مقدمه

‏‏بسیج شجرۀ طیبه و درخت تناور و پرثمری است که شکوفه های آن بوی بهار وصل و‏‎ ‎‏طراوت یقین و حدیث عشق می دهد.‏

‏‏بسیج مدرسۀ عشق و مکتب شاهدان و شهیدان گمنامی است که پیروانش بر گلدسته های‏‎ ‎‏رفیع آن، اذان شهادت و رشادت سر داده اند.‏

‏‏بسیج میقات پابرهنگان و معراج اندیشۀ پاک اسلامی است که تربیت یافتگان آن، نام و‏‎ ‎‏نشان در گمنامی و بی نشانی گرفته اند.‏

‏‏بسیج لشکر مخلص خداست که دفتر تشکل آن را همۀ مجاهدان از اولین تا آخرین امضا‏‎ ‎‏نموده اند.‏‎[1]‎

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏مقدمه‏

‏‏حضرت امام خمینی که همیشه بر نقش مردم و اهمیت حیاتی آن در تأمین سلامت و موفقیت‏‎ ‎‏نظام تأکید می کردند، با درایت خاصی در آذرماه 1358، طی بیاناتی ضرورت تشکیل مدرسۀ‏‎ ‎‏عشق یا همان بسیج مستضعفان را اعلام فرمودند. برکات این شجره و عطر دلاویز شکوفه های‏‎ ‎‏آن، در طی بحرانهای سالهای اولیه انقلاب و جنگ تحمیلی و بعد از آن به سراسر مملکت اسلامی‏‎ ‎‏ما رسید، و فضای آن را معطر ساخت و انقلاب و جنگ را به نفع اسلام و مسلمانان به پایان‏‎ ‎‏رسانید؛ و اینهمه جز در پرتو جهان بینی و تدبیر آن پیر فرزانه و حضور نیروهای مردمی و پیوند‏‎ ‎‏الهی آنان با ولایت حاصل نشد.‏

‏‏     در سخنان امام ـ قدّس سره ـ سابقۀ بسیج به بیداری قوم بنی اسرائیل‏‎[2]‎‏ و قیام آن قوم بر ضد‏‎ ‎‏ظلم فرعونی، به فرمان حضرت موسی ـ علیه السلام ـ و بسیج اصحاب پابرهنه و فقیر صُفّه‏‎[3]‎‏ در‏‎ ‎‏برابر ظلم و غارت اشراف بت پرست مکه، به دعوت رسول اکرم ـ‌صلی الله علیه و آله و سلم ـ و نیز‏‎ ‎‏اهتمام ائمه اطهار ـ علیهم السلام ـ که نگرشی الهی داشتند، و به تشویق مردم‏‎[4]‎‏ به هم پیمانی برای‏‎ ‎‏حل مسائل سیاسی و کاهش گرفتاری مسلمین باز می گردد.‏

‏
‏‎

‏‏     مراد حضرت امام(س) از بسیج، فراتر و جامعتر از معانی مذکور در لغتنامه هاست، و حتی با‏‎ ‎‏درک اغلب مردم از بسیج به عنوان نهادی رزمی متفاوت است.‏

‏‏     در اندیشۀ حضرت امام(س) بسیج یک نهادی است اجتماعی با ابعاد متعدد. در این نگرش،‏‎ ‎‏بسیج دیگر صرفاً سازمانی نظامی نیست که فقط در زمان جنگ و برای دفاع در مقابل دشمن‏‎ ‎‏شکل گرفته باشد، بلکه نهادی است وسیع و پاسخگوی نیازهای اساسی و حیاتی جامعه؛ و با‏‎ ‎‏اجزای دیگر نظام، چنان هماهنگی و پیوندی دارد که انفصال آن جز با انحلال جامعۀ اسلامی‏‎ ‎‏متصور نیست.‏

‏‏     اگر بسیج را نهادی منسجم محسوب کنیم که در مقطع زمانی معینی، به ضرورتی اجتماعی پا‏‎ ‎‏به عرصۀ وجود نهاده است، طبیعی است که با رفع ضرورت، جایی برای دوام و بقای آن باقی‏‎ ‎‏نمی ماند، حتی اگر مشکل و مسأله ای که بسیج برای پاسخگویی به آن تشکیل شده است،‏
‏‎

‏‏     بسیج، در صورتی می تواند نهادی جامع و شامل جهات متعدد و پایدار شناخته شود که‏‎ ‎‏نیازهای دائمی و باورها و ارزشهای فرهنگی پدیدآورندۀ آن به روشنی تعریف شوند؛ این نیازها‏‎ ‎‏ممکن است اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و یا نظامی باشند. همچنان که هر فرد، خانواده یا‏‎ ‎‏گروهی همزمان به نیازهای متعدد زیستی، تربیتی، آموزشی، اخلاقی، اقتصادی، سیاسی،‏‎ ‎‏دفاعی پاسخ می گوید، نهاد بسیج نیز کارکردهای گوناگون دارد و به نیازهای متعدد پاسخ‏‎ ‎‏می دهد؛ چنانکه در تثبیت ابعاد سیاسی ـ اجتماعی نظام و در دفاع هشت ساله، در برابر دشمنان‏‎ ‎‏نقش مؤثر خود را ایفا کرد.‏

‏‏     حیثیت امروز نظام، تا حدّ زیادی مدیون بسیج و حضور همه جانبۀ مردم در آن بوده است.‏‎ ‎‏حتی تصاحب قدرت جهانی اسلامی با بسیج همه جانبه و فراگیر در جهان میسر خواهد بود. به‏‎ ‎‏گفتۀ امام راحل، این امر شدنی است و باید به دنبال تحقق آن بود. ‏

‏‏     سابقه بسیج در منظر امام گویای این مطلب است که ملتها در قرون و اعصار به دعوت رهبران‏‎ ‎‏الهی، بسیج‏‎[7]‎‏ شده اند تا دین خدا را زنده نگه دارند. بسیج ملتها، اعتقادی، سیاسی یا نظامی یا‏‎ ‎‏اجتماعی ـ اقتصادی یا جامع همۀ این صفات بوده است. وجه مشترک همۀ اینها سرنگونی ظلم و‏‎ ‎‏سلطۀ طاغوت و برقراری خداپرستی و عدالت در بین انسانها بوده است. به طوری که در یک صف،‏‎ ‎‏بسیج و انسجام مردم و تجهیز امکانات آنان و هدایت بسیج کننده قرار داشت و در صف دیگر ظلم‏‎ ‎‏ظالمان و قدرت طاغوتها. اولیای خدا همواره بسیج امتها را به سمت معرفت و نورانیت هدایت‏‎ ‎‏کرده اند و آثار آن، رشد معنوی و مادی انسانها بوده است. در حالی که طاغوتها و زورمداران هر‏‎ ‎‏عصر کوشیده اند ملتها را با ارعاب و تطمیع بسیج کنند و وسیلۀ نیل به اهداف شیطانی خود‏‎ ‎‏سازند؛ با توجه به آنچه بیان شد، مفهوم بسیج در کلام امام در حیطه های سه گانۀ ذیل قابل طرح‏‎ ‎‏است:‏

‏‏ ‏

‏‏1. در قلمرو اجتماعی ‏

‏‏مفهوم بسیج در این قلمرو، همان هدایت مردم و امکانات آنان در جهت اجرای احکام است. البته‏
‏‎

‏‏«شما اگر مردم نبودند، نمی توانستید این جنگ را اداره بکنید، این شک ندارد. مردم اداره‏‎ ‎‏کردند؛ یعنی این سپاه، مردمند؛ این بسیجیها، مردمند؛ ارتش هم امروز، مردم است».‏‎[8]‎

‏‏ ‏

‏‏2. در قلمرو عبادی ـ سیاسی ‏

‏‏امام راحل از نشستها و اجتماعهای عبادی ـ سیاسی مردم سخن گفته، و نماز جماعات و جمعه را‏‎ ‎‏اولین انسجام و بسیج مردمی دانسته، و اوج آن را در حج، کنگرۀ عظیم عبادی ـ سیاسی مسلمانان‏‎ ‎‏معرفی نموده و حتی با اعلام برائت از مشرکین، به دنبال آزادسازی انرژی متراکم جهان اسلام‏‎ ‎‏بوده است.‏

‏‏     بنابراین، انسجام عبادی مسلمانان در مساجد و نماز جمعه ها و کنگرۀ بزرگ حج را مفهوم‏‎ ‎‏دیگر قلمرو کارکردی بسیج می دانند:‏

‏‏«مساجد، بهترین سنگرها و جمعه و جماعات، مناسب ترین میدان تشکل و بیان مصالح مسلمین‏‎ ‎‏می باشند».‏‎[9]‎

‏‏ ‏

‏‏3. در قلمرو عشق و عرفان ‏

‏‏امام راحل بسیج را در قلمرو عشق و عرفان توصیف کرده، و ویژگیهای فطری نابی برای آن قائل‏‎ ‎‏شده اند. دارندگان این نوع نگرش، برای کسب رضایت معبود، آغوش خود را برای هر خطری باز‏‎ ‎‏می کنند و به پیشواز شهادت می روند. این دیدگاه، ما را به حقیقت حقّه، بسیار نزدیک می سازد.‏
‏‎

‏‏«بسیج، شجرۀ طیبه و درخت تناور و پرثمری است که شکوفه های آن بوی بهار وصل و طراوت‏‎ ‎‏یقین و حدیث عشق می دهد.‏

‏‏بسیج، مدرسۀ عشق و مکتب شاهدان و شهیدان گمنامی است که پیروانش بر گلدسته های رفیع‏‎ ‎‏آن، اذان شهادت و رشادت سرداده اند.‏

‏‏بسیج، میقات پابرهنگان و معراج اندیشۀ پاک اسلامی است که تربیت یافتگان آن، نام و نشان در‏‎ ‎‏گمنامی و بی نشانی گرفته اند.‏

‏‏بسیج، لشکر مخلص خداست، که دفتر تشکل آن را همۀ مجاهدان از اولین تا آخرین امضا‏‎ ‎‏نموده اند».‏‎[10]‎

‏‏    ‏‏نتیجه اینکه، بسیج در عین حال که موضوعی عام است، پدیده ای همه جانبه نیز هست که‏‎ ‎‏باید در تمامی ابعاد به آن توجه نشان داد.‏

‏‏ ‏

‏‏یادمان شهید سید مرتضی آوینی‏

‏‏گروه جنگ و جهاد در اواخر سال 1368 با همت بلند سید شهیدان اهل قلم، سید مرتضی آوینی‏‎ ‎‏تشکیل گردید، تلاش ایشان بر سه پایه استوار بود:‏

‏‏     1. جمع آوری عناصر مورد نیاز گروه؛‏

‏‏     2. تبیین مبانی مبارزاتی و دفاعی حضرت امام(س) بدون پیش داوری یا طرح قبلی؛‏

‏‏     3. مطابقت مفهوم جنگ و دفاع با سایر موضوعات، فرایض و اعتقادات دینی و عملی ما.‏

‏‏     بنابراین، تلاش ایشان در کنار فعالیتهای دیگرشان همچون: روایت فتح، سراب و ... حتی در‏‎ ‎‏بستر بیماری منقطع نگردید تا در پیمودن مسیر تکلیف در بیستم فروردین 72 عاشقانه به‏‎ ‎‏ملکوت حق پیوست و آسمانی گردید.‏

‏‏ ‏

‏
‏‎

‏‏مجموعۀ حاضر در شش فصل تدوین گردیده است، و سعی شده مطالبی که حضرت امام دربارۀ‏‎ ‎‏انسجام و فعالیت مردمی بیان فرموده اند، در این مجموعه گردآوری شود، البته باید اعتراف کرد‏‎ ‎‏که نتوانسته ایم حق مطلب را ادا کنیم.‏

‏‏ ‏

‏آب دریا را اگر نتوان کشید ‏

‏‏ ‏‏هم به قدر تشنگی باید چشید‏

‏ ‏

‏‏     فصل اول این تبیان، به تاریخچه بسیج در صدر اسلام، قبل از پیروزی انقلاب و بعد از آن‏‎ ‎‏اختصاص دارد.‏

‏‏     ‏‏فصل دوم، به اهداف و مأموریتهای بسیج مردمی می پردازد که بخشی از این مأموریتها در انقلاب‏‎ ‎‏و دفاع مقدس انجام یافته، و بخش دیگر آن را باید مسلمانان داخل و خارج کشور دنبال کنند.‏

‏‏     ‏‏فصل سوم، به تبیین جایگاه و منزلت بسیجیان اختصاص یافته است.‏

‏‏     فصل چهارم، به مسئولیتهای اخلاقی بسیجیان پرداخته است.‏

‏‏     فصل پنجم، به تأثیرات بسیج مردمی در انقلاب اختصاص دارد.‏

‏‏     فصل ششم هم، به نقش بسیج مردمی در جنگ تحمیلی اختصاص پیدا کرده است.‏

‏‏     این مجموعه به شیوۀ ذیل تنظیم شده است: ‏

‏‏     ‏‏1. علاوه بر انتخاب عنوانها و سرفصلها، برای هر یک از قطعات منتخب نیز جمله یا عنوانی در نظر‏‎ ‎‏گرفته شده است که به طور دقیق عین عبارت حضرت امام(س) نیست؛ اما کوشش شده است که به‏‎ ‎‏تعابیر امام نزدیک باشد، بنابراین خوانندگان و محققان محترم باید توجه داشته باشند که عنوانهای‏‎ ‎‏هر یک از قطعات از تنظیم کنندگان این مجموعه است و نباید به حضرت امام منتسب گردد.‏

‏‏     ‏‏2. در تنظیـم قطعـات منتخب داخـلی هر یک از فصـول و عنوانهـای فرعی، ترتیب و‏‎ ‎‏تـوالی‌تـاریخی صدور پیامها از ناحیۀ حضرت امام (س) ملاک بوده است، نه توالی منطقی‏‎ ‎‏مطالب.‏

‏‏     3. تاریخ صدور پیامها و سخنرانیهای معظمٌ له برگرفته از مجموعۀ صحیفۀ امام در ذیل هر‏‎ ‎‏قطعه و در انتهای کتاب آمده است.‏

‏‏     ‏‏4. از آنجا که ترتیب و تفکیک موضوعات این مجموعه از خود حضرت امام نیست، جمع آوری و‏‎ ‎‏تنظیم آنها به صورت فعلی کاستیهایی دارد که مسئولیت آن به عهده تنظیم کنندگان مجموعه است.‏

‏
‏‎

‏‏     در خاتمه لازم می دانیم از همه کسانی که در آماده سازی این اثر نقش داشته اند، بویژه‏‎ ‎‏آقای‌علی اصغر رحمتی بابت بازنگری مجموعه و پیشنهاد اصلاحات مفیدشان قدردانی به عمل‏‎ ‎‏آید.‏

‏‏ ‏

‏‏معاونت پژوهشی                        ‏

‏‏مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)‏

‏
‏‎

‏‎

• )) صحیفۀ امام؛ ج 21، ص 194.
• )) همان؛ ج 8، ص 292.
• )) همان؛ ص 292ـ293.
• )) همان؛ ج 13، ص 323.
• )) همان؛ ص 357ـ 358.
• )) همان؛ ج 3، ص 241؛ ج 5، ص 286 ؛ ج 6، ص 160 ؛ ج 9، ص 172 ؛ ج 17، ص 270.
• )) همان؛ ج 13، ص 321 ـ 325.
• )) همان؛ ج 18، ص 79.
• )) همان؛ ج 20، ص 338.
• )) همان؛ ج 21، ص 194.