منگۀ ذلت یا شهادت
سید صادق حقیقت
انقلاب اسلامی ایران به رهبری حضرت امام(س) بدون شک از اهداف کلی نهضت عاشورا ملهم می باشد، لیکن در انطباق اهداف این انقلاب با آن قیام تفاوتهای اساسی وجود دارد که در این مقاله به یکی از مهمترین فارقها اشاره می شود.
هنگامی که هاله ای از تقدس حول یک مفهوم یا شخصیت خاصی ایجاد شود، نوعی ارادت کاریزماتیک در پیروان حاصل می گردد که نتیجۀ احتمالی آن غافل شدن از برخی چالشها می باشد. حماسی بودن نهضت کربلا، بی شرمی خاندان بنی امیه، خصوصیات زمانی و مکانی و نهایتاً ارادت خاص شیعیان به اباعبدالله(ع)، از جمله علل الگوشدن قیام امام حسین(ع) در انقلاب اسلامی ایران بوده است. در عین حال باید توجه داشت که ویژگیهای خاصی در آن قیام وجود داشته است که مانع انطباق کامل اهداف این دو حرکت می شود. وجود «منگنۀ ذلت یا شهادت» در نهضت عاشورا و عدم وجود آن در انقلاب اسلامی ایران، فرضیۀ مقالۀ حاضر را به شکل ذیل سامان می دهد:
«علیرغم وجود شباهتهای اساسی در اهداف کلی قیام کربلا و انقلاب اسلامی ایران از نظر اهداف، منگنۀ ذلت یا شهادت در مورد آن نهضت قابل انطباق و در مورد انقلاب ایران غیرقابل انطباق می باشد.»
براین اساس اولاً اشتراک آن قیام با این انقلاب در اهداف کلی، همانند احیای دین و ترویج ارزشهای معنوی، مسلم فرض شده است.
ثانیاً امکان وجود تفاوتهای متعدد در ناحیۀ اهداف بازگذاشته شده است ، هر چند
دومین کنگره بین الملی امام خمینی (س) و فرهنگ عاشوراچکیده مقالاتصفحه 297
در فرضیۀ این مقاله تنها به یک مورد اشاره خواهد رفت. منظور از «منگنۀ ذلت یا شهادت» قرارگرفتن نهضت و رهبران آن در دوراهی ذلت(بیعت با حاکمان جور و بخشیدن مشروعیت به حکومتهای ستمگر) یا شهادت(فداکردن خود در جهت اهداف متعالی) به نحوی است که وجود راه سوم از جانب دشمن، منتفی باشد.
مقالۀ حاضر از دو ویژگی بهره مند است:
در درجه اول از کلی گویی اجتناب نموده وبا ارایه فرضیه ای مشخص، هدف خود را در ناحیۀ خاصی از بحث متمرکز کرده است. کلی گویی موجب سرگردانی محقق در انبار مفاهیم و متغیرها می شود و در نهایت نمی توان به اثبات فرضیه ای خاص(ارتباط متغیر مستقل و وابسته) رسید.
در درجه دوم نتایج این مقاله، حالت کاربردی دارد. تئوریک بودن یک نوشته، عیبی برای آن محسوب نمی شود، ولی کاربردی شدن نتایج آن براهمیت مقاله می افزاید. با اثبات فرضیۀ فوق، به نظریه ای خاص در باب سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران و تبیین نوینی از اهداف انقلاب نزدیک خواهیم شد.
در این مقاله، ابتدا به اهداف کلی عاشورا اشاراتی خواهیم داشت. سپس با کاوشی تاریخی در وجه تفاوت قیام اباعبدالله(ع) و صلح امام حسن(ع) به قاعده ای کلی خواهیم رسید. در ادامۀ نوشتار، مناط استنباط شده را در مورد انقلاب اسلامی ایران تطبیق کرده و به ذکر برخی نتایج و لوازم آن خواهیم پرداخت.
دومین کنگره بین الملی امام خمینی (س) و فرهنگ عاشوراچکیده مقالاتصفحه 298