‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏مقدمه‏

‏‏خداوند متعال در کتاب شریف قرآن می‌فرماید:‏

‏‏وَنَزَّلْنا عَلَیْکَ الْکِتابَ تِبْیاناً لِکُلِّ شَیْء‏‏؛‏‎[1]‎‏ و ما قرآن را بر تو فرو فرستادیم در ‏‎ ‎‏حالی که روشنگر همه چیز است.‏

‏‏در یک روایت امام صادق‏‏(علیه السلام)‏‏ نیز فرموده است:‏

‏‏همانا خداوند تعالی همه چیز را در قرآن بیان فرموده است. به خدا قسم هیچ ‏‎ ‎‏چیزی نیست که انسان بدان نیاز داشته باشد اما خدا آن را بیان نکرده باشد.‏‎[2]‎

‏‏نظر آیت الله ناصر مکارم شیرازی دربارة این آیه، این است که قرآن کتاب کلی ‏‎ ‎‏است. وی می‌گوید:‏

‏‏از این تعبیر با توجه به وسعت مفهوم «لکلّ شیء» به خوبی می‌توان استدلال ‏‎ ‎‏کرد که در قرآن، بیان همه چیز هست.‏‎[3]‎

‏‏در نظر وی کلمه ‏‏کُلِّ شَیْءٍ‏‏ دارای مفهومی عام و گشاده است و بر همین اساس ‏‎ ‎‏می‌گوید قرآن همه چیز را بیان می‌کند. ‏

‏‏امام خمینی‏‏(رحمةالله)‏‏ نیز دربارة قرآن فرموده است:‏

‏‏قرآن همه چیز است.‏‎[4]‎

‏
‏‎

‎‏به هر حال می‌توان نتیجه گرفت که قرآن کتاب جامع شئون زندگی همة انسان‌ها تا ‏‎ ‎‏روز قیامت است. همه انسان‌ها می‌توانند در طول زندگی خود رهنمودهای زندگی را از ‏‎ ‎‏قرآن بگیرند.‏

‏‏ما در زندگی، درباره هر چیزی که می‌خواهیم بحث و برنامه‌ریزی کنیم می‌بینیم ‏‎ ‎‏قرآن هم برای آن برنامه دارد. برای مثال وقتی راجع به جامعه صحبت می‌کنیم می‌بینیم ‏‎ ‎‏قرآن هم پیرامون آن حرفی می‌زند و مطالبی را بیان می‌کند.‏

‏‏مسلّم است که قرآن کتاب هدایت است. اگر قرآن برای امور مهم زندگی که ضامن ‏‎ ‎‏خوشبختی انسان‌هاست چراغ هدایت را روشن نکند. و سکوت کند، سکوتش برخلاف ‏‎ ‎‏هدف و حکمت آفرینش وی می‌باشد.‏

‏‏بلی قرآن کتاب هدایت است. اما هدایت برای کیست؟ این کتاب برای راهنمایی ‏‎ ‎‏«انسان» است.‏‎[5]‎‏ هر موجودی که نوع‏‎[6]‎‏ خودِ انسان باشد قرآن برایش ‌هادی و راهنماست. ‏‎ ‎‏از این جهت می‌توان گفت که منظور از انسان نه فقط زید و بکر و علی و امثال ‏‎ ‎‏اینهاست؛ بلکه هر مصداق انسان «انسان» است؛ چه تنها زندگی بکند، چه گروهی که ‏‎ ‎‏بدان جامعه نیز گفته می‌شود.‏

‏‏اینک که قرآن حاوی همه امور است مراد از آن چیست؟ محور همه چیز بودن قرآن ‏‎ ‎‏چگونه است؟ این‌جا باید دانست که اساس همه اموری که در قرآن کریم وجود دارد ‏‎ ‎‏به منظور هدایت است. حرف اول قرآن معرفت به خداست.‏‎[7]‎‏ و ماورای آن، همه هدایت ‏‎ ‎‏است.‏‎[8]‎

‏‏علامه طباطبایی در تفسیر ‏‏المیزان‏‏ نگاشته است:‏

‏‏مراد از کل شیء همه آن چیزهایی است که برگشتش به هدایت باشد.‏‎[9]‎

‏
‏‎

‎‏امام خمینی‏‏(رحمةالله)‏‏ هم فرموده است: ‏

‏‏بدان که این کتاب شریف، چنانچه خود، بدان تصریح فرموده، کتاب هدایت و ‏‎ ‎‏راهنمای سلوک انسانیت و مربی نفوس و شفای امراض قلبیه و نوربخش سیر ‏‎ ‎‏الی الله است.‏‎[10]‎

‏‏از آن‌جا که موضوع این مقاله در سایه موضوع «قرآن از دیدگاه امام خمینی» است ‏‎ ‎‏سؤال می‌شود که نظر امام خمینی‏‏(رحمةالله)‏‏ درباره قرآن چیست؟‏

‏‏کسانی هستند که قرآن را فقط برای مطالعه کردن که در مساجد خوانده می‌شود و ‏‎ ‎‏در مسائل اجتماعی هیچ جایگاهی ندارد تصور می‌کنند. در حالی که امام ‏‏(رحمةالله)‏‏ درباره ‏‎ ‎‏نقش مهم قرآن در همه چیز تصریح کرده است: ‏

‏‏آیاتی که مربوط به جامعه بود آیاتی که مربوط به سیاست بود. آیاتی که مربوط ‏‎ ‎‏به جنگ بود. آیات زیادی که اکثر آیات مربوط به این مسائل است، این‌ها را ‏‎ ‎‏منسی کرده بودیم. یعنی، ما را وادار کرده بودند که منسی باشد.‏‎[11]‎

‏‏در جایی دیگر فرموده است:‏

‏‏انسان غیر محدود است و مربی انسان غیر محدود است. و نسخة تربیت انسان ‏‎ ‎‏که قرآن است غیر محدود است‏‏؛‏‏ نه محدود به عالَم طبیعت و ماده است، نه ‏‎ ‎‏محدود به عالَم غیب است، نه محدود به عالَم تجرد است. همه چیز است.‏‎[12]‎

‏‏همچنین فرموده است:‏

‏‏اسلام همه چیز برای مسلمین آورده است، همه چیز. قرآن در آن همه چیز ‏‎ ‎‏است.‏‎[13]‎

‏‏ ‏

‏
‏‎

مجموعه مقالات همایش اندیشه های قرآنی امام خمینی (س) ـ جلد 2مجموعه مقالاتصفحه 434

‎‏فصل اول:‏‏ جایگاه کلی قرآن در اصلاح افراد جامعه‏

‏‏ما یک همچو کتابی داریم که مصالح شخصی، مصالح اجتماعی، مصالح سیاسی، ‏‎ ‎‏کشورداری و همه چیزها در آن هست.‏‎[14]‎

‏‏طبق فرمودة حضرت امام خمینی‏‏(رحمةالله)‏‏: قرآن یک کتاب کلی است و تنها در بردارنده ‏‎ ‎‏امور معنوی نیست. قرآن نه تنها امور شخصی و فردی را؛ بلکه همه امور انسان‌ها را ‏‎ ‎‏همچون امور اجتماعی، سیاسی و کشورداری را هم اصلاح می‌کند.‏

‏‏جامعه به معنای گروهی از انسان‌هاست که در سرزمینی زندگی می‌کنند و به‌طور ‏‎ ‎‏نسبی از مشارکت فرهنگی، تشکل مدنی، سیاسی و اقتصادی برخوردارند.‏‎[15]‎‏ یک جامعه ‏‎ ‎‏از افراد گوناگون تشکیل یافته است. کوچک‌ترین گروه اجتماعی، خانواده است، سپس ‏‎ ‎‏مجموعه‌ای از خانواده‌های یک روستا، بعد شهر، کشور و... .‏

‏‏زندگی هر انسانی دارای سه بعد است: اول ارتباط زندگی فرد با خویش است؛ دوم ‏‎ ‎‏ارتباط زندگی خود با جامعه است و سوم ارتباط زندگی خود با خداوند تعالی است.‏

‏‏در هر یک از ابعاد زندگی، خداوند قوانین مخصوصی برای انسان قرار داده است تا ‏‎ ‎‏انسان در همه آن‌ها موفق باشد. خداوند آن قوانین را کتاب‌های آسمانی‌اش قرار داد که ‏‎ ‎‏در زمان معاصر، در قرآن کریم مکتوب است. ‏

‏‏اگر تمام افراد یک جامعه، همة قوانین زندگی سه بعدی خویش را رعایت کنند یک ‏‎ ‎‏جامعه سالم شکل می‌گیرد. بنابراین یک جامعه سالم وقتی افراد آن جامعه سالم باشند شکل ‏‎ ‎‏خواهد گرفت. پس می‌توان گفت ابعاد زندگی جامعه هم، از ابعاد زندگی افراد جامعه شکل ‏‎ ‎‏می‌گیرد. به این معنا که اگر سه بعد زندگی همه افراد جامعه سالم باشد، چنین خواهد شد ‏‎ ‎‏که یک مجموعه‌ای از افراد سالم با ارتباط سالم در کنار هم زندگی می‌کنند.‏

‏‏قرآن به عنوان یک کتاب هدایت، همه آن ابعاد را به خوبی اداره می‌کند. قوانین و ‏‎ ‎
‏‎

‎‏دستوراتی برای جامعه و افراد آن می‌گذارد. امام‏‏(رحمةالله)‏‏ در این باره فرموده است:‏

‏‏ما یک همچو کتابی داریم که مصالح شخصی، مصالح اجتماعی، مصالح سیاسی، ‏‎ ‎‏کشورداری و همه چیزها در آن هست.‏‎[16]‎

‏‏برای توضیح بیشتر سعی می‌کنیم نظریه‌های حضرت امام خمینی ‏‏(رحمةالله)‏‏ را درباره نقش ‏‎ ‎‏قرآن در ابعاد زندگی انسان بیاوریم. نتیجه چنین خواهد بود که جایگاه قرآن در تنظیم و ‏‎ ‎‏اصلاح ابعاد زندگی افراد جامعه و ایجاد یک جامعه سالم و صالح بسیار مهم است. ‏‎ ‎‏بنابراین از یک لحاظ می‌بینیم که می‌توانیم نقش قرآن در جامعه را همان وجود نقش ‏‎ ‎‏قرآن در اصلاح افراد جامعه تصور نماییم.‏

‏‏نقش قرآن در تنظیم و اصلاح زندگی افراد جامعه از دیدگاه امام خمینی ‏‏(رحمةالله)‏‏ به شرح ‏‎ ‎‏ذیل است: ‏

‏‏1. اصلاح زندگی شخص در ارتباط با خود‏

‏‏از نظر امام اولین کارکرد قرآن کریم در اصلاح جامعه، اصلاح افراد آن جامعه است. ‏‎ ‎‏افراد را اصلاح می‌کند سپس وقتی افراد اصلاح شدند دستور می‌دهد که خود آن افراد، ‏‎ ‎‏جامعه را اصلاح کنند.‏

‏‏امام دربارة این بعد زندگی چنین می‌فرماید:‏

‏‏کتاب خدا آمده است که انسان را انسان کند. و همان‌طوری که جامعه‌اش را ‏‎ ‎‏اصلاح بکند خودش ‏‎]‎‏را‏‎[‎‏ هم کامل کند تا برسد به مرتبه عالی.‏‎[17]‎

‏‏در این‌باره قرآن به افراد جامعه دستور می‌دهد تا خودشان را تهذیب و اصلاح بکند. ‏‎ ‎‏سپس در مراحل بعد به آن‌ها دستور می‌دهد تا دیگران را اصلاح کنند.‏‎[18]‎‏ قبل از این‌که ‏‎ ‎‏خودش را اصلاح کند نباید دیگران را اصلاح کند. چون ‏‏«فاقد الشیء لا یؤتی»‏‏؛ یعنی ‏‎ ‎‏کسی که چیزی ندارد محال است به دیگری، چیزی اعطا کند. ‏

‏
‏‎

‎‏خلاصه، قرآن به انسان دستور می‌دهد تا در این بعد زندگی‌اش (ارتباط زندگی خود ‏‎ ‎‏با خود) خودش را اصلاح کند. بر همین اساس است که در اصلاح زندگی شخص ‏‎ ‎‏نقش مهمی دارد.‏

‏‏همه آن به این هدف است که انسان برسد به مرتبه عالی.‏‎[19]‎

‏‏2. اصلاح زندگی شخص در ارتباط با جامعه‏

‏‏قرآن در اصلاح جامعه نیز نقش مهمی دارد. به مؤمنان دستور می‌دهد تا جامعه خود را ‏‎ ‎‏اصلاح کنند. چون اصلاح کردن جامعه بدون وجود افراد جامعه ـ به عنوان واسطه ـ ‏‎ ‎‏محال است. دستور به اجرا کردن امر به معروف و نهی از منکر نمونه‌ای از دستورهای ‏‎ ‎‏قرآن و اهمیت دادن به زندگی اجتماعی است. مسلّماً تحقق چنین امری بدون وجود ‏‎ ‎‏انسان به عنوان واسطه تحقق‌ناپذیر است.‏

‏‏قرآن کریم حاوی دستوراتی عام برای دومین بعد زندگی انسان است. امام خمینی‏‏(رحمةالله) ‏‎ ‎‏فرموده:‏

‏‏آن قرآن را شما ملاحظه می‌کنید، قرآن مسایل سیاسیش و جنگیش و مقاتله‌اش ‏‎ ‎‏و اینهایش زیاد در آن طرح شده.‏‎[20]‎

‏‏و نیز فرموده: ‏

‏‏ما یک همچو کتابی داریم که مصالح شخصی، مصالح اجتماعی، مصالح سیاسی، ‏‎ ‎‏کشورداری و همه چیزها در آن هست.‏‎[21]‎

‏‏در جای دیگری هم فرموده:‏

‏‏مسأله دعوت به اجتماع، دعوت به سیاست، دعوت به مملکت‌داری و در عین ‏‎ ‎‏حال که همه این‌ها عبادات است، عبادات جدای از سیاست و مصالح اجتماعی ‏‎ ‎‏نبوده است.‏‎[22]‎

‏
‏‎

‎‏برای نمونه، در اثبات وجود نقش قرآن در زندگی اجتماعی بشر سخنی از امام ‏‎ ‎‏می‌آوریم:‏

‏‏اگر این اجتماع بزرگ اسلام یک وقتی به هم نزدیک بشوند و پیوند کنند، دیگر ‏‎ ‎‏هیچ قدرتی نمی‌تواند با این‌ها مقابله کند.‏‎[23]‎

‏‏امام در این سخن می‌خواهد ثابت کند که همبستگی یا وحدت دستور قرآن است.‏

‏‏3. اصلاح زندگی شخص در ارتباط با خدا‏

‏‏بی‌شک، قرآن دربارة سومین بعد زندگی حرف‌های زیادی دارد. اساس همه دستورات ‏‎ ‎‏قرآن در سومین بعد زندگی تقوا و پرهیزگاری است. ‏

‏‏چون بحث ما درباره قرآن و جامعه است برای این‌که از مسیر بحث، دور نشویم ‏‎ ‎‏نظر امام را درباره بعد سوم زندگی نمی‌آوریم.‏

‏‏اگر افراد جامعه سالم باشند و به هم بپیوندند، جامعه سالمی به وجود می‌آید. قرآن ‏‎ ‎‏برای ایجاد اصلاح در سه بعد زندگی، قوانینی وضع کرده است که اگر رعایت بشود، ‏‎ ‎‏جامعه سرانجام خوبی دارد. جایگاه و نقش کلی قرآن در جامعه به این معناست.‏

‏‏خلاصه‏

‏‏نقش قرآن در سه بعد زندگی را می‌توان چنین خلاصه کرد:‏

‏‏الف) در ارتباط انسان با خود:‏

‏‏قرآن دستور می‌دهد که انسان قبل از همه چیز خودش را اصلاح کند.‏

‏‏ب) در ارتباط انسان با جامعه:‏

‏‏قرآن حاوی دستورات مهمی شامل امور اجتماعی، سیاسی، جنگی و امثال ‏‎ ‎‏این‌هاست. همچنین به وحدت بین افراد دستور می‌دهد.‏

‏‏ج) در ارتباط با خدا: ‏

‏‏قرآن دستور می‌دهد که انسان باید مطیع خدا باشد.‏

‏‏ ‏

‏
‏‎

مجموعه مقالات همایش اندیشه های قرآنی امام خمینی (س) ـ جلد 2مجموعه مقالاتصفحه 438

‎‏فصل دوم: ‏‏سعادت دو جهان جامعه‏

‏‏«قرآن کریم»ی که سعادت همه بشر را بیمه کرده است. «قرآن کریم»ی که هر ‏‎ ‎‏کس در زیر بیرق او واقع بشود در دنیا و آخرت سعید است.‏‎[24]‎

‏‏هیچ جامعه‌ای نیست که سعادت را دوست نداشته باشد. همه انسان‌ها فطرتاً سعادت ‏‎ ‎‏را دوست دارند. ولی همه نمی‌توانند سعادت حقیقی را تشخیص دهند. دین ما به ما ‏‎ ‎‏بیان می‌کند که سعادت حقیقی انسان مال و ثروت نیست. جاه و مقام نیست. سعادت ‏‎ ‎‏حقیقی انسان بهشت است. امام علی‏‏(علیه السلام)‏‏ فرمود: قیمت انسان فقط بهشت است. انسان ‏‎ ‎‏نباید خودش را برای چیزی دیگر بفروشد.‏

‏‏سعادت حقیقی انسان، رسیدن به رضایت خداوند است. راه رسیدن به سعادت ‏‎ ‎‏چیست؟ امام خمینی‏‏(رحمةالله)‏‏ می‌فرماید: قرآن تنها کتاب آسمانی است که راه رسیدن به ‏‎ ‎‏سعادت حقیقی دو جهان را بیان می‌کند.‏

‏‏قرآن بیان کرده است که سعادت فقط از آن پرهیزگاران و باتقوایان است. خداوند ‏‎ ‎‏می‌فرماید: ‏‏إِنَّ لِلْمُتَّقِینَ مَفَازاً‏‏؛‏‎[25]‎‏ مسلماً برای پرهیزگاران، نجات و پیروزی بزرگی است. ‏‎ ‎‏این آیه روشن می‌سازد که پیروزی بزرگ برای پرهیزگاران است، نه برای غیر آنان.‏

‏‏کسانی که از قرآن دور هستند آیا پرهیزگارند؟ هرگز این‌طور نیست. ابتدا باید بدانیم ‏‎ ‎‏پرهیزگاری چیست، و پرهیزگاران کیستند؟ آیت الله مشکینی درباره پرهیزگاری ‏‎ ‎‏می‌گوید:‏

‏‏حفظ نفس از مخالفت خداوند تعالی به کمک انجام دادن آنچه که او حلال کرده ‏‎ ‎‏و ترک آنچه که او حرام نموده.‏‎[26]‎

‏‏بنابراین کسانی که واجبات را انجام می‌دهند و محرمات را ترک می‌کنند، ‏‎ ‎
‏‎

‎‏پرهیزگارند. و کسانی که این‌طور نیستند، پرهیزگار نیستند. کسانی که پرهیزگاری پیشه ‏‎ ‎‏نمی‌کنند قطعاً به سعادت نخواهند رسید. از این جهت جامعه‌ای که دارای این افراد ‏‎ ‎‏باشد، باید به سعادت برسد.‏

‏‏سؤال دیگری مطرح است و آن، این‌که واجبات و محرمات را از کجا می‌توانیم ‏‎ ‎‏بشناسیم؟ پاسخ این سؤال را امام خمینی این‌گونه توضیح داده است:‏

‏‏باید قرآن بخوانیم، قبل از همة چیزها ببینیم قرآن چه می‌گوید. تکلیف ما و ‏‎ ‎‏وظیفة ما ‏‎]‎‏را‏‎ [‎‏قرآن تعیین می‌کند.‏‎[27]‎

‏‏قرآن تعیین‌کننده وظایف و تکالیف انسان است. بدون وجود قرآن انسان چگونه ‏‎ ‎‏می‌خواهد پرهیزگار بشود؟ چگونه می‌خواهد به سعادت برسد؟‏

‏‏امام خمینی ‏‏(رحمةالله)‏‏ در جایی دیگر سخنی با همان مضمون و درباره نقش قرآن در تعیین ‏‎ ‎‏وظایف و تکالیف شرعی بیان فرموده است:‏

‏‏و یکی دیگر از مطالب قرآن شریف، بیان قوانین ظاهر شریعت و آداب و سنن ‏‎ ‎‏الهیّه است.‏‎[28]‎

‏‏اگر قرآن نباشد، انسان چگونه می‌تواند قوانین شریعت را بداند؟ بدون قرآن، انسان ‏‎ ‎‏چگونه می‌تواند آداب و سنن الهیه را بشناسد؟ بدون استفاده و عمل به آن، انسان ‏‎ ‎‏چگونه می‌تواند به حقایق قوانین شریعت و آداب و سنن الهیه پی ببرد؟ چگونه می‌تواند ‏‎ ‎‏پرهیزگار بشود؟ چگونه می‌تواند به سعادت ابدی برسد؟‏

‏‏پرواضح است که اگر جامعه افرادی دور از قرآن داشته باشد هرگز نمی‌تواند به ‏‎ ‎‏سعادت دو جهان برسد. چون تعیین‌کننده وظایف و تکالیف ما قرآن است.‏

‏‏روزی امام خمینی‏‏(رحمةالله)‏‏ در جمع گروهی از مردم فلسطین دربارة ضرورت وجود قرآن ‏‎ ‎‏به عنوان امام و ‌هادی جامعه فرمود:‏

‏‏من توصیه می‌کنم به همة اقشار انسانی و به همة اقشار مسلمین و به همة اقشار ‏‎ ‎
‏‎

‎‏عرب که اگر بخواهند این‌ها غلبه کنند بر مشکلاتشان، باید تربیت اسلامی ‏‎ ‎‏بشوند‏‏؛‏‏ باید روی نقشة اسلام حرکت کنند‏‏؛‏‏ قرآن ‌هادی آن‌ها باشد، «امام» آن‌ها ‏‎ ‎‏باشد.‏‎[29]‎

‏‏مسلمانان با کمک قرآن می‌توانند بر مشکلاتشان غلبه کنند. امام فرمود قرآن کریم ‏‎ ‎‏باید ‌هادی و امام باشد.‏

‏‏ایشان در جای دیگر تصریح فرمود که اگر به قرآن چنگ نزنیم هلاک می‌شویم:‏

‏‏ای قطره‌ها! به دریا متصل بشوید تا محفوظ باشید‏‏؛‏‏ و الا مستهلک و از بین ‏‎ ‎‏می‌روید.‌ای افکار کوتاه! بیدار بشوید. خودتان را متصل کنید به این دریا‏‏؛‏‏ دریای ‏‎ ‎‏الوهیت، دریای نبوت، دریای قرآن کریم.‏‎[30]‎

‏‏اهمیت قرآن به عنوان منجی بشر و جامعه روشن شده است. ولی متأسفانه بیشتر ‏‎ ‎‏مسلمانان، تا کنون نتوانسته‌اند استفاده‌ای را که باید، از قرآن ببرند. همین، موجب ‏‎ ‎‏بدبختی ماست. وقتی که چنین چیز پرمنفعتی داریم چرا استفاده نکنیم؟ ‏

‏‏امام خمینی ‏‏(رحمةالله)‏‏ در جمع نمایندگان شیعة جنوب لبنان اظهار تأسف کرد و فرمود:‏

‏‏اسلام همه چیز برای مسلمین آورده است، همه چیز. قرآن، در آن همه چیز ‏‎ ‎‏است. لکن مع‌الأسف ما استفاده از آن نکرده‌ایم‏‏؛‏‏ و مسلمین مهجورش کردند. ‏‎ ‎‏یعنی استفاده‌ای که باید از آن بکنند نکردند. باید مردم را توجه داد، گرایش داد ‏‎ ‎‏به اسلام.‏‎[31]‎

‏‏حضرت امام در جایی دیگر فرمود:‏

‏‏مشکلات مسلمین زیاد است‏‏؛‏‏ لکن مشکل بزرگ مسلمین این است که قرآن ‏‎ ‎‏کریم را کنار گذاشته‌اند و تحت لوای دیگران درآمده‌اند.‏‎[32]‎

‏‏امام از میان همه مشکلاتی که مسلمانان دارا هستند. فقط دوری از قرآن کریم را ‏‎ ‎
‏‎

‎‏بیان می‌کند؛ چرا که، قرآن نور است. تصور کنید، در جایی که فاقد نور است آیا ‏‎ ‎‏می‌توان زندگی کرد؟ این به خوبی بیان می‌کند که قرآن در دیدگاه امام خمینی ‏‏(رحمةالله)‏‏ چقدر ‏‎ ‎‏اهمیت دارد.‏

‏‏خلاصه این‌که جامعه وقتی می‌تواند به سعادت دو جهان برسد که از قرآن دور ‏‎ ‎‏نباشد. نه تنها از قرآن دور نباشد، بلکه بهترین استفاده را از آن بکند به همین خاطر ‏‎ ‎‏می‌توانیم درک کنیم که جامعه اسلامی دور از قرآن هرگز به سعادت حقیقی نمی‌رسد. ‏‎ ‎‏چه برسد به جامعه غیر اسلامی؟‏

‏‏خلاصه‏

‏‏نقش قرآن در جامعه را که در این فصل بیان شد می‌توان در نکات ذیل خلاصه کرد:‏

‏‏1. قرآن سعادت جامعه در دنیا و آخرت را بیمه کرده است.‏

‏‏2. قرآن وظایف و تکالیف جامعه را بیان می‌کند. ‏

‏‏3. قرآن ‌هادی و پیشوای جامعه است.‏

‏‏4. قرآن نجات‌دهنده امت از هلاکت است.‏

‏‏5. قرآن، همه چیز را برای سعادت مسلمانان بیان کرده است.‏

‏‏6. دوری از قرآن موجب ایجاد مشکلات بزرگ می‌شود.‏

‏‏فصل سوم: ‏‏عزّت و پیروزی جامعه در سایه قرآن‏

‏‏وللهِِ الْعِزَّةُ وَلِرَسُولِهِ وَلِلْمُؤْمِنِینَ‏‏؛‏‎[33]‎‏ عزّت مخصوص خدا و رسول او و مؤمنان ‏‎ ‎‏است.‏

‏‏مسئولیت حفظ قوانین الهی و عمل به قرآن کریم که اساس عود عظمت و مجد ‏‎ ‎‏اسلام و مسلمین است.‏‎[34]‎

‏‏ما مسلمانیم و در واقع عزیزیم. از آیه فوق می‌توانیم بفهمیم که عزت مال ماست! ‏‎ ‎
‏‎

‎‏ولی چرا در جهان امروز مسلمانان فقیرترین اقشار جامعه هستند؟ ما آزادیم؛ ولی چرا ‏‎ ‎‏بیشترین فعالیت استعماری‌ای که استعمارگران دارند در کشورهای اسلامی است؟‏

‏‏ما اگر دست از قرآن برنکشیم تا ابد پیروز خواهیم بود. ملت اسلام تا پناهگاهش ‏‎ ‎‏اسلام است پیروز است. تا پرچم هستی ما قرآن است پیروزیم. نظر امام خمینی‏‏(رحمةالله)‏‏ نیز ‏‎ ‎‏درباره جامعه اسلامی همین است، نه چیز دیگر! نه اتکا به مال و ثروت، نه به قدرت، نه ‏‎ ‎‏به کمیت افراد.‏

‏‏امام خمینی فرموده: ‏

‏‏ملت ما تا پناهگاه او اسلام است پیروز است. پرچم قرآن تا بر فراز سر ملت ‏‎ ‎‏ماست پیروز است. این رمز را حفظ کنید.‏‎[35]‎

‏‏ما که پیرو او هستیم باید به دستورات وی عمل کنیم. دستور وی این است که قرآن ‏‎ ‎‏پرچم ملت ما باشد. دستور وی این است که آن رمز را حفظ کنیم.‏

‏‏معلوم است که وقتی یک شخص می‌خواهد راهنمایی بشود باید راهنما داشته باشد. ‏‎ ‎‏قرآن کتاب راهنماست. و چون کتاب راهنماست، در آن دستوراتی نیز وجود دارد. ولی ‏‎ ‎‏فقط داشتن راهنما کافی نیست. باید طبق راهنما عمل کرد. ‏

‏‏امام خمینی ‏‏(رحمةالله)‏‏ دربارة ضرورت عمل به کتاب راهنما خیلی تأکید می‌کرد. اگر ‏‎ ‎‏همیشه دستورات قرآن را رعایت کنیم. بهره‌های فراوانی خواهیم برد. برای مثال، امام ‏‎ ‎‏خمینی بیان کرد که اگر به قرآن پایبند باشیم سیاست جهان، از آن ما خواهد بود:‏

‏‏قرآن وقتی می‌فرماید: ‏‏وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللهِ جَمِیعاً وَلا تَفَرَّقُوا‏‎[36]‎‏ و می‌فرماید: ‏‏وَلا ‏‎ ‎‏تَنَازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَتَذْهَبَ رِیحُکُمْ‏‎[37]‎‏ این‌طور احکام مترقی سیاسی که اگر به آن ‏‎ ‎‏عمل بشود سیادت عالم مال شماست.‏‎[38]‎

‏
‏‎

‎‏امام همیشه در جاهای مختلف درباره ضرورت عمل به دستورات قرآن خیلی تأکید ‏‎ ‎‏می‌کرد. روزی درباره عزت جامعه اسلام بیان نمود که اگر همیشه دستورات قرآن را ‏‎ ‎‏رعایت کنیم شرافت‌مندانه زندگی خواهیم کرد. چشم طمع جهان‌خواران از ما برداشته ‏‎ ‎‏می‌شود. دست تطاول و تجاوز آنان قطع می‌شود:‏

‏‏هان ‌ای قطره‌های جدا از اقیانوس قرآن و اسلام، به خود آیید و به این اقیانوس ‏‎ ‎‏الهی متصل شوید، و به این نور مطلق استناره کنید تا چشم طمع جهان‌خواران از ‏‎ ‎‏شما ببُرد، و دست تطاول و تجاوز آنان قطع شود، و به زندگانی شرافتمندانه و ‏‎ ‎‏ارزش‌های انسانی برسید.‏‎[39]‎

‏‏خیلی از کشورهای اسلامی عزت و عظمت پیشین خود را از دست داده‌اند. این ‏‎ ‎‏صحنه دردناک، موجب سستی مسلمانان است. وقتی علت این بدبختی را جست‌وجو ‏‎ ‎‏کنیم، پی خواهیم برد که علت، همان دوری از قرآن و عدم عمل به آن است.‏

‏‏اگر همیشه دستورات قرآن را رعایت کنیم و به آن عمل نماییم بردگی مسلمانان از ‏‎ ‎‏بین می‌رود و به زندگی شرافت‌مندانه و عزت دوباره باز خواهند گشت. نقش قرآن ‏‎ ‎‏کریم در جامعه همین است. ‏

‏‏امام خمینی دربارة نقش قرآن در سلب مفاسد می‌فرماید: ‏

‏‏اگر پناه به قرآن و اسلام بیاورید، اجنبی به خود اجازه نمی‌دهد که از شما سند ‏‎ ‎‏بردگی بگیرد‏‏؛‏‏ اجازه نمی‌دهد که مفاخر ملی و اسلامی شما پایمال شود.‏‎[40]‎

‏‏برای به دست آوردن عزت و عظمت از دست رفتة جامعه اسلامی، تنها یک چاره ‏‎ ‎‏داریم و آن، همان پاسداری و عمل به قوانین قرآن است. ‏

‏‏حضرت امام در این‌باره به این مضمون می‌فرماید: ‏

‏‏مسئولیت پاسداری قوانین الهی و عمل به قرآن کریم، تنها راه بازیابی عزت و ‏‎ ‎
‏‎

‎‏شکوه پیشین اسلام و مسلمین می‌باشد.‏‎[41]‎

‏‏اما آیا رسیدن به پیروزی و به دست آوردن عزت کار آسانی است؟ وقتی به قرآن ‏‎ ‎‏پناه ببریم و به آن عمل کنیم آسان است. در قرآن دستوری برای جامعه هست که امام ‏‎ ‎‏عمل به آن را لازم می‌داند. آن دستور، اتحاد و همبستگی است. همة جامعه‌شناسان ‏‎ ‎‏می‌دانند که اتحاد جامعه در تمام شئون زندگی اجتماعی، گوهری گران‌بها و پرقیمت ‏‎ ‎‏است.‏

‏‏خود امام برای همبستگی در جامعه اهمیت بسیاری قائل است و در این‌باره فرموده ‏‎ ‎‏است برای این‌که ما به پیروزی برسیم باید متحد شویم. همچنین فرموده است که قرآن ‏‎ ‎‏این امر ضروری را بارها به ما شناسایی می‌کند: ‏

‏‏این قضیه وحدت، در قرآن پافشاری روی آن شده است و با تعبیرهای مختلف ‏‎ ‎‏این مسأله گوشزد شده است.‏‎[42]‎

‏‏بیانات امام، دلالت می‌کند که قرآن در تحریک جامعه به سوی همبستگی، جایگاه ‏‎ ‎‏عظیمی دارد. این قضیه دلالت می‌کند بر این‌که قرآن، امور اجتماعی مردم را ترک ‏‎ ‎‏نمی‌کند و به آن اهمیت زیادی می‌دهد.‏

‏‏پیروزی ملت ایران در انقلاب اسلامی به خاطر نور قرآن بود. پیروزی ملت ایران و ‏‎ ‎‏شکست خوردن رژیم شاه و پیروزی جوانان ملت ایران و شکست خوردن عراق به ‏‎ ‎‏علت نورانیت قرآن کریم بود. نور همیشه بر ظلمت و تاریکی غلبه می‌کند.‏

‏‏امام خمینی‏‏(رحمةالله)‏‏ در جمع بانوان جنوب شهر تهران دربارة تجلی نور قرآن در قلوب ‏‎ ‎‏ملت ایران فرموده‌اند:‏

‏‏این نور قرآن و اسلام است که در دل‌های شما و در قلوب همه ملت ایران جلوه ‏‎ ‎‏کرده است.‏‎[43]‎

‏
‏‎

‎‏نیز در جمع کارکنان گمرک درباره قدرتی که ورای آن‌ها وجود داشت و آن‌ها را در ‏‎ ‎‏شکست دادن سدهای شیطانی تشویق می‌کرد، فرمودند:‏

‏‏با توجه به قرآن، این سدها را شکستید‏‏؛‏‏ سدهایی که همه گمان می‌کردند ممتنع ‏‎ ‎‏است شکستن آن.‏‎[44]‎

‏‏لذا پیروزی و عزت را باید حفظ کنیم. برای حفظ آن هم چاره‌ای به جز آشنا بودن ‏‎ ‎‏به قرآن کریم نداریم. نظر امام در مورد اهمیت نقش قرآن در این‌باره این است که ‏‎ ‎‏همیشه جامعه را با قرآن آشنا سازیم و جامعه را با قرآن تربیت کنیم تا کشور و ‏‎ ‎‏مملکتمان تا ابد سالم بماند. ‏

‏‏امام خمینی در میان مسئولان کشورمان فرموده‌اند:‏

‏‏اگر مردم را تربیت کنید، به یک تربیتی سالم، و دعوت کنید، به این‌که با خدا ‏‎ ‎‏آشنا بشوند، با معارف الهی آشنا بشوند، با قرآن آشنا بشوند، اگر این‌طور شد، ‏‎ ‎‏کشور شما سالم می‌ماند و به سایر جاها هم سرایت می‌کند‏‏؛‏‏ قهری است این.‏‎[45]‎

‏‏نتیجه‌گیری‏

‏‏نقش قرآن کریم در جامعه به شرح ذیل است. ‏

‏‏1. بیان می‌کند که عزت فقط مال جامعه اسلامی است.‏

‏‏2. چنگ زدن به آن، مایه پیروزی ابدی ملت است.‏

‏‏3. قرآن، مردم را در ایجاد همبستگی ملی تحریک می‌کند.‏

‏‏4. موجب نجات جامعه از دست استعمارگران می‌شود.‏

‏‏5. موجب شرافت‌مندانه زیستن می‌شود.‏

‏‏6. موجب رسیدن به ارزش‌های انسانی است.‏

‏‏7. موجب به دست رسیدن قوای سیاسی است. ‏

‏‏8. از پایمال شدن حقوق ملی و اسلام جلوگیری می‌کند. ‏

‏
‏‎

‎‏9. موجب سلب بردگی از جامعه اسلام است. ‏

‏‏10. تنها راه بازیابی عزت و شکوه پیشین اسلام و مسلمین است.‏

‏‏11. موجب جلوه‌گر شدن نور الهی در دل‌های ملت می‌شود.‏

‏‏12. سبب روحیه دادن و تشویق در مبارزه است. ‏

‏‏13. عمل به قرآن و تربیت قرآنی مایه سالم ماندن کشور است. ‏

‏‏14. موجب سرایت موفقیت جامعه به سایر کشورها است. ‏

‏‏فصل چهارم: ‏‏انسان‌سازی ـ جامعه‌سازی‏

‏‏قرآن کریم... آمده است که انسان را بسازد. انسان بالقوه را انسان بالفعل و ‏‎ ‎‏موجود بالفعل کند.‏‎[46]‎

‏‏قرآن کتاب آدم‌سازی است‏‏؛‏‏ برای آدم ساختن آمده است. کتاب حیوان‌سازی ‏‎ ‎‏نیست‏‏؛‏‏ کتاب تعمیر مادیت نیست‏‏؛‏‏ همه چیز است. انسان را به تمام ابعاد تربیت ‏‎ ‎‏می‌کند. مادیات را قبول دارد در پناه معنویات‏‏؛‏‏ و مادیات را تبع معنویات قرار ‏‎ ‎‏می‌دهد.‏‎[47]‎

‏‏قرآن کتاب آدم‌سازی است. پیغمبرها آمدند آدم‌ها را درست کنند. کاری دیگر ‏‎ ‎‏جز این ندارند. در طول زندگیشان. پیغمبرهای بزرگ و ائمه اطهار ‏‏ـ علیهم ‏‎ ‎‏السلام ـ ‏‏دنبال این بودند که تربیت کنند مردم را. خدای تبارک و تعالی انبیا را ‏‎ ‎‏فرستاده برای تهذیب مردم، برای اصلاح مردم. اگر چنانچه اصلاح بشود یک ‏‎ ‎‏فردی که در رأس جامعه است، یک ملایی که در یک جامعه‌ای است اگر این ‏‎ ‎‏ملا یک ملای صحیح باشد جامعه صحیح می‌شود، از باب این‌که همه توجه به ‏‎ ‎‏او دارند.‏‎[48]‎

‏‏ ‏

‏
‏‎

مجموعه مقالات همایش اندیشه های قرآنی امام خمینی (س) ـ جلد 2مجموعه مقالاتصفحه 447

‎‏مفهوم لفظ انسان‏

‏‏در این فصل محور بحث در مورد انسان‌ساز بودن قرآن است. مقصود از کلمه انسان در ‏‎ ‎‏این فصل، جامعه است. یعنی می‌خواهیم وقتی دربارة انسان‌سازی بحث کنیم منظورمان ‏‎ ‎‏از انسان جامعه است؛ چون انسان‌سازی، شامل جامعه‌سازی نیز هست. ‏

‏‏در علم منطق مباحثی درباره نسبت‌های چهارگانه وجود دارد.‏‎[49]‎‏ آن‌جا مطرح می‌شود ‏‎ ‎‏که در بین چند مفهوم، نسبتی مخصوص خود وجود دارد. اکنون می‌خواهیم مطرح کنیم ‏‎ ‎‏که طبق علم منطق بین مفهوم انسان و مفهوم جامعه چه نسبتی در آن وجود دارد.‏

‏‏طبق علم منطق نسبت بین انسان و جامعه نسبت عموم و خصوص مطلق است. مثل ‏‎ ‎‏نسبت بین آهن و فلز.‏‎[50]‎‏ بین فلز و آهن نیز همان نسبت وجود دارد چون همه آهن‌ها فلز ‏‎ ‎‏هستند و برخی از فلزها آهنند.‏

‏‏قرآن کتاب کلی است. برای هدایت انسان نازل شده است؛ نه فقط برای جامعه که ‏‎ ‎‏مفهوم تنگی دارد. بنابراین، این مباحث را که در اصل، درباره لفظ انسان است بر لفظ ‏‎ ‎‏جامعه تطبیق می‌دهیم. هنگامی که حضرت امام در مورد انسان‌سازی سخن می‌گوید ‏‎ ‎‏سخنش شامل مفهوم جامعه‌سازی نیز می‌شود.‏

‏‏انسان‌سازی از دیدگاه امام خمینی‏

‏‏امام انسان‌سازی را یک بعدی نمی‌داند و قائل است ساختن انسان فقط ساختن جنبه ‏‎ ‎‏معنویات انسان نیست. امام، انسان را نامحدود می‌داند: ‏

‏‏انسان غیرمحدود است و مربی انسان غیرمحدود است. و نسخه تربیت انسان که ‏‎ ‎‏قرآن است غیرمحدود است‏‏؛‏‏ نه محدود به عالم طبیعت و ماده است، نه محدود ‏‎ ‎‏به عالَم غیب است، نه محدود به عالم تجرد است. همه چیز است.‏‎[51]‎

‏
‏‎

‎‏از گفتار امام درک می‌کنیم که انسان موجودی فوق‌العاده است. این معنا سخنی را ‏‎ ‎‏تصدیق می‌کند که می‌گوید انسان می‌تواند همه چیز بشود. فقط نمی‌تواند خدا بشود. به ‏‎ ‎‏همان جدّیت می‌گوید انسان غیرمحدود است.‏

‏‏از آن‌جا که انسان نامحدود است کتاب راهنمای وی هم نامحدود است. اگر کتاب ‏‎ ‎‏راهنما محدود باشد چگونه انسان نامحدود را راهنمایی کند. بر همین اساس، قرآن فقط ‏‎ ‎‏معنویت انسان را نمی‌سازد بلکه مادیات او را هم در نظر می‌گیرد.‏

‏‏انسان‌سازی قرآن، شامل تمامی مراحل زندگی انسان می‌شود.‏

‏‏امام خمینی در این‌باره می‌فرماید:‏

‏‏قرآن کتابی است برای انسان‌سازی، در تمام مراحلی که انسان طی می‌کند.‏‎[52]‎

‏‏مراحل انسان‌ساز بودن قرآن‏

‏‏انسان‌سازی قرآن دارای مراحلی است. یک‌دفعه انسان را نمی‌سازد. سلسله مراتب ‏‎ ‎‏انسان‌سازی قرآن چنین است که اولاً انسان را تهذیب می‌کند.‏

‏‏امام خمینی فرموده است:‏

‏‏در عین حال یک کتابی است که تهذیب اخلاق را می‌کند، استدلال هم می‌کند، ‏‎ ‎‏حکومت هم می‌کند.‏‎[53]‎

‏‏از گفتار امام و قراین دیگر می‌فهمیم که قرآن در مرحله اول قلب انسان را پاک ‏‎ ‎‏می‌کند در درس‌های اخلاقی اثبات شده است که قلب، سرچشمه همه رفتارهای انسان ‏‎ ‎‏است. اگر قلب سالم باشد همه افعال نیز سالم است. پیامبر اکرم‏‏(صلی الله علیه و آله و سلم)‏‏ هم فرموده است ‏‎ ‎‏در وجود انسان مقداری خون غلیظ وجود دارد؛ اگر آن خون غلیظ سالم باشد همه ‏‎ ‎‏جوارح هم سالم است. منظور سخن حضرت، همان است که پیش‌تر بیان شد.‏

‏‏قرآن بعد از تهذیب و پاک کردن قلب، انسان را متوجه آفرینش جهان می‌کند. ‏‎ ‎
‏‎

‎‏معرفت به خداوند اساس دین است. چنانچه امام علی‏‏(علیه السلام)‏‏ در نهج البلاغه فرمود که اول ‏‎ ‎‏دین معرفت به خداست.‏

‏‏امام خمینی نیز فرموده است: ‏

‏‏آرمان اصلی وحی این بوده است که برای بشر معرفت ایجاد کند‏‏؛‏‏ معرفت به ‏‎ ‎‏حق تعالی، در رأس همه امور، این معناست.‏‎[54]‎

‏‏قرآن می‌خواهد انسان الهی بسازد، نه انسان مادی. انسان الهی هر کاری که می‌کند ‏‎ ‎‏برای خداست و در راه خداست. وقتی همه افعال، خدایی شد دیگر هیچ نقصی در آن ‏‎ ‎‏راه ندارد. انسان الهی جلوه خداست. چون خدا هرگز اشتباه نمی‌کند جلوه خدا نیز ‏‎ ‎‏اشتباه نمی‌کند. ‏

‏‏حضرت امام می‌فرماید:‏

‏‏قرآن، انسان ساخت‏‏؛‏‏ یک انسان الهی ساخت که با آن قدرت الهی پیشبرد کرد.‏‎[55]‎

‏‏انسان ساختة قرآن کیست؟‏

‏‏بعد از آن مراحل قرآن انسان‌های عالم تربیت می‌کند به نحوی که بهترین انسان‌ها را به ‏‎ ‎‏جامعه تقدیم می‌کند.‏

‏‏حضرت امام در این‌باره فرموده: ‏

‏‏و قرآن یک اعجوبه‌ای است که اداره انسان را به همه اقشار می‌کند‏‏؛‏‏ در عین ‏‎ ‎‏حالی که فقیه درست می‌کند، حکیم درست می‌کند، فیلسوف درست می‌کند، ‏‎ ‎‏شمشیرزن درست می‌کند، جنگجو درست می‌کند.‏‎[56]‎

‏‏فقیه، فیلسوف، شمشیرزن و... اگر ساخته قرآن باشد بهترین هستند. لذا یک جامعه ‏‎ ‎‏ناپخته نتیجة عدم اجرای برنامه‌های انسان‌ساز قرآن است.‏

‏‏ ‏

‏
‏‎

مجموعه مقالات همایش اندیشه های قرآنی امام خمینی (س) ـ جلد 2مجموعه مقالاتصفحه 450

‎‏بالاترین نوع انسان‌سازی‏

‏‏آنچه که موجب دهشت است این است که قرآن، انسان بالقوه‏‎[57]‎‏ را بالفعل‏‎[58]‎‏ می‌کند. ‏‎ ‎‏همان‌طور که شیطان و هوای نفس، انسان بالقوه را بالفعل می‌کند. بیندیشید که انسان ‏‎ ‎‏بالقوه چگونه است؟‏

‏‏از یک جنبه انسان بالقوه می‌تواند مثل کسانی که به اوج درجه کمال رسیده‌اند، ‏‎ ‎‏بشود. کسانی که به آن مقام رسیده‌اند کامل‌ترین انسان‌ها هستند. کسانی همچون رسول ‏‎ ‎‏خدا و امامان معصوم انسان کاملند. انسان می‌تواند و قابلیت دارد تا مثل آن‌ها بشود. ‏‎ ‎‏این، جنبة قرآنی است. این است هدف انسان‌سازی قرآن از دیدگاه امام خمینی ‏‏(رحمةالله)‏‏. اگر ‏‎ ‎‏انسان بخواهد به قرآن تکیه کند قطعاً مثل پیامبر و امامان دیگر به اوج درجه کمال ‏‎ ‎‏می‌رسد.‏

‏‏انسان حتی می‌تواند به پایین‌ترین درجه پستی و ذلّت هم برسد. بالقوه، انسان ‏‎ ‎‏می‌تواند فرعون بشود. نمرود و معاویه بشود. هدف ابلیس و شیطان در گمراه کردن ‏‎ ‎‏انسان همین است. این جنبه شیطانی است.‏

‏‏لذا نکته مهمی که وجود دارد این است که یکی از نقش‌های قرآن در جامعه، ‏‎ ‎‏رساندن افراد جامعه به تکامل است.‏

‏‏تفکر امام خمینی ‏‏(رحمةالله)‏‏ نیز همین است: ‏

‏‏آمده است که انسان را بسازد‏‏؛‏‏ انسان بالقوه را انسان بالفعل و موجود بالفعل ‏‎ ‎‏کند.‏‎[59]‎

‏‏امام در جای دیگر نیز فرموده است: ‏

‏‏و قرآن کتاب انسان‌سازی است‏‏؛‏‏ انسان چون بالقوه، همه مراتب را دارد کتاب ‏‎ ‎‏خدا آمده است که انسان را انسان کند و همان‌طوری که جامعه‌اش را اصلاح ‏‎ ‎
‏‎

‎‏بکند. خودش ‏‎]‎‏را‏‎[‎‏ هم کامل کند تا برسد به مرتبه عالی.‏‎[60]‎

‏‏نیز فرموده:‏

‏‏قرآن کتاب آدم‌سازی است‏‏؛‏‏ برای آدم ساختن آمده است. کتاب حیوان‌سازی نیست‏‏؛‏‏ ‏‎ ‎‏کتاب تعمیر مادیت نیست. همه چیز است. انسان را به تمام ابعاد تربیت می‌کند. ‏‎ ‎‏مادیات را قبول دارد در پناه معنویات‏‏؛‏‏ و مادیات را تبع معنویات قرار می‌دهد.‏‎[61]‎

‏‏خلاصه، قرآن همه ابعاد انسان را می‌سازد. ‏

‏‏خلاصه‌ای که از مباحث فوق می‌توان برگرفت این است که: ‏

‏‏1. قرآن همه انسان‌ها را می‌سازد، نه فقط جامعه را.‏

‏‏2. قرآن تمام ابعاد انسانیت را می‌سازد.‏

‏‏3. قرآن اول دل انسان را می‌سازد. ‏

‏‏4. سپس او را با نور توحید منور می‌سازد.‏

‏‏5. قرآن علما و افراد زبردست برای جامعه تربیت می‌کند.‏

‏‏6. بالاترین کیفیت انسان‌سازی قرآن این است که انسان بالقوه را بالفعل کند.‏

‏‏خاتمه‏

‏‏ما کتابی داریم که دشمنانمان از آن بدشان می‌آید و سخت ناراحت می‌شوند. آن‌ها ‏‎ ‎‏اسلام و قرآن مجید را به حال خود مضر می‌دانند. بنابراین، ما باید سرافراز باشیم و ‏‎ ‎‏قرآن را جزء مفاخرمان بشماریم. آن را حفظ کنیم و از دست ندهیم و بهترین استفاده را ‏‎ ‎‏از آن بکنیم. ‏

‏‏امام درباره ناراحتی دشمنان از قرآن فرموده است: ‏

‏‏امریکاست که اسلام و قرآن مجید را به حال خود مضر می‌داند. و می‌خواهد ‏‎ ‎‏آن‌ها را از جلو خود بردارد.‏‎[62]‎

‏
‏‎

‎‏آن‌ها می‌خواهند قرآن را حذف کنند؛ ولی ما نباید ساکت بمانیم و بگذاریم آنان ‏‎ ‎‏موفق شوند. نباید بگذاریم آنان قرآن را نابود کنند. ولی مع‌الأسف جامعه ما از قرآن، ‏‎ ‎‏استفاده‌ای را که باید، نمی‌برد. زنبور بی‌عسل چه سودی دارد؟ عالم بی‌عمل همانند ‏‎ ‎‏زنبور بی‌عسل است. ما قرآن داریم ولی باز هم گاهی در برابر دشمنان پیروزی کامل به ‏‎ ‎‏دست نمی‌آوریم. ‏

‏‏جای تأسف است که ما قرآن گران‌بها داریم ولی از آن دوریم. دوری جامعه از ‏‎ ‎‏قرآن، موجب بدبختی و زیان جبران‌ناپذیر است و دوری از آن گمراهی است. ‏

‏‏امام در پاسخ خود به نامه‌های دانشجویان مسلمان مقیم امریکا و کانادا با اظهار ‏‎ ‎‏تأسف می‌فرماید: ‏

‏‏دوری دوَل اسلامی از قرآن کریم، ملت اسلام را به این وضع سیاه نکبت‌بار ‏‎ ‎‏مواجه ساخته و سرنوشت ملت‌های مسلمان و کشورهای اسلامی را دستخوش ‏‎ ‎‏سیاست سازشکارانه استعمار چپ و راست قرار داده است.‏‎[63]‎

‏‏آنچه موجب تزلزل سرنوشت ملت و جامعه اسلامی است همان دوری از قرآن ‏‎ ‎‏کریم و عدم عمل به آیات خداوند است. در قرآن کریم آمده است که پیامبر اسلام‏‏(صلی الله علیه و آله و سلم)‏‏ ‏‎ ‎‏در روز قیامت به خاطر رفتار امتش و مهجور کردن قرآن سخت ناراحت می‌شود.‏

‏‏امام درباره مهجوریت قرآن و وضع دردناک اسلام و مسلمین می‌فرماید: ‏

‏‏در قرآن شریف هم می‌بینیم که پیغمبر اکرم شکایت کرده است به خدای تبارک ‏‎ ‎‏و تعالی که ‏‏إِنَّ قَوْمِی اتّخَذُوا هَذَا الْقرآنَ مَهْجُوراً‏‏.‏‎[64]‎‏ از مهجور بودن قرآن در نزد ‏‎ ‎‏قومش و در امتش شکایت فرموده است. من این مهجوریت و مظلومیت را ‏‎ ‎‏امروز در حضور شما آقایان محترم عرض می‌کنم که ببینید چه وضعی اسلام و ‏‎ ‎‏مسلمین دارند.‏‎[65]‎

‏‏ ‏

‏
‏‎

مجموعه مقالات همایش اندیشه های قرآنی امام خمینی (س) ـ جلد 2مجموعه مقالاتصفحه 453

‎‏وصیت امام به جامعة مسلمان درباره قرآن‏

‏‏ما نباید از قرآن دور باشیم. چه برسد به این‌که خود ما قرآن را دور کنیم. بارها امام ‏‎ ‎‏خمینی ما را از دوری از قرآن برحذر می‌داشت. وی فرموده است علت ضعف ‏‎ ‎‏دولت‌های اسلامی همان دوری از قرآن است. و دوری از قرآن موجب برخی از ‏‎ ‎‏زیان‌های زندگی دینی، مثل ایجاد تفرقه مذهبی از طرف دشمن و در نهایت، از بین ‏‎ ‎‏بردن و نابود کردن اسلام و دین است:‏

‏‏از دست برداشتن از قرآن کریم، اتکا نداشتن بر قواعد اسلام، این ضررها پیش ‏‎ ‎‏می‌آید. تضعیف می‌کنند دول اسلامی را به ایجاد اختلاف مذهبی تا هم، مذهب ‏‎ ‎‏را ببرند و هم دین را ببرند، و العیاذ بالله.‏‎[66]‎

‏‏قرآن اگر به دنیا عرضه بشود همه به سوی آن خواهند شتافت. قرآن کتاب ‏‎ ‎‏فوق‌العاده‌ای است. برنامة سعادت در آن است. چه کسی سعادت را دوست ندارد؟ همه ‏‎ ‎‏انسان‌ها دوست‌دار سعادتند. اگر همه، قرآن را ـ که محتوای آن سعادت است ـ درک ‏‎ ‎‏کنند دوست‌دار آن خواهند شد. مقصر مسلمانان هستند. مسلمانان باید قرآن را آن‌طور ‏‎ ‎‏که هست ارائه کنند. حضرت امام در این‌باره می‌فرماید: ‏

‏‏باید اسلام را ارائه بدهیم، به آن‌طوری که هست‏‏؛‏‏ قرآن را ارائه بدهیم به آن ‏‎ ‎‏طوری که هست. اگر قرآن و اسلام ـ آن‌طور که هست ـ عرضه بشود به دنیا، ‏‎ ‎‏همه مشتری او هستند... و احکام اسلام را ادراک کنند، همه مشتری او هستند.‏‎[67]‎

‏‏حالا ما که پیروان آن بزرگوار هستیم نباید سخنان امام را بدون عمل به آن، رها ‏‎ ‎‏سازیم. ما اگر دوست‌دار واقعی امام هستیم باید از هم‌اکنون قرآن را خوب بخوانیم و ‏‎ ‎‏ببینیم چه می‌گوید. تکالیف خویش را در قرآن بیابیم، سپس در انجام دادن آن کوشا ‏‎ ‎‏باشیم تا پرهیزگار شویم. باید پرهیزگار باشیم تا به سعادت موعود دو جهان برسیم.‏

‏‎

‎