤالاتی نو مطرح ساخت و افقهای دیگری در بحث از آن گشود. عاشورا منبع عظیمی است که از آن می توان صدها اندیشه و نظریه در زمینۀ مسایل اجتماعی، سیاسی و تاریخی به دست آورد و این مهم با چند وجهی دیدن این حادثه و پرداختن به آن از منظرهای متعدد میسر می شود.
یکی از این وجوه، نقش قیام حسینی در جلوگیری از ظهور انگیزه های ناسیونالیستی در جنگها و کنشهاست. پس از پیامبراکرم(ص) و بخصوص در زمان معاویه، انگیزه های قومیت گرایانه ای را که پیامبر به طور معجزه آسایی توانست در عرصه های اجتماعی و بویژه در عرصۀ جنگ، از بین ببرد، دوباره زنده و تشدید گشت. به گونه ای که معاویه در مردم شام - که نسبت به اسلام جدیدالعهد بودند و افکار و احساسات ایشان توسط معاویه شکل داده می شد - حس قومیت مستقلی ایجاد نموده بود.
فعال شدن انگیزه های قومیت گرایانه در جامعۀ اسلامی، در بعد داخلی منجر به تلاشی جامعۀ متحد اسلامی می شدودر بعد خارجی،عدم نفوذ جاذبیت اسلام را در اصول و اندیشه های جهانی در بر داشت. این روند رو به رشد توسط انقلاب حسینی متوقف گردید. به گونه ای که پس از این حادثۀ دردناک، چهرۀ حرکتها، نهضتها و درگیریها، و تنشها به صورت کلی دگرگون شدو رنگ معنوی، ظلم ستیزی و
دومین کنگره بین الملی امام خمینی (س) و فرهنگ عاشوراچکیده مقالاتصفحه 255
اصلاح طلبی به خود گرفت.
قیام حسینی به خاطر عناصروویزگیها یی که در درون خود داشت، توانست همزمان به سه موقعیت دست پیدا کند که مجموعۀ این سه، مکانیزمی را پدید آورد که با آن قومیت گرایی– به عنوان محور و عامل تنشها و در گیریها – از بین رفت. این سه موقعیت یکی، جلوه گر شدن نهضت به شکل یک حادثۀ فرا قومی، دیگری ظاهر شدن نهضت به عنوان سر فصلی جدید در تحولات اجتماعی و با لاخره، توا نمندی آن در احیای انگیزه های الهی بود.
و نیز در سایۀ انقلاب حسینی، سلسلۀ جنگهای چریکی و انقلابی بر علیه حکومت جور آغاز گشت که عملاً خواب راحت را از چشمان حاکمان وقت می ربود.
از طرفی دیگر، واقعۀ عاشورا از نو به تفسیر اخلاق اسلامی در جنگ نشست و آداب خاص آن را مجدداً بیان نمود. از اصول این تفسیر، تقلیل خشونت، حمایت از انسانهای بی گناه وغیر نظامی و جلو گیری از هدم طبیعت بود.
در اسلام، جهاد، جنگ آزادی بخشی است که هدف آن رفع ظلم و شرک و یاری مستضعفین است. پس از رسول اکرم(ص) و بویژه در زمان معاویه، جهاد تغییر معنی داده و به یک جنگ کشور گشایانه تبدیل گشت. امام حسین(ع) با جنگ یک روزۀ خود، بنیان نظامهای ضد ارزشی پیرامون جنگ را از هم پاشید و مفهوم پیروزی و جایگاه آنرا برای مردم روشن ساخت.
دومین کنگره بین الملی امام خمینی (س) و فرهنگ عاشوراچکیده مقالاتصفحه 256