فصل دوم
حقیقت نبوّت و نبی
کتابنبوت از دیدگاه امام خمینی(س)صفحه 25
کتابنبوت از دیدگاه امام خمینی(س)صفحه 26
حقیقت نبوّت و نبی
حقیقت نبوّت
معنای پیامبری
معنی «پیغمبری» که در پارسی «پیامبری» است و در عربی «رسالت یا نبوّت» است، عبارت از آن است که خداوند عالم یا توسط ملائکه و یا بی واسطه کسی را برانگیزد برای تأسیس شریعت و احکام و قانونگذاری در بین مردم هرکس چنین شد پیغمبر، یعنی پیامبرآور است، چه ملائکه بر او نازل شود یا نشود و هرکس این سمت را نداشت و مأمور این کار نبود پیغمبر نیست چه ملائکه را ببیند یا نبیند.(22)
* * *
اظهار حقایق عالم غیب الغیوب
إنّ النبوّة الحقیقیّة المطلقة، هی أظهار ما فی غیب الغیوب فی الحضرة الواحّدیة حسب استعدادات المظاهر بحسب التعلیم الحقیقی و الأنباء الذاتی. فالنّبوة مقام ظهور الخلافة و الولایة؛ و هما مقام بطونها.(23)
* * *
کتابنبوت از دیدگاه امام خمینی(س)صفحه 27
کشف و بسط حقایق و درک و حفظ وحدت و کثرت
حقیقت نبوّت عبارت است از کشف حقایق و بسط حقایق. اگر کسی بتواند وحدت و کثرت را با هم ادراک و حفظ کند قهراً نبی است و چیز دیگری لازم نیست. این همان حقیقت نبوت است.(24)
* * *
نظر عبدالرزاق کاشانی در حقیقت نبوت
حقیقت نبوت از نظر حضرت امام(س)
قال کمال الدین عبدالرزّاق الکاشانی فی مقدّمات شرحه علی قصیدة ابن فارض ما هذا لفظه:
«النبوّة» بمعنی الإنباء؛ و «النبیّ» هو المنبئ عن ذات الله و صفاته و أسمائه و أحکامه و مراداته. و الإنباء الحقیقی الذاتی الأوّلی لیس إلاللروح الأعظم الّذی بعثه الله تعالی إلی النفس الکلّیة أوّلاً، ثم إلی النفوس الجزئیّة ثانیاً، لینبئهم بلسانه العقلی عن الذات الأحدیّة و الصفات الأزلّیة و الأسماء الإلهیّة و الأحکام القدیمة و المرادات الحسّیّة. إنتهی کلامه.
هذا غایة بلوغهم فی حقیقة النبوّة، بل الخلافة و الولایة أیضاً. کما یظهر بالمراجعة إلی مسفوراتهم و المداقّة لمسطوراتهم. و أنت بحمدالله و حسن توفیقه بعد استنارة قلبک بالمصابیح النوریّة و استضائة سرّک بالحقائق الإیمانیّة، تجلّی حقیقة الخلافة و رفیقها لطور قلبک، فصرت مغشیّاً علیه بالغشوة الغیبّیة الروحانّیة، فأحییت بالحیاة السر مدّیة الأبدیّة. فلک أن تقول لهذا العارف
کتابنبوت از دیدگاه امام خمینی(س)صفحه 28
الجلیل و أمثاله: أیّها السالک طریق المعرفة، إن النبوّة الّتی و صفتها بإنّها الحقیقی الذاتی الأوّلی ظلّ النبوّة الّتی فی الحضرة الأعیان الّتی هی ظلّ النبوّة الحقّة الحقیقیّة فی الحضرة الواحدیّة، أی حضرة الإسم «الله» الأعظم المبعوث علی الأسماء فی النشأة الواحدیّة المنبئ عن الحضرة الأحدیّة الغیبیّة بلسانه الإلهی و التکلّم الذاتی؛ و نبوّة نبیّناً، صلی الله علیه و آله، بحسب الباطن مظهرها؛ و بنشأتها الظاهرة مظهر بطون نبوّته. کما سیأتی، إن شاء الله، بیانها.
و أما قوله: لینبئهم بلسانه العقلی عن الذات الأحدیّة...إلی الآخره، فمجمل المراد یمکن تطبیقه علی التحقیق الحقّ الّذی قد أشرنا سابقاً إلیه فی حجاب الرمز. و هو ارتباط غیب الهویّة مع کلّ شی ء بالوجهة الخاصة من دون وساطة. و بقاؤه تحت الأستار أولی، و ترک التکلّم فی تلک الحقائق أسنی. فلنغمض العین عنه.(25)
کتابنبوت از دیدگاه امام خمینی(س)صفحه 29
حقیقت نبوت عامّه
لاتجتمع «النبوّة العامّة» الّتی هی الأنباء عن الحقائق و المعارف بمرتبتها الکاملة المنطبقة عَلی الوَلیّ الخاصّ مَعَ التّشریع الموْروُث، ـ الّذی هو الأجتهاد ـ فی شخصٍ واحد. فانّ الوَلیّ الخاصّ یأخذ الأحکام عَن معدن اَخذ النّبیّ منه و ینکشف الأحکام عنده بواسِطَة التّبعیَّة و النّبیّ ینکشف لدیْه «بالأصالة».(26)
* * *
تفاوت میان نبوت و امامت
پیمبری که شغل «قانونگذاری» است از جانب خدا با امامت که شغل «حفظ قانون و بیان آن و تعلیم به مردمان» است، و دیدن و مراوده با ملائکه و یادگرفتن چیزی از علم غیب یا غیر آن هیچ یک پیوسته به هم نیست.(27)
* * *
حقیقت انباء در نشآت مختلف
إنّ الإنباء و التعلیم بحسب نشآت الوجود و مقامات الغیب و الشهود مختلف المراتب؛ فإنّ لکلّ قوم لساناً: و ما أرسل رسول إلاّ بلسان قومه. فلهما مراتب شتّی تجمعها حقیقة الإنباء و التعلیم.
فمرتبة منهما ما وقع لأصحاب سجن الطبیعة و أرباب القبور المظلمة فی عالم الطبیعة.
کتابنبوت از دیدگاه امام خمینی(س)صفحه 30
و مرتبة منهما ما وقع لأهل السرّ من الروحانیّین و الملائکة المقرّبین. کما سیأتی، إن شاءالله، ذکرها. و فی الروایة: سَبَّحنا، فَسَبَّحتِ الملائِکةُ؛ هَلَّلنا، فهلَّلَتِ الملائِکةُ. إلی غیر ذلک من فقرات الروایة الآتی ذکرها، إن شاءالله، فی «المشکاة» الثانیة. و من ذلک تعلیم أبینا، آدم، علیه السلام.
و مرتبة منهما ما وقع للحقیقة الإطلاقیّة من حضرة الإسم الأعظم، ربّ الإنسان الکامل.
و مرتبة منهما ما وقع للأعیان الثابتة من حضرة العین الثابت المحمّدی(ص).
و مرتبة عالیة منهما ما وقع لحضرة الأسماء فی مقام الواحدیّة و النشأة العلمیّة الجمعیّة من حضرة الإسم «الله» الأعظم بمقامه الظهوری. و فوق ذلک لایکون إنباء و ظهور، بل بطون و کمون.(28)
* * *
کتابنبوت از دیدگاه امام خمینی(س)صفحه 31
حقیقت انباء در نشآت مختلف
هل بلغک من تضاعیف إشارات الأولیاء، علیهم السلام، و کلمات العرفاء، رضی الله عنهم، أنّ الألفاظ وضعت لأرواح المعانی و حقائقها؟ و هل تدبّرت فی ذلک؟ و لعمری، أنّ التدبّر فیه من مصادیق قوله (ع): تَفَکُّرُ سَاعَةٍ خَیرٌ مِن عِباَدَةِ سِتّینَ سَنَةً. فإنّه مفتاح مفاتیح المعرفة و أصل أصول فهم الأسرار القرآنیّة. و من ثمرات ذلک التدبّر کشف حقیقة الإنباء و التعلیم فی النشآت و العوالم. فإنّ التعالیم و الإنباآت فی عالم الروحانیّات و عالم الأسماء و الصفات غیر ما هو شاهد عندنا، اصحاب السجون و القیود و جهنام الطبیعة و اهل الحجاب عن أسرار الوجود.(29)
* * *
حقیقت نبوت در نشئۀ غیبیّه
إنّ النبوّة فی ذلک المقام الشامخ هی إظهار الحقائق الإلهیّة و الأسماء و الصفات الربوبیّة فی النشأة العینیّة طبقاً للإنباء الحقیقة الغیبیّة فی النشأة العلمیّة. و من ذاک المقام أعطی کلّ ذی حقّ حقّه، بإکمال المستعدّین و إیصال القابلین إلی کمالاتها اللا ئقة و المترقّبة. فإنّ مقام «الرحمانیّة» الّتی هی مقام بسط الوجود؛ و مقام «الرحیمیّة» الّتی هی مقام بسط کمال الوجود من ذاک المقام؛ و هو أحدیّة جمعهما. و لهذا جعل «الرّحمن الرّحیم» تابعین لإسم «الله»
کتابنبوت از دیدگاه امام خمینی(س)صفحه 32
فی قوله تعالی: «بسم الله الرَّحمنِ الرَّحیمِ» و قال الشیخ العربی فی فتوحاته: ظهر العالم ببسم الله الرّحمن الرّحیم. إنتهی. و هو الرسول علی سکّان عالمی الغیب و الشهادة، و الناطق بالحقّ عن مقام الجمع علی قطّان سکنة الملک و الملکوت.(30)
* * *
حقیقت نبوت در نشئۀ غیبیّه
یا عَلِیُّ، لَولا نَحنُ، ما خَلَقَ الله آدَمَ. علیه السَّلامُ؛ وَ لا حَوّاءَ وَ لا اَلجَنَّةَ و النارَ؛ و لا السَّماءَ و الأرضَ. فَکیفَ لا نَکوُنُ أَفضَلَ مِنَ المَلائکَةِ و قَد سَبَقناهُم إلی مَعرِفَةِ رَبِّنا و تَسبیحِهِ وَ تَهلیلِهِ و تَقدیسه؟ لأنَّ اَوَّلَ ما خَلَقَ الله، عَزَّ و جَلَّ، أَرواحُنا؛ فَأَنطَقَها بِتَوحیدِهِ وَ تَمجیدِهِ. ثُمَّ، خَلَقَ المَلائکَةَ. فَلَمّا شاهَدوا أَرواحَنا نُوراً واحِداً، استَعظَمَت أَمرَنَا؛ فَسَبَّحنا، لِتعلَمَ الَملائِکَةُ أَنَّا خَلقٌ مخَلوقونَ، وَ أَنَّهُ مُنَزَّة عَن صِفاتِنا؛ فَسَبَّحتِ المَلائِکَةُ بِتَسبیحِنا وَ نَزَّهَتهُ عَن صفاتنا.
کتابنبوت از دیدگاه امام خمینی(س)صفحه 33
فَلَمّا شاهَدوا عِظَمَ شَأنِنا، هَلَّلنَا، لِتَعلَمَ المَلائِکَةُ أن لاَ إلهَ إلاّ الله، وَ أَنّا عَبیدٌ، وَ لَسنا بِالآلَهةِ یَجِبُ أَن نَعْبَدَ مَعَهُ اَو دوُنَهُ. فَقالوا: «لاإلهَ إلاّ الله» فَلَمّا شاهَدوا کِبَرَ مَحَلِّنا، کَبَّرنا، لِتَعلَمَ المَلائکَةُ أنَّ الله تَعالی أکبَرُ مِن أَن یُنالَ عِظَمُ المَحَلِّ إلاّ بِهِ. فَلَمّا شاهَدوا ما جَعَلَه الله لَنا مِنَ العِزِّ و القُوَّةِ، قُلنا: «لا حَولَ و لا قُوَّةَ إلاّ بالله» لِتَعلَمَ المَلائکَةُ أَن لا حَولَ لَنا وَ لا قُوَّةَ إلاّ بالله. فَلَمّا شاهَدوا ما أَنعَمَ الله بِهِ عَلَینا وَ أَوجَبَهُ لَنا مِن فَرضِ الطاعَةِ قُلنا: «الحَمدُلله.» لِتَعلَمَ المَلائکَةُ ما یَحِقُّ لله تَعالی ذکرُهُ عَلَینا مِنَ الحَمدِ عَلی نِعَمِهِ، فَقالَت المَلائکَةُ: «الحَمدُلله» فَبِنا اهتَدوُا إِلی مَعرِفَةِ تَوحیدِ الله، عَزَّ و جَلَّ، وَ تَسبیحِهِ وَ تَهلیلِه و تَحمیدِهِ وَ تَمجیدِهِ. ...
...إنّ مقصودنا من نقل الروایة الشریفة بطولها هذه الفقرات التّی بصدد بیان تعلیمهم حقیقة العبودیّة و الطریق إلیها للملائکة فی النشأة العقلّیة الغیبیّة؛ و بیان أنّ هذاالتعلیم هو حقیقة النبّوة فی النشأة الغیبّیة.(31)
کتابنبوت از دیدگاه امام خمینی(س)صفحه 34
حقیقت نبوت در نشئۀ غیبیّه
هذه التعالیم الّتی وقعت فی النشأة العقلیّة من النبیّ الکریم و آله الطیّبین الطاهرین، سلام الله علیهم أجمعین، هی حقیقة النبوّة و الإمامة فی العالم الأمری الغیبی.(32)
* * *
ایمان به رسول حقیقی ودیعه ای در نهاد موجودات
أوّل من آمن بهذا الرسول الغیبی و الولیّ الحقیقی، هو سکّان سکنة الجبروت من الأنوار القاهرة النوریّة و الأقلام الإلهیّة العالیة. فهی أوّل ظهور بسط الفیض و مدّ الظلّ؛ کما قال النبی، صلّی الله علیه و آله: أوَّلُ ما خَلَقَ الله نوری. أو «روحی». ثمّ، علی الترتیب النزولی من العالی إلی السافل، و من الصاعد إلی النازل، حتی إنتهی الأمر إلی عالم المادّة و المادّیات و سکّان أراضی السافلات، بلا تعصّ و لا استنکار. و هذا أحد معانی قوله، صلّی الله علیه و آله و سلم: آدمُ و مَن دونَه تَحتَ لوائی و أحد معانی عرض الولایة علی جمیع الموجودات.
و أمّا عدم قبول بعضها ـ کما فی الخبر ـ فمبنیّ علی نقصان القابلیة
کتابنبوت از دیدگاه امام خمینی(س)صفحه 35
والإستعداد من قبول الکمال؛ لا عدم القبول مطلقاً، حتّی فی مقام الوجود، بل فی مقام کماله. و بعبارة أخری، قبول مقام «الرحمانیّة»، و عدم قبول مقام «الرحیمیّة». و إلا فکلّ موجود علی مقدار سعة وجوده و قابلیته قبل الولایة و الخلافة الباطنیتین؛ و هما نافذتان فی أقطار السموات و الأرضین؛ کما نطق به الأحادیث الشریفة.
لعلّ الأمانة المعروضة علی السموات و الأرض والجبال الّتی أبین أن یحملنها، و حملها الإنسان الظلوم الجهول، هی هذا المقام الإطلاقی.
فإنّ السموات و الأرضین و ما فیهنّ محدودات مقیّدات، حتّی الأرواح الکلیّة؛ و من شأن المقیّد أن یأبی عن الحقیقة الإطلاقیّة؛ و الأمانة هی ظلّ الله المطلق، و ظلّ المطلق مطلق، یأبی کلّ متعیّن عن حملها. و أمّا الإنسان بمقام الظلومیّة الّتی هی التجاوز عن قاطبة الحدودات و التخطّی عن کافّة التعیّنات و اللامقامی المشار إلیه بقوله، تعالی شأنه، علی ما قیل: «یا أهلَ یَثرِبَ، لا مُقامَ لَکُم.» و الجهولیّة الّتی هی الفناء عن الفناء قابل لحملها. فحملها بحقیقتها الإطلاقیّة حین وصوله إلی مقام «قاب قوسین». و تفکّر فی قوله تعالی: «أو أدنی.» و أطف السراج، فقد طلع الصبح.(33)
کتابنبوت از دیدگاه امام خمینی(س)صفحه 36
خلافت و نبوت عقل کلی
قد حان حین أن تعلم معنی «خلافة» العقل الکلّی فی العالم الخلقی. فإنّ خلافته خلافة فی الظهور فی الحقائق الکونیّة. و نبوتّه إظهار کمالات مبدئه المتعال و إبراز الأسماء و الصفات من حضرة الجمع ذی الجلال. و ولایته التصرف التامّ فی جمیع مراتب الغیب و الشهود. تصرّف النفس الإنسانیّة فی أجزاء بدنها.(34)
* * *
انباء در عالم اسما
... بعد تلک القراءة و ذاک التدبّر، فارق إلی مشاهدة أهل العرفان و
کتابنبوت از دیدگاه امام خمینی(س)صفحه 37
منزل أصحاب الإیمان من عرفان حقیقة الإنباء الّتی فی عالم الأسماء الّتی کانت کلامنا هیهنا فیها.
فاعلم، أنّ الإنباء فی تلک الحضرة هو إظهار الحقائق المستکنّة فی الهویّة الغیبیّة علی المرائی المصیقلة المستعدّة، لانعکاس الوجه الغیبی فیها حسب استعداداتها النازلة من حضرة الغیب بهذا الفیض الأقدس. فالإسم «الله» الأعظم، أی مقام ظهور حضرة الفیض الأقدس و الخلیفة الکبری و الولیّ المطلق، هوالنبّی المطلق المتکلّم علی الأسماء و الصفات بمقام تکلّمه الذاتی فی الحضرة الواحدیّة، و إن لم یطلق علیه اسم «النبی» و لا یجری علی الله تعالی اسم غیر الأسماء الّتی وردت فی لسان الشریعة: فإنّ أسماء الله توقیفیّة.(35)
* * *
نبوت انسان کامل و مقامات سه گانه انباء
إعلم، هداک الله طریق الصواب، أنّ هذا المقام، أی الظهور بمقام النبوّة فی النشأة العینیّة و إظهار الحقائق الغیبیّة و الأسماء الإلهیّة طبقاً لصور الأسماء فی النشأة العلمیة و الأعیان الثابتة، هو النبوّة للإنسان الکامل؛ أی، الحقیقة المحمدیّة (ص) فی النشأة الثانیة، بل
کتابنبوت از دیدگاه امام خمینی(س)صفحه 38
فی الحضرة الثالثة، لمکان اتحاد الظاهر و المظهر؛ خصوصاً المظهر الأتمّ الإطلاقی الّذی لا تعیّن و لا نفسیّة له.
فالمقام الأوّل، هو الإنباء بالحقیقة الجمعیّة و الإسم الأعظم، أحدیة جمع الأسماء، عن لسان غیب الغیوب للحضرات الأسمائیّة و فی مقام الواحدیّة.
والمقام الثانی، هوالإنباء بالمظهر الأتمّ و المجلی الأعظم، أی العین الثابتة الإنسانیّة، عن لسان الحقیقة الجمعیّة، أی الإسم الأعظم؛ بل عن لسان الغیب أیضاً، لعدم الحجاب أصلاً لصور الأسماء الإلهیّة، أی الأعیان الثابتة.
و مقامنا هذا، أی ثالث المقامات الّذی کلامنا فیه، هو الإنباء بالمظهر الأتمّ فی النشأة العینیّة، أی الحقیقة الإنسانیّة فی عالم الأمر، عن لسان العین الثابتة حقیقتها العلمیّة، بل عن الإسم الأعظم؛ بل عن مقام الغیب، لما عرفت.(36)
* * *
کتابنبوت از دیدگاه امام خمینی(س)صفحه 39
معنای نبوت در حدیث «کنت نبیاً و آدم بین الماء و الطین»
در خبر شریف نبوی(ص) که می فرماید: «کنت نبیّا و آدم بینالماء و الطّین» مراد از نبوّت، نبوّتی که به معنی اخبار و انباء از احکام باشد نبوده است، برای اینکه به ضرورت اجماع مسلمین، این نبوّت را حضرت بعد از چهل سالگی داشته، و کسی نمی تواند خلاف این را بگوید، و مسلّم است که نبوّت به معنی انباء تا چهل سالگی مطرح نبوده است، پس [برای تفسیر حدیث] باید خلاف ظاهر مرتکب شد و اگر بنا بر ارتکاب خلاف ظاهر باشد چه داعی دارد که نبوّت در حدیث فوق به غیر آنچه ما می گوییم تأویل شود؟ ما می گوییم مراد از نبوّت در حدیث مذکور، نبوّت در یک مرتبه از وجود است که عبارت است از مرتبۀ نورِ محمّدی ـ صلّی الله علیه و آله ـ و مرتبۀ واسطه فیض بودن ایشان در ایصال نور وجود و کمالات وجود [به ما سوی].(37)
* * *
حفظ حدود الهی و منع از اطلاق طبیعت
فقد ظهر لک أنّ شأن النبی(ص) فی کلّ نشأة من النشآت و عالم من العوالم حفظ الحدود الإلهیّة و المنع عن الخروج عن حدّ الإعتدال و الزجر عن مقتضی الطبیعة، أی إطلاقها، لا علی الإطلاق. فإنّ المنع علی الإطلاق خروج عن طور الحکمة و قسر فی الطبیعة، و خلاف العدل فی القضیّة؛ و هو خلاف النظام الأتمّ و السنّة الجاریة.
فالنبی (ص) هو الظاهر باسمی «الحکم العدل» لمنع إطلاق الطبیعة، و الدعوة إلی العدل فی القضیّة. و خلیفته مظهره و مظهر صفاته. و هذا أحد معانی قوله (ع) فی حدیث الکافی و التوحید: و
کتابنبوت از دیدگاه امام خمینی(س)صفحه 40
أُولی الأمرِ بِالمَعروفِ و العَدلِ و الإحسانِ. أی اعرفوهم بکذا. إلاّ أنّ فی الکافی: بالأمر بالمعروف.(38)
* * *
وجوب تنصیص در مناصب الهی
«الخلافة المعْنویَّة» الَّتی هیَ عبارة عَن المکاشفة المعنویَّة للْحقائق بالأِطّلاع عَلی عالم الأسماء اَو الأعیان لایجبُ النّصّ عَلیها وَ امَّا الخلافة الظّاهرة الّتی هیَ مِنْ شؤون الأنباء وَ الرّسالة الّتی هی تحْت الأسْماء الکونیّة فهیَ واجبٌ اظهارها... وَ الْخلافَة الظّاهِرة کالنّبوّة تکون تحْت الأسْماءِ الکونیَّة فکما یکون النّبوّة مِنَ الْمناصِب الألهیّة الّتی منْ آثارهَا الأولَویّة عَلَی الأنفس وَ الأموال فکذا الْخلافة الظّاهِرة والمنصَب الألهیّ أمْر خفِیّ عَلی الخَلقِ لابدّ منْ اظهاره بالتّنصیص.(39)
کتابنبوت از دیدگاه امام خمینی(س)صفحه 41
مراحل سیر انبیا تا نیل به مقام ختمی
نبی، مدرک و حافظ وحدت و کثرت
حقیقت نبوّت عبارت است از کشف حقایق و بسط حقایق. اگر کسی بتواند وحدت و کثرت را با هم ادراک و حفظ کند قهراً نبی است و چیز دیگری لازم نیست، این همان حقیقت نبوّت است.
ادراک در این مرحله عبارت است از درک قلب به درک شهودی و حضوری نه به درک علمی و مفهومی، یعنی فرد به تمام معنی جمیع حقایق عالم غیب را که عبارت از مرتبه ملائکۀ مقرّبین، یعنی عقول و مرتبۀ بالاتر از آن، که مرتبۀ اسما و صفات باشد، و بالاتر از آن، که مرتبه ذات الهی و آخر مرتبه وجود است، و همین طور مراتب تحت مرتبه ملائکۀ مقرّبین ـ که ملائکۀ متوسّطین باشد ـ و پایینتر از آنها را ـ که جن و شیاطین باشد ـ درک کند. اینچنین قلبی دیگر به مقام فنا رسیده و غایت عقل نظری هم همین است.(40)
* * *
نبی شاهد و جامع و عالم غیب و شهادت
انبیا و مرسلین کسانی هستند که با قوّت وجود و شرح صدری که دارند می توانند در عین حالی که عالم غیب را مشاهده می کنند، عالم شهادت را هم مشاهده نمایند. شاید تعبیر به شرح صدر در انبیا: «ألَمْ نَشْرَحْ لَکَ صَدْرَکْ وَ وَضَعْنا عَنْکَ وِزْرَکْ» اشاره به همین حفظ وحدت غیبیّه و حفظ مراتب عالم غیب با حفظ کثرات عالم طبیعت باشد، که امری است تکوینی و به شرح صدر و قوت آن بستگی دارد و مناط نبوّت است. هرکس توانست اینطور باشد که
کتابنبوت از دیدگاه امام خمینی(س)صفحه 42
نه عالم غیب او را بیخبر از عالم طبیعت کند، و نه عالم طبیعت او را از مشاهده عالم غیب مانع شود، یعنی اگر هر دو وجهه قلب را دارا باشد، چنین فردی از بین مردم «نبی» است.(41)
* * *
جعلی و اعتباری نبودن منصب نبوّت
چنین نیست که نبوّت امری مجعول و منصبی جعلی باشد به آن نحو که ولات را جعل می کنند. قضیه این نیست که مثلاً یک نفر در عرش بنشیند و مشورت و مصلحتی بکند که از بین مردم به چه کسی منصب نبوّت را بدهیم، بلکه این منصب به عین حقیقت نبیّ قائم است.
نبی باید کسی باشد که بتواند حقایق را از عالم غیب گرفته، و مشاهده نماید و سپس آنها را در عالم شهود و کثرت بسط دهد و به دیگران هم برساند، و این امر بدون اینکه وجهۀ قلب فرد رو به هر دو طرف هستی، یعنی عالم شهادت و عالم غیب باز باشد، ممکن نیست.
معنی «انّی جاعل فی الارض خلیفةً» هم همین است، نه اینکه جعل خلافت، امری اعتباری باشد، هر چند که فرد اصلاً قابل نباشد.
ماهیّت و حقیقت آن « کشف حقایق و بسط آنهاست» و هرکس قلب صافی و محکم و قوی داشته باشد نبی است و هرکس در این کشف و بسط پیشتر رفت، نبوّتش کاملتر است.(42)
* * *
کتابنبوت از دیدگاه امام خمینی(س)صفحه 43
تابعیت نبوّت از کمالات نفسانی
مقام نبوت تابع کمالات نفسانیه و مدارج روحانیه است و ربطی به مقام جسمانیت ندارد.(43)
* * *
اصطفای حق و تخلع به خلعت نبوت
وصل: «عَنْ مِصْباح الشریعَة، قالَ الصّادِقُ ـ عَلَیْهِ السَّلامُ ـ : "لا یَرْکَعُ عَبْدٌ لله رُکوُعاً عَلَی الْحَقیقَةِ، اِلاّ زَیَّنَهُ الله تَعالی بِنُورِ بَهائِهِ وَ اَظَلَّهُ فی ظلالِ کِبْرِیائِهِ وَ کَساهُ کِسْوَةَ اَصْفِیائِهِ.... "الخ»
در این حدیث شریف نیز اشاراتی است به بعض آنچه در رکوع ذکر شد. چنانچه «تزیین» عبد به «نور بهاءالله» ممکن است اشاره به تحقق مقام اسما و صفات به قدر حالات سالکین باشد؛ چه که «بهیّ» از اسمای صفات است؛ چنانچه «اظلال» در «ظلال کبریا» افنای عبد است در تحت عظمت نور کبریایی؛ و «تکسّی» به «کسوۀ اصفیاء» شاید اشاره به بقای بعد از این فنا باشد؛ چه که اصطفاء به حسب حضرت فیض الله اقدس است و از نعم و عطیّات ابتداییّه است؛ چون که مقام فنای عبودیّت در الوهیّت، که حقیقت ربوبیّت و جوهرۀ عبودیّت است، به سلوک حاصل شود؛ ولی اصطفای حقّ و اکتسای به کسوۀ اصفیا که مقام «تخلّع به خلعت نبوت» است، از تحت سلوک عبودیّت خارج و در تحت اصطفای ربوبیت داخل است.(44)
* * *
کتابنبوت از دیدگاه امام خمینی(س)صفحه 44
اسفار اربعه، مراحل وصول به خلعت نبوت
نظر حضرت امام(س) پیرامون اسفار اربعه
تفاوت انبیا در اسفار اربعه و دورۀ نبوت آنان
قال العارف الکامل، شیخ مشایخنا، آقامحمدرضا القمشه ای، رضوان الله علیه، فی رسالته المعمولة لتحقیق «الأسفار الأربعة» ما ملخّصه:
إعلم، أنّ «السفر» هو الحرکة من الموطن، متوجّهاً إلی المقصد بطیّ المنازل. و هو صوریّ مستغن عن البیان؛ و معنوی. و هو أربعة:
الأوّل السفر من الخلق إلی الحقّ، برفع الحجب الظلمانیّة و النورانیّة الّتی بینه و بین حقیقته الّتی معه أزلاً و أبداً. و أصولها ثلاثة: و هی الحجب الظلمانیّة النفسانیّة، و النورانیّة العقلیّة، و الروحیّة. أی، بالترقّی من المقامات الثلاثة برفع الحجب الثلاثة. فأذا رفع الحجب، یشاهد السالک جمال الحقّ، و فنی عن ذاته. و هو مقام «الفناء». و فیه «السرّ» و «الخفی» و «الأخفی». فینتهی سفره الأوّل؛ و یصیر وجوده وجوداً حقّانیّاً؛ و یعرض له «المحو»، و یصدر عنه «الشطح»، فیحکم بکفره. فإنّ تدارکته العنایة الإلهیّة ، یشمله و یزول المحو؛ فیقرّ بالعبودیّة بعد الظهور بالربوبیّة.
ثمّ، عند انتهاء السفر الأوّل، یأخذ فی السفر الثانی. و هو السفر من الحقّ إلی الحقّ بالحقّ. و إنّما یکون «بالحقّ»، لأنّه صار ولیّاً و وجوده وجوداً حقّانیّاً؛ فیأخذ بالسلوک من الذات إلی الکمالات حتی یعلم الأسماء کلّها، إلا ما استأثره عنده. فیصیر ولایته تامّاً و ینفی ذاته و صفاته و أفعاله فی ذات الحقّ و صفاته و أفعاله. و فیه یحصل الفناء عن الفنائیّة أیضاً، الّذی هو مقام «الأخفی». و تتمّ دائرة الولایة، و ینتهی السفر الثانی، و یأخذ فی السفر الثالث:
و هو من الحقّ إلی الخلق. و یسلک فی هذا الموقف فی مراتب الأفعال؛ و یحصل له «الصحو» التامّ، و یبقی بإبقاء الله، و یسافر فی
کتابنبوت از دیدگاه امام خمینی(س)صفحه 45
عوالم «الجبروت» و «الملکوت» و «الناسوت»، و یحصل له حظّ من النبوّة؛ و لیس له نبوّة التشریع. و حینئذ ینتهی السفر الثالث، و یأخذ فی السفر الرابع:
و هو من الخلق إلی الخلق بالحقّ. فیشاهد الخلائق و آثارها و لوازمها؛ فیعلم مضارّها و منافعها؛ و یعلم کیفیّة رجوعها إلی الله و ما یسوقها؛ فیخبربها و بما یمنعها. فیکون نبیّاً بنبوّة التشریع. إنتهی ملخّصه.
و میض
و عندی أنّ السفر الأوّل، من الخلق إلی الحقّ، المقیّد برفع الحجب الّتی هی جنبة یلی الخلقی، و رؤیة جمال الحقّ بظهوره الفعلی الّذی هو فی الحقیقة ظهور الذات فی مراتب الأکوان. و هو جنبة یلی الحقّی. و بعبارة أخری، بانکشاف وجه الحقّ لدیه. و أخیرة هذا السفر رؤیة جمیع الخلق ظهور الحقّ و آیاته. فینتهی السفر الأوّل، و یأخذ فی السفر الثانی. و هو من الحقّ المقیّد إلی الحقّ المطلق. فیضمحلّ الهویّات الوجودیّة عنده؛ و یستهلک التعیّنات الخلقیّة بالکلّیّة لدیه؛ و یقوم قیامته الکبری بظهور الوحدة التامّة؛ و یتجلّی الحقّ له بمقام وحدانیّته. و عند ذلک لایری الأشیاء أصلاً، و یفنی عن ذاته و صفاته و أفعاله.
و فی هذین السفرین لوبقی من الأنانیّة شی ء، یظهر له شیطانه الّذی بین جنبیه بالربوبیّة، و یصدر منه «الشطح». والشطحیّات کلّها من نقصان السالک و السلوک و بقاء الإنّیّة و الأنانیّة. و لذلک بعقیدة أهل السلوک لابدّ للسالک من معلّم، یرشده إلی طریق السلوک، عارفاً کیفیّاته، غیر معوجّ عن طریق الریاضات الشرعیّة. فإنّ طرق
کتابنبوت از دیدگاه امام خمینی(س)صفحه 46
السلوک الباطنی غیر محصور بعدد أنفاس الخلائق.
ثمّ إن شملته العنایة الإلهیّة ـ و هی، أی العنایة الإلهیّة ، مقام تقدیر الإستعدادات، کما قال الشیخ العربی: والقابل لایکون إلاّ من فیضه الأقدس ـ أرجعته إلی نفسه، فیأخذ فی السفر الثالث. و هو من الحقّ إلی الخلق الحقّی بالحقّ. أی، من حضرة الأحدیّة الجمعیّة إلی حضرة الأعیان الثابتة. و عند ذلک ینکشف له حقائق الأشیاء و کمالاتها، و کیفیّة تدرّجها إلی المقام الأوّل و وصولها إلی وطنها الأصلی. و لم یکن فی هذا السفر نبیّاً و مشرّعاً؛ فإنّه لم یرجع إلی الخلق فی النشأة العینیّة.
ثمّ، یأخذ فی السلوک فی السفر الرابع. و هو من الخلق الّذی هو الحقّ. أی من حضرة الأعیان الثابتة إلی الخلق، أی الأعیان الخارجیّة، بالحقّ. أی، بوجوده الحقّانی. مشاهداً جمال الحقّ فی الکلّ؛ عارفاً بمقاماتها الّتی لها فی النشأة العلمیّة؛ عالماً طریقة سلوکها إلی الحضرة الأعیان فما فوقها، و کیفیّة وصولها إلی موطنها الأصلی. و فی هذا السفر یشرّع و یجعل الأحکام الظاهرة القالبیّة و الباطنیّة القلبیّة، و یخبر و ینبی ء عن الله و صفاته و أسمائه و المعارف الحقّة، علی قدر استعداد المستعدّین.
و میض
و لیعلم أنّ هذه «الأسفار الأربعة» لابدّ و أن تکون لکلّ مشرّع مرسل؛ و لکنّ المراتب مع ذلک متفاوتة و المقامات متخالفة: فإنّ بعض الأنبیاء و المرسلین من مظاهر اسم «الرحمن» مثلاً. ففی السفر الأوّل یشاهد اسم «الرحمن» ظاهراً فی العالم؛ و ینتهی سفره الثانی باستهلاک الأشیاء فی الإسم «الرحمن» و یرجع بالرحمة و
کتابنبوت از دیدگاه امام خمینی(س)صفحه 47
الوجود الرحمانی إلی العالم؛ فتکون دورة نبوّته محدودة. و کذلک مظاهر سائر الأسماء، حسب اختلافات الّتی هی من حضرة العلم؛ حتی ینتهی الأمر إلی مظهر اسم «الله»؛ فیشاهد فی أخیرة سفره الأوّل الحقّ بجمیع شوؤنه ظاهراً؛ و لا یشغله شأن عن شأن. و أخیرة سفر الثانی باستهلاک کلّ الحقائق فی الإسم الجامع الإلهی؛ بل استهلاکه أیضاً فی الأحدیّة المحضة. فهو یرجع إلی الخلق بوجود جامع إلهی. و له النبوّة الأزلیّة الأبدیّة و الخلاقة الظاهریّة و الباطنیّة.(45)
* * *
کتابنبوت از دیدگاه امام خمینی(س)صفحه 48
کتابنبوت از دیدگاه امام خمینی(س)صفحه 49
رجوع کنندگان به عالم ملک و ارشاد خلق
باید دانست که قلوبی که به طریق سلوک معنوی و سفر باطنی سیر الی الله می کنند و از منزل مظلم نفس و بیت انیّت و انانیّت مهاجرت می نمایند، دو طایفه اند به طریق کلی:
اول، آنان که پس از اتمام سفر الی الله، موت آنها را درک کند؛ و در همین حال جذبه و فنا و موت باقی مانند. و اینها اجرشان علی الله و هو الله است. اینها محبوبینی هستند که در تحتِ «قِباب الله» فانی، و کسی آنها را نشناسد و با کسی رابطه پیدا نکنند و آنها نیز جز حق کسی را نشناسند ـ اَوْلِیائی تَحْتَ قِبابی، لا یَعْرِفُهُمْ غَیْری.
طایفۀ دوم آنان هستند که پس از تمامیّت سیر الی الله و فی الله، قابل آن هستند که به خود رجوع کنند و حالت صحو و هشیاری برای آنها دست دهد. اینها آنان هستند که به حسب تجلّی به فیض اقدس، که «سرّ قدر» است، تقدیر استعداد آنها شده و آنها را برای تکمیل عباد و تعمیر بلاد انتخاب فرموده اند. اینها پس از اتصال به حضرت علمیّه و رجوع به حقایق اعیان، کشف سیر اعیان و اتّصال آنها را به حضرت قدس و سفر آنها را الی الله و الی السّعاده نمایند، و مخلّع به خلعت نبوت شوند. و این کشفْ وحی الهی است قبل از تنزّل به عالم وحی جبرائیلی. و پس از آن که از این عالم توجه به عوالم نازله کردند، کشف آنچه در اقلام عالیه و الواح قدسیّه است
کتابنبوت از دیدگاه امام خمینی(س)صفحه 50
نمایند به قدر احاطۀ علمیّه و نشئۀ کمالیّۀ خود که تابع حضرات اسمائیّه است. و اختلاف شرایع و نبوات بلکه جمیع اختلافات از آنجا است.(46)
* * *
رجوع کنندگان به عالم ملک و ارشاد خلق
چون از حجاب غلیظ علم و برهان رست، با تفکر سر و کاری ندارد و بی واسطۀ برهان، بلکه بی واسطۀ موجودی، در آخر کار و منتهای سلوک، به مشاهدۀ جمال جمیل مطلق نایل گردد و به لذت دائم سرمد برسد، و از عالم و هر چه در اوست وارهد و در تحت قباب کبریایی به فنای کلی باقی ماند، و از او اسم و رسمی باقی نماند و مجهول مطلق گردد؛ مگر آنکه عنایت حق شامل حال او گردد و او را ارجاع به مملکت خود و ممالک وجود به مقدار سعۀ وجود عین ثابت او نماید؛ و در این رجوعْ کشف سبحات جمال و جلال برای او گردد، و در آیینۀ ذاتْ اسما و صفات را مشاهده نماید، و از آن به شهود عین ثابت خود و هر چه در ظل حمایت اوست نایل شود، و کیفیت سلوک مظاهر و رجوع به ظاهر بر قلب او کشف شود؛ پس، به خلعت نبوت مفتخر گردد. و اختلاف مقامات انبیا و رسل در این مقام ظاهر شود؛ و مقدار سعه و ضیق دایرۀ رسالت و مبعوث منه و مبعوث الیه در این مقام برای آنها منکشف گردد، و بسط مقال در این مقام مناسبتی با وضع این اوراق ندارد.(47)
* * *
کتابنبوت از دیدگاه امام خمینی(س)صفحه 51
ارجاع سالک پس از عقل و روح و جسم کل شدن
الْهیمانُ هُوَالدّهشَة المفْرطة منْ شهُود جلال الجمال وَ الْحیْرة فیّه کما یحْصل عنْد وُروُد المعشُوق بَغْتَةً، اوْ منْ تجَلّی الأسْماء الْجَلالیّة القهریّة وَ نتیجَته انْدکاک جَبل انیّة السّالک وَ جَعل الْمَجذوُب صَعقاً. فبعضُ السّالِکین لفرْط دهْشتِهم وَ محبّتهِم اوْ لسوءِ اسْتعْدادِهِمْ اوْ لنقصان مزاجهم لا یُمکنهُم الرّجُوع الی ممْلکتهم، فیبْقوُنَ مجذوُبینَ مهیمین لا یعْرفُونَ غیرالله ولا یعْرفهُم غیْرالله، لصُدُور البهْلولیّة عَنهُم فی بعضِ الأحیان. قالَ تعالی: «أوْلیائی تَحتَ قِبابی لا یَعْرِفُهُمْ غیری» وَیشمْل بعضهُم العنایَةُ الإِلهیَّة باعْطاء الإِسْتعْداد بالفیْض الأقدَس وَ یرجعهُم الی ممْلکتهم غانمین فی تلْکَ التّجارة، حیْثُ صارَ عقْل الکلّ عقْلهمْ و رُوحهمْ روُح الکلّ وَجِسْمهمْ جسْم الکلّ کماوَرد: «ارْواحُکم فی الأرواحِ وَانفُسکم فی النّفُوس» فالکلّ منْ قاطنی عالم الأرواح وَ الأشباح مربّوُنَ بترْبیتهمْ مُدبّروُنَ بتَدْبیرهم یتصرّفوْنَ فیهِ کماشاءَ و لایحْصل ذلِک اِلاّ بقرْب الفرائض، کما انّ نتیجَة قُرب النّوافل هوَ التّخلّق باخْلاق الله وَ الفناء الصّفاتی، کما اشارالیْه فی الْحَدیثِ القدْسی بقولِه: «کنتُ سَمْعَهُ و َبَصَرَهُ» وَفی قرْب الفرائض یصیر العبْد اذُن الله الواعیَة وَ عیْن الله الناظرة، فالله تعالی ینظر بهِ وَ یسْمعُ بهِ وَیَبطش بهِ.(48)
کتابنبوت از دیدگاه امام خمینی(س)صفحه 52
بازگرداندن سالک پس از حصول به فنای تامّ
انّ فی «قرب النّوافل» لا یَصیرُ العبْد فانیاً حَتّی عنْ ذاته، بَل هوَ مقام الفناء الصّفاتی؛ و امّا حُصُول «الفناء التّام» فهوَ الّذی یَکونُ عنْد «قرْب الفرائض» وَ عنْد ذلکَ قدْ یَصیُر العبد المستهلک الأنیة مجْذوباً غایة الجَذبة لا یمْکن ارجاعه الی ممْلکته، فیصیر فی رتبة الملائکه المهیمة، منخرطاً فی سلکِهم؛ وَ قد یَکُون لائقاً للإِرجاع فَتشْمله العنایة الإِلهیّة، فیرْجعهُ الی مَمْلکتِه غانماً فی تجارتهِ. فَتصیُر نفسُه نفْسَ الکلّ وَ عقْلهُ عَقل الْکُلّ و جسْمُه جِسْم الْکُلّ الی غیر ذلِکَ.(49)
* * *
حصول ولایت کلیه در گرو نیل به مقام قرب فرایض
اِنّ قرب الفَرائض لا یحْصل الاّ بعْدَ قرب النّوافِل. «فالقرب النّوافلی» اسْتِهلاک الأسماء وَ الصّفات فیصیرُ الحقّ سمْعهُ وَ یدهُ، «وَ القرب
کتابنبوت از دیدگاه امام خمینی(س)صفحه 53
الفرائضی» الإِسْتِهْلاک الْکُلّی الذّاتی وَ الصّفاتی المسْتتْبع لإِبقاء العَبْد فی بعْضِ الأحْیان. فیَصیرُ العبْدُ سمْع الحقّ وَ بَصرهُ. فانَّ حُصُول الولایَة الکلّیَّة وَ ظهوُر البرْزخیَّةِ الْکبری لا یحْصل الاّ بعْد قرْب الفرائض وَ هُوَ غایَة المعْراج الصّعُودی لنبیّنا ـ صَلّی الله عَلَیْه وَ آله ـ وَلا یحصُل لغیْره مِنَ الأنْبیاءِ وَ الأولیاءِ الاّ بالتّبَعیَّة لاَالإِصالة.(50)
* * *
راجعان از مقام صعق کلی به سوی خلق
کسانی که از جذبۀ غیبیّه به خود آمده و مقام صحو برای آنها حاصل شده، کثرتْ حجاب آنها نیست. زیرا که مردم چند طایفه اند:
گروهی محجوبانند؛ چون ما بیچارگان فرورفته در حجب ظلمانی طبیعت.
و گروهی سالکانند، که مسافر الی الله و مهاجر به سوی بارگاه قدسند.
و گروهی واصلانند، که از حجب کثرت خارج و اشتغال به حق دارند و از خلق غافل و محجوبند؛ و از برای آنها صعق کلی و محو مطلق حاصل شده.
و یک گروه راجعان الی الخلق هستند، که سمت مکمِّلیّت و
کتابنبوت از دیدگاه امام خمینی(س)صفحه 54
هادویّت دارند؛ چون انبیاء عظام و اوصیاء آنها علیهم السلام. و این طایفه با آن که در کثرت واقع و به ارشاد خلق مشغولند، کثرت حجاب آنها نیست و از برای آنها مقام برزخیّت است.(51)
* * *
چگونگی سیر انبیا در ابتدا و انتهای حرکت
لمّا وَصل العبْد الی مقامِ «المحبُوبیَّة» بحُصُول جَمعیّة الأسْماءِ الظّاهرة یصیرُ سیْره باسْراء الحقّ، فیسیرُ بقَدَمِه، فانَّ الْمحبُوبَ مَجذوُب. فیقَع الْمکاشفَة بیْن الحَقّ وَ العبْد برؤیَة کلّ منْهما جمیع الأحکام وَ الآثار فی الآخر وَ یَصیر کلّ مرْآة الآخر الاّ انَّ هذا السّیْروَ الأسْراء یکونُ فی بادئ الأمر منْ وَراء حجابِ العقائد وَ التّعلّقات وَ غَلبة بعْض الأسْماء، فیَکوُن المشهوُد اسْماء مقیّدَة الهیَّة فی مرآة خَلقیّ اوْ حقّی، مجرّد اوْ مادّی. کَما اخبَرَ الله تعالی عَنْ خلیله ابراهیم، علیه السَّلام، بقوْله: «فَلمّا جَنَّ عَلیْه اللّیْلُ رَأی کوکبًا» الخ المراتب وَ التّدرّجـات وَالکمالات؛ ثُمَّ یخلصهُ عَنِ المظاهِر و یسیرهُ فی الظّاهِر الاّ انَّهُ مَع تمیّز بیْن الحقّ وَ العبْد. فیقع المشاهَدة. ثمّ یسیرهُ حتّی یعاین کلّ منْهُمَا الآخر بلا وصْف و تمیّز، الاّ کوْن الحقّ ظاهِراً بهُویَّة العبْد وَ باطِناً الی آخِر المراتب وَ المقامات.(52)
کتابنبوت از دیدگاه امام خمینی(س)صفحه 55
کیفیت نیل به مقام ولایت
رابطۀ اختلاف اولیا با تفاوت در تجلی اسما
اعلم انّ العبْد السّالک الی الله بقدم العبوُدیّة اذا خرجَ مِنْ بیْت الطّبیعَة مُهاجراً الی الله وَ جذبه الجذبات الحبّیّة السّریّة الأزلیّة. واحرق تعیّنات نَفسیّته بقَبسات نارالله مِنْ ناحیَة شجرة الأَسماءِ الإِلهیّة، فقدْ یتجلّی علیْه الحقّ «بِالتّجلّی الفعْلی» النّوری اَو النّاری، اَوِ البَرزخی الجَمْعیّ حَسَب مقامهِ فی الحضرة الفیْضِ الأقدَسِ. ففی هذا التّجَلّی یری بعیْن المشاهدة مِنْ منتهی نهایَة عَرش الشّهوُد اِلی غایَةِ قصْوی غیْب الوُجوُد تحْت استار تجلّیاتهِ الفعْلیَّة. فیفنی عین العالم فی التّجلّی الظّهوری عِنْده.
فاذا تمکّن فِی المقام وَ اسْتقام وَ ذَهب عنه «التّلوین»، یصیر الشّهوُد تحققّاً فی حقّه، فیَصیر الله سمعَه وَ بصَرهُ وَ یَدهُ کما فی الحدیثِ، وَ هذا حَقیقَة قرْب النّوافل. فیصیرُ العَبد مخلعاً بخلعَة «الولایة»، فیکونُ حَقّاً فِی صوُرة الخَلق. فیظهر فیه باطن الرّبوبیَّة الّتی هیَ کنْه العُبُودیَّة وَ یصیرُ العبُودیَّة باطنه.
و هذا اوّل منازل الولایة و اختلاف الأولیاء فی هذا المقام والمقامات الأخر حَسَب اختلاف الأسماء المتجلّیَة عَلیْهم. فَالوَلیّ المطْلق منْ ظهر عَن حَضرة الذّات بحَسَب المقامِ الجمْعی و الأسْم الجامع الأعظم رَبّ الأسماء و الأعیان. فَالولایة الأحْمَدیَّة الأحَدیّة
کتابنبوت از دیدگاه امام خمینی(س)صفحه 56
الجمْعیَّة مظهر الأسْم الأَحَدی الجمْعیّ وَ سائر الأولیاء مَظاهِر ولایتِهِ وَ محالّ تجلّیاتِه، کما انَّ النَّبوات کلّها مَظاهر نبوّتِهِ وَ کلّ دَعْوةٍ دَعْوةٌ الیْهِ بَل دَعْوته.
فکما ان لا تَجلّی ازلاً وَ ابَداً اِلاّ التّجلّی بالإِسم الأعْظم، وَ هُوَ المُحیط المطْلق الأزلی الأبدیّ؛ کذلِکَ لانبوّة و لا ولایَة وَ لاامامَة الاّ نبوّته وَ ولایته وَ امامَته، وَ سائر الأسْماءِ رَشحات الإِسْم الأعْظم وَ تجلّیاته الجمالیَّة وَ الجَلالیّة، وَ سائر الأعیان رَشحات العیْن الأحْمدَی وَ تجلّیات نوُره الجَمالی وَ الجَلالی و اللّطْفی وَ القهری. فَالله تَعالی هُوَ «الهو المطْلق» وَ هُوَ ـ صَلّی الله عَلیْه وَ آله ـ «الوَلیّ المطْلق»(53)
کتابنبوت از دیدگاه امام خمینی(س)صفحه 57
بیان منتهای قرب نوافل
خاتمیت حاصل کشف مطلق انسان کامل
منتها و ثمر قرب فرایض
بدان که از برای سالک الی الله و مهاجر از بیت مُظلمۀ نفس به سوی کعبۀ حقیقی یک سفر روحانی و سلوک عرفانی است...
و بالجمله، مبدأ سفر روحانی بیت مُظلمۀ نفس است؛ و منازل آن مراحل و مراتب آفاق و انفس است؛ و غایت آن ذات مقدس حق است به جمیع اسما و صفات در ابتدای امر برای انسان کامل، و مضمحلاً فیه الاسماء و الصفات در آخر امر، و اسمی و صفتی و تعینی از اسما و صفات و تعینات است برای غیر آن.
و پس از آنکه انسان سالک قدم بر فرق اِنیّت و اَنانیّت خود گذاشت و از این بیت خارج شد و در طلب مقصد اصلی و خداجویی منازل و مراحل تعینات را سیر کرد و قدم بر فرق هر یک گذاشت و حجب ظلمانیه و نورانیه را خرق نمود و دل از همۀ موجودات و کائنات برکَند و بتها را از کعبۀ دل به ید ولایت مآبی فرو ریخت و کواکب و اقمار و شموس از افق قلبش افول کردند و وجهۀ دلش یک رو و یک جهت بی کدورتِ تعلقِ به غیر، الهی شد و حال قلبش وَجَّهْتُ وَجْهِیَ لِلَّذِی فَطَرَ السَّمواتِ وَ الْأَرْضَ شد و فانی در اسما و ذات و افعال گردید، پس در این حال از خود بی خود شود و محو کلی برایش حاصل شود و صَعْق مطلق رخ دهد؛ پس حق در وجود او کارگر شود و به سمع حق بشنود و به بصر حق ببیند و به ید قدرت حق بَطْش کند و به لسان حق نطق کند، و به حق ببیند و جز حق نبیند، و به حق نطق کند و جز حق نطق نکند؛ از غیر حق کور و کر و لال شود و چشمش و گوشش جز به حق باز نشود. و این مقام حاصل نشود مگر با جذبۀ الهیه و جذوۀ نار عشق که بدین جذوۀ عشقیه لازال متقرّب به حق شود، و به آن جذبۀ ربوبیه، که عقیب حبّ ذاتی است، از او دستگیری شود که در این وادی
کتابنبوت از دیدگاه امام خمینی(س)صفحه 58
حیرت نلغزد و به «شَطح» و جز آن، که از بقایای اَنانیّت است، گرفتار نیاید. و در این حدیث اشاره به این دو شده است بقوله: وَ إِنَّهُ یَتَقَرَّبُ إِلَیَّ بِالنَّافِلَةِ حَتَّی أُحِبَّهُ. تقرب عبد از جذوۀ عشق است؛ و جذبۀ الهیۀ حق از حبّ است.
تا که از جانب معشوق نباشد کششی
کوشش عاشق بیچاره به جایی نرسد.
پس، منتهای قرب نوافل فنای کلی و اضمحلال مطلق و تلاشی تامّ است؛ و نتیجۀ آن: کُنْتُ سَمْعَهُ الَّذِی یَسْمَعُ بِهِ... است. و پس از این فنای تام و محو کلی و مَحق مطلق و صعق تمام، گاه شود که عنایت ازلیه شامل حالش شود و او را به خود آورد و ارجاع به مملکت خودش فرماید، و حالت «صَحو» از برای او دست دهد، و حالت انس و طمأنینه پیدا کند و کشف سُبُحات جمال و جلال بر او گردد؛ و در این حالت صَحو، در مرآت ذاتْ صفات، و در آنها اعیان ثابتات را و لوازم آنها را، کشف نماید. و حال اهل سلوک در این مقام نیز مثل مقام اوّل است در اینکه عین ثابتش تابع هر اسمی است، در همان اسم فانی شود و به همان اسم باقی ماند؛ و در حال صَحو نیز کشف همان اسم بر او گردد، و کشفِ عین ثابتِ تابع همان اسم بر او گردد.
پس انسان کامل در تحت اسم جامع اعظم کشف مطلق اعیان ثابته و لوازم آن ازلاً و ابداً بر او گردد، و کشف حالات و استعداد موجودات و کیفیت سلوک و نقشۀ وصول آنها بر او گردد، و خلعت خاتمیت و نبوت ختمی، که نتیجۀ کشف مطلق است، بر قامت زیبای مستقیمش راست آید. و دیگر پیغمبران هر یک به مناسبت اسمی که از آن مظهریت دارند و به مقدار حیطه و سعۀ دایرۀ آن،
کتابنبوت از دیدگاه امام خمینی(س)صفحه 59
کشف اعیان تابعۀ آن اسم کنند؛ و باب کمال و نقص و اشرفیت و غیر آن و سعه و ضیق دایرۀ دعوت از آنجا شروع شود و به تبعیت اسمای الهیه رجوع کند؛ چنانچه تفصیل آن را در رسالۀ مصباح الهدایة ذکر کردیم.
بالجمله، پس از این حالت که صَحو بعد المحو دست داد، وجود او وجود حقّانی گردد و حق تعالی در مرآت جمال او موجودات دیگر را مشاهده فرماید؛ بلکه هم افق با مشیت گردد. و اگر انسان کامل باشد با مشیت مطلقه هم افق گردد و روحانیت او عین مقام ظهور فعلی حق گردد؛ و در این حال حق تعالی به او می بیند و می شنود و بطش می کند، و خود او ارادۀ نافذۀ حق و مشیت کامله و علم فعلی است: فَالْحَقُّ یَسْمَعُ بِهِ وَ یُبْصِرُ بِهِ... الحدیث. عَلِیٌّ عَیْنُ الله و سَمْعُ الله وَ جَنْبُ الله الی غیر ذلک. پس قرب فرایض صَحو بعد المحو است و نتیجۀ آن آنهاست که شنیدی.
و باید دانست که این صحو و رجوع به کثرت را «قرب» گوییم، زیرا که این صحو بعد المحو غیر از این حالت غفلتی است که از برای ماست؛ و این وقوع در کثرت پس از فنای محض غیر از این کثرتی است که ما در آن واقع هستیم؛ زیرا که کثرت برای ما حجاب است از وجه حق، و برای آنها مرآت مشاهده است: ما رَأَیْتُ شَیْئاً إلاّ وَ رَأَیْتُ الله مَعَهُ وَ فیهِ وَ قَبْلَهُ وَ بَعْدَهُ و توان قرب نوافل را فنای اسمائی دانست، و قرب فرایض را فنای ذاتی؛ و بنابر این،
کتابنبوت از دیدگاه امام خمینی(س)صفحه 60
نتیجۀ قرب فرایض محو مطلق شود. و تفصیل آن در این مقام بیش از این مناسب نیست، و همین اندازه نیز خروج از طور این اوراق بود.(54)
* * *
مراتب سلوک تا نیل به مقام خاتمیت
تابعیت عین ثابت رسول ختمی از اسم اعظم
و اما حضور قلب در معبود، و آن نیز دارای مراتبی است که عمدۀ آن سه مرتبه است:
یکی حضور قلب در تجلیات افعالی. و دیگر حضور قلب در تجلیات اسمائی و صفاتی. و سوم حضور قلب در تجلیات ذاتی. و از برای هر یک چهار مرتبه است به طریق کلی: مرتبۀ علمی، و مرتبۀ ایمانی، و مرتبۀ شهودی، و مرتبۀ فنائی. و مقصود از حضور قلب در تجلیات افعالیه «علماً» آن است که شخص عابد سالک علماً و برهاناً بداند که تمام مراتب وجود و مَشاهد غیب و شهود پرتو فیض تجلی ذات اقدس هستند، و از اخیرۀ عالم طبیعت تا سرچشمۀ ملکوت اعلی و جبروت اعظم به یک طور و یک نحو حاضرند در پیشگاه مقدسش، و همه پرتو جلوۀ مشیّت هستند؛ چنانچه در حدیث شریف کافی وارد است: عَنْ أَبِی عَبْدِ الله، علیه السّلام: خَلَقَ الله الْمَشِیَّةَ بِنَفْسِهَا، ثُمَّ خَلَقَ الْأَشْیَاءَ بِالْمَشِیَّةِ. پس مشیّت بنفس ذاتها جلوۀ ذات است، و دیگر موجودات به واسطۀ آن مخلوق اند. و ما اکنون در صدد اقامه برهان بر این مطلب شریف نیستیم. پس شخص عابد که این مطلب را «علماً» و برهاناً دانست، می فهمد که خود و عبادت و علم و اراده و قلب و حرکات
کتابنبوت از دیدگاه امام خمینی(س)صفحه 61
قلب و ظاهر و باطنش همه در پیشگاه مقدس حاضرند؛ بلکه همه نفس حضورند. و اگر با قلم عقل این مطلب برهانی را به لوح قلب نگاشت و قلب با ارتیاضات علمیه و عملیه ایمان به این قضیۀ یقینیۀ ایمانیه پیدا کرد، آن وقت حضور قلب در تجلی «ایماناً» پیدا می کند. و پس از کمال این ایمان و مجاهدات و ریاضات و تقوای کامل قلب، هدایت الهیه شامل حالش شده و بهره ای از تجلیات افعالی بالعیان «والشهود» برای قلب او حاصل شود. تا وقتی که قلب یکسره مرآت تجلیات گردید و صَعْق و «فنا» برای سالک دست داد. و این آخر مرتبۀ حضور است که منتهی به فنای حاضر در تجلیات افعالیه شود. و بسیاری از اهل سلوک در همین صعق تا ابد باقی مانند و به خود نیایند.
و اگر قلب سالک از پرتو فیض اقدس در ازل قابلیتش بیش از این باشد، پس از این صعق به خود آید و انس حاصل کند و به مملکت خود رجوع کند، و مورد تجلیات اسمائیه شود، و همان مراتب را طی کرده به فنای صفاتی نایل شود، و به مناسبت عین ثابتش در اسمی از اسمای الهیه فانی گردد. و بسیاری از اهل سلوک نیز در همین فنای اسمائی باقی مانند و به خود نیایند. إنَّ أَوْلیائی تَحْتَ قِبابی لا یَعْرِفُهُمْ غَیْری. شاید اشاره به این اولیا باشد.
و اگر از تجلی فیض اقدس استعداد بیش از این اندازه باشد، پس از این صعق و فنا نیز انس حاصل آید و سالک به خود آید، و مورد تجلیات ذاتیه گردد، تا آخر مرتبه فنای ذاتی و صعق کلی سیر تمام شود و فنای تام حاصل آید. وَ مَنْ یَخْرُجْ مِنْ بَیْتِهِ مُهاجِراً إِلَی الله وَ رَسُولِهِ ثُمَّ یُدْرِکْهُ الْمَوْتُ فَقَدْ وَقَعَ أَجْرُهُ عَلَی الله. بعضی گویند اشاره به این اولیاء الله
کتابنبوت از دیدگاه امام خمینی(س)صفحه 62
و سالکین الی الله‌است، و اجر این سالک جز با ذات مقدس نیست.
و گاه افتد که برای سالک در این مقام نیز افاقه حاصل آید، پس به حسب استعداد خود و مناسبت احاطۀ عین ثابتش به هدایت خلق قیام کند: یا أَیُّهَا الْمُدَّثِّرُ قُمْ فَأَنْذِرْ.
و اگر عین ثابتش تابع «اسم اعظم» باشد، دایرۀ نبوّت به او ختم شود؛ چنانچه به رسول اکرم و نبیّ معظّم خاتم، صلّی الله علیه و آله، ختم شد. و احدی از موجودات اولین و آخرین و انبیای مرسلین [عین] ثابتشان تابع اسم اعظم و ظهور ذات به جمیع شئون نبود، از این جهت ظهور به تمام شئون پیدا کرد، و غایت ظهور به هدایت حاصل شد و کشف کلی واقع گردید، و نبوّت ختم به وجود مقدسش شد. و اگر فرضاً از اولیا به تبع آن ذات مقدس و هدایت او بدین مقام رسد، کشفش عین همین خواهد بود؛ و تکرار در تشریع جایز نخواهد بود. پس دایرۀ نبوّت به وجود مقدسش به آخر رسید و لبنۀ آخِری را در دایرۀ نبوّت گذاشت؛ چنانچه در حدیث است.(55)
* * *
جامعیت نبوّت، تابع تجلیات و اختلاف اسما
چون ذات مقدّس حقّ جلّ و علا به حسب کُلَّ یَوْمٍ هُوَ فی شَأن، در کسوۀ اسماء و صفات تجلّی به قلوب انبیاء و اولیاء کند، و به حسب
کتابنبوت از دیدگاه امام خمینی(س)صفحه 63
اختلاف قلوب آنها تجلّیات مختلف شود، و کتب سماویّه که به نعت ایحاء به توسّط ملک وحی، جناب جبرئیل، بر قلوب آنها نازل شده به حسب اختلاف این تجلّیات و اختلاف اسمائی که مبدئیّت برای آن دارد مختلف شود ـ چنانچه اختلاف انبیاء و شرایع آنها نیز به اختلاف دول اسمائیّه است ـ پس، هر اسمی که محیط تر و جامعتر است، دولت او محیط تر و نبوت تابعۀ او محیط تر و کتاب نازل از او محیط تر و جامعتر است، و شریعت تابعۀ او محیط تر و بادوام تر است. و چون نبوّت ختمیّه و قرآن شریف و شریعت آن سرور از مظاهر و مجالی، یا از تجلّیات و ظهورات، مقام جامع احدی و حضرت اسم الله الاعظم است، از این جهت محیط ترین نبوّات و کتب و شرایع و جامعترین آنها است، و اکمل و اشرف از آنها تصوّر نشود؛ و دیگر از عالم غیب به بسیط طبیعتْ علمی بالاتر یا شبیه به آن تنزّل نخواهد نمود؛ یعنی، آخرین ظهور کمال علمی که مربوط به شرایع است همین، و بالاتر از این امکان نزول در عالم ملک ندارد؛ پس، خود رسول ختمی صلّی الله علیه و آله اشرف موجودات و مظهر تامّ اسم اعظم است، و نبوّت او نیز اتمّ نبوّات ممکنه و صورت دولت اسم اعظم است که ازلی و ابدی است.(56)
* * *
سعۀ خلافت و نبوت تابع حکومت اسماءالله
مظاهر ذات و خلافت نبی ختمی
و کما أنّ الأسماء المحیطة حاکمة علی الأسماء الّتی تحت حیطتها و قاهرة علیها، و کلّ اسم کانت جامعیّة و حیطته أکثر، کان حکمه أشمل و محکومه أکثر، إلی أن ینتهی الأمر إلی الإسم «الله» الأعظم الّذی یکون محیطاً علی الأسماء کلّها، أزلاً و أبداً، و لم یکن حکمه
کتابنبوت از دیدگاه امام خمینی(س)صفحه 64
مخصوصاً باسم أو أسماء، کذلک الأمر فی المظاهر، طابق النعل بالنعل. فإنّ العالم نقشة ما فی الأسماء الإلهیّة و العلم الربوبی.
فسعة دائرة الخلافة و النبوّة و ضیقها فی عالم الملک حسب إحاطة الأسماء الحاکمة علی صاحبها و شارعها ـ و هذا سرّ اختلاف الأنبیاء، علیهم الصلاة و السلام، فی الخلافة و النبوّة ـ إلی أن ینتهی الأمر إلی مظهر الإسم الجامع الأعظم الإلهی. فیکون خلافته باقیة دائمة محیطة أزلیّة أبدیّة حاکمة علی سائر النبوّات و الخلافات. کما أنّ الأمر فی المظاهر کذلک. فدورة نبوّات الأنبیاء، علیهم السلام، دورة نبوّته و خلافته؛ و هم مظاهر ذاته الشریفة، و خلافاتهم مظاهر خلافته المحیطة. و هو، صلّی الله علیه و آله، خلیفة الله الأعظم؛ و سائر الأنبیاء خلیفة غیره من الأسماء المحاطة. بل الأنبیاء(ع) کلّهم خلیفته، و دعوتهم فی الحقیقة دعوة إلیه و إلی نبوّته(ص): و آدمُ و مَن دونَه تَحتَ لِوائِهِ فمن أوّل ظهور الملک إلی انقضائه و انقهاره تحت سطوع نور الواحد القهّار، دورة خلافته الظاهرة فی الملک.(57)
کتابنبوت از دیدگاه امام خمینی(س)صفحه 65
اشراف نبوت ختمی بر سایر نبوات
و لیعلم أنّ هذه الفضیلة لیست فضیلة تشریفیّة اعتباریّة، کفضیلة السلطان علی الرعّیة؛ بل فضیلة حقیقیّة وجودیّة کمالیّة، ناشئة من إحاطته التامّة و سلطنته القیّومیّة، ظلّ الإحاطة الّتی لحضرة الإسم «الله» الأعظم علی سائر الأسماء و الصفات؛ فإنّ سائر الأسماء و الصفات من شوؤنه و أطواره و مظاهره و أنواره. فکما أنّ شرافة اسم «الله» الأعظم المحیط علی سائر الأسماء لیست تشریفیّة اعتباریّة و کذلک سائر الأسماء المحیطة الّذی هو النبیّ فی کلّ عصر و خصوصاً نبیّنا، صلّی الله علیه و آله، الّذی بعضها بالنسبة إلی بعض، کذلک الأمرفی مربوب الأسماء هو مربوب إمام أئمّة الأسماء و الصفات، فله الرئاسة التامّة علی جمیع الأمم السابقة واللاحقة؛ بل کلّ النبوّات من شوؤن نبوّتة؛ و نبوّته(ص) دائرة عظیمة محیطة علی جمیع الدوائر الکلیّة و الجزئیّة و العظیمة و الصغیرة.(58)
* * *
کتابنبوت از دیدگاه امام خمینی(س)صفحه 66
نگین خاتم دایره نبوت
اِنّ الفصّ اَحَدیّة جمْع حلقة الخاتم و کان الحلقة منْه ظهَرَت وَ بِه ختمتْ و کذلک کُلّ دوْرة منْ ادوار النّبوّة بمنزلة دائرة تامّة، نبیّ تلک الدّورة اَحدیّة جمعها و کلّ الدّوائر نقاط دائرة الختمیّة و فصّها الخاتم ـ صلّی الله علیه و آله و سلم.(59)
* * *
سرّ ختمیّت
«الثّالث انَّ کلّ اسْم مِنْ حیْث دلالته عَلی الذّاتِ، لهَ جَمیع الأسماء، وَ مِنْ حیث دلالته عَلی المعْنی الّذی ینْفردُ به، یتمیّز عَنْ غیْره»
قوله: «مِنْ حیْث دلالته عَلی الذّاتِ»، ایْ منْ حیْث ظهوُر الذّاتِ فیهِ؛ فالذّات بحقیقةِ احَدیَّة جَمْعه ظاهِر فی کلّ اسْم؛ فکلّ اسْم فیه جَمیع الأسماء حقیقة و ان کانَ التّمیّز باعتبار الظّهوُر وَالبطوُن. فالأسم«الرَّحْمن» ظاهر فیه الرّحمَة باطِن فیه الغضب، وَ «القهّار» بالعَکْسِ. «فالجنّة حفّت بالمکاره وَ النّار حفّتْ بالشّهواتِ». فکلّ شئٍ آیَة «الله» اسْمه الجامع لَدی اولی البَصائر «ما رأیْتُ شیئاً الاّ و رأیْت الله قبله وَ مَعَه» ای باسْمه الجامِع کما عَن الصّادق ـ علَیهِ السَّلام ـ.
«وَ منه یعْلم ذوق کلّ شیً فی کلّ شیً و هو للمحمَّدیّین خاصّه کمامرّ»
فانَّ لَهم البَرزخیّة الکبری و هُم امَّة وسَط، وَ هذا سِرُّ الخَتمیَّة،
کتابنبوت از دیدگاه امام خمینی(س)صفحه 67
اَیْ تمام دائرة الوُجُود وَ ختْم سیْر النّور فی الغیْبِ و الشّهود.(60)
* * *
مظهر ربوبیت مطلق و خلافت کلی الهی
اعلم انّ لکلّ مَوْجُود جَهة رُبُوبیّة هی ظهُور الحضْرة الرّبوبیَّة فیهِ، وَ کلّ تأثیر وَ فاعِلیَّة وَ ایجاد فی العالم فهوَ من الرّبّ الظاهِر فیه، «فَلا مؤثّر فِی الوُجوُد اِلاّ الله»؛ الاّ انّ المرائی مخْتَلفِة فی ظهور الرّبوبیّة. فربّ مرْآة ظَهَر فیهَا الرّبوبیَّة المقیّدَة المحْدوُدة عَلی حَسب مرتبتها مِنَ المحُیطیّة وَ المحاطیّة حتّی تنتهی الِی المرآة الأتَمّ الأحمَدیَّة، الّتی لها الرّبوبیَّة المطلقَةَ وَ الخلافة الکلّیّة الألهیّة ازلاً و ابَداً. فجمیع دائرة الخلافة و الولایة منْ مظاهر خلافته الکبری و «هُوَ الأوّلُ و الآخرُ و َالظّاهرُ و الباطنُ» وَ جَمیع الدّعوات دَعوات الیها و هی مَرجَع الکلّ وَ مصْدره وَ مبدء الکلّ و منتهاهُ «وَالله مِنْ وَرائهم مُحیط».(61)
کتابنبوت از دیدگاه امام خمینی(س)صفحه 68
نبی ختمی صاحب مقام اسمایی
انَّ تنزیل الحکم ـ الّتی هیَ مَقام احَدیّة الطّریق المسْتَقیم ـ عَلی قلوُب الکَلِم یَکون منَ المقام الأقدَم الأحَدی بالفیْض الأقدَس والوجْهة الخاصّة الأحدیة. فبهذه الوجْهة تکون للحُکم احَدیّة جمْعیّة الهیَّة، وَ امّا بالوجْهَة الکثرة الأسمائیّة والدّول الواقعة مِنَ الحضْرة الواحِدیَّة فالدّول مختلفة باختلاف الأسماء والشّرائع مُتکثّرة بتَکثّر الحقائق الغْیبیَّة الأسْمائیّة وَصاحب المقام الأقْدَم الأحَد فی التّجَلّی الأقدَس وَ مقام جمعِ الأسْمائی فِی الحضْرة الواحدیّة هوَ النّبیّ الختمیّ الّذی له الأوّلیَّة و الآخریّة و الظّاهِریَّة و الباطِنیة.(62)
* * *
وصول خاتم از طریق اسم جامع حق
رجوع خاتم از طریق تمام الاسماء
سبب اختلافِ دامنۀ ولایت نواب انبیا(ع)
بعض از انسانهای برگزیده، مخزون فی خزائن الله می شوند و با بهره گیری از تربیت بشری و پیمودن راههای صحیح شهودی مشمول عنایت حق گردیده، به توحید ذاتی می رسند، بعضی از
کتابنبوت از دیدگاه امام خمینی(س)صفحه 69
طریق اسم جامع «الله»، و بعضی از طریق اسم خلّت و یا مهیمنیّت و ...؛ امّا خداوند به سبب فضل بی منتهایی که بر بشر دارد، اینها را بعد از محو شدن در جمال ذات الهی و بعد از انمحای در افعال و اسما و صفات خود، برای تربیت بشر عودت می دهد، و هر یک از آنها از طریق همان صفتی که به وسیلۀ آن به توحید ذاتی رسیده بود به عالم بشری عودت می یابد. مثلاً آنکه از طریق اسم جامع حق به توحید ذاتی رسیده بود، از طریق تمام الاسماء عودت می کند و در عودت، بر لوازم تمام اسما و صفات [یعنی اعیان ثابته] مطّلع می شود و طریق وصل الی الله را کما هو حقّه و از راه صحیح می یابد و به همین ترتیب؛ و اختلاف در نبوّتها از همین جا ایجاد می شود یعنی آن کسی که از طریق تمام الاسماء و الصّفات به توحید حق رسیده بود، نبوّت ختمیّه و آنکه از طریق صفت محدود و خاصی به توحید رسیده بود، نبوّت محدود پیدا خواهد نمود.
به این ترتیب هر یک از آنها از طریق صفتی که به وسیلۀ آن به شناخت ذات الهی نایل شده بودند، مردم را دعوت به حق خواهند کرد. مثلاً حضرت یحیی که از راه خوف به شناخت حق رسیده بود نبوّتش محدودتر بود و مردم را نیز از راه انذار و تخویف دعوت می نمود؛ ولی حضرت موسی و عیسی که از طریق اسم جامعتری به توحید رسیده بودند نبوّتشان جامعتر بود، و در نهایت وجود شریف ختمی مرتبت(ص) که از طریق تمام الاوصاف و الاسماء به معرفت و توحید ذات حق رسیده بود، نبوت ختمیّه پیدا نمود.
و اما در مورد دامنۀ ولایت نوّاب انبیا باید گفت که چون اینان بالاصالة و مستقلاً به شناخت نمی رسند، بلکه به تبع نبی ای که
کتابنبوت از دیدگاه امام خمینی(س)صفحه 70
نایبش هستند به درک ذات باری می رسند؛ لذا جامعیّت وصایت و نیابت و جانشینی شان متناسب با جامعیّت نبوّت متبوعشان است. پس، ولایت حضرت امیر ـ علیه السّلام ـ که وصّی حضرت ختمی مرتبت ـ صلوات الله علیه و آله ـ بود ولایت ختمیّه بوده است، چرا که حضرت رسول(ص) نبوّت جامعه داشته و به جمیع صفاتی که انبیای سلف رسیده بودند، رسیده بود و علاوه بر آن اختصاصاتی داشته که دیگر انبیا نداشتند. ولایت، باطن نبوّت است؛ لذا به تبع نبوّت، محدود و یا جامع می گردد. پس، اگر نبوّتْ جامعِ تمامِ نبوّات سلف باشد، ولایت تابع آن هم جامع جمیع نبوّات [و ولایات] سلف خواهد شد و لذا حضرت امیر(ع) فرمود: «کنت مع انبیاء السلف سرّاً و مع محمّد ـ صلی الله علیه و آله ـ جهراً».(63)
* * *
اکمل اسما، اکمل مظاهر الهی، اکمل شرایع
ان الاسماء والصفات الإِلهیة کلها کاملة بل نفس الکمال، لعدم النقص هناک حتی یجبر؛ وکل کمال ظهور کمال الأسماء الإِلهیة وتجلیاتها. واکمل الاسماء هو الاسم الجامع لکل الکمالات؛ و مظهره الانسان الکامل المستجمع لجمیع الصفات والأسماء الإِلهیة والمظهرلجمیع تجلیاته. ففی الأسماء الإِلهیة اسم الله اکمل وفی المظاهر الإِنسان الکامل اکمل، وفی الشرایع شریعته اکمل، وکمال شریعته بالولایة. و نسبة شریعته الی سائر الشرایع کنسبته الی صاحب الشرایع، و کنسبة الاسم الجامع الی سائر الأسماء؛ فشریعته واقعة تحت دولة اسم الله الذی کان حکمه ابدیاً وازلیاً.
کتابنبوت از دیدگاه امام خمینی(س)صفحه 71
فإن سائر الشرایع ایضاً مظاهر شریعته، و شریعته کمال سائر الشرایع.
کتابنبوت از دیدگاه امام خمینی(س)صفحه 72
و لهذا کان ـ علیه و علی آله الصلاة و السلام ـ نبیاً و آدم بین الماء و الطین، بل لاماء و لا طین؛ و کان مع آدم و نوح و غیرهما من الأنبیاء.(64)
* * *
سرّ عدم تکرار در تشریع
و اگر عین ثابتش تابع «اسم اعظم» باشد، دایرۀ نبوّت به او ختم شود؛ چنانچه به رسول اکرم و نبیّ معظّم خاتم، صلّی الله علیه و آله، ختم شد. و احدی از موجودات اولین و آخرین و انبیای مرسلین] عین] ثابتشان تابع اسم اعظم و ظهور ذات به جمیع
کتابنبوت از دیدگاه امام خمینی(س)صفحه 73
شئون نبود، از این جهت ظهور به تمام شئون پیدا کرد، و غایت ظهور به هدایت حاصل شد و کشف کلی واقع گردید، و نبوّت ختم به وجود مقدسش شد. و اگر فرضاً از اولیا به تبع آن ذات مقدس و هدایت او بدین مقام رسد، کشفش عین همین خواهد بود؛ و تکرار در تشریع جایز نخواهد بود. پس دایرۀ نبوّت به وجود مقدسش به آخر رسید و لبنۀ آخِری را در دایرۀ نبوّت گذاشت؛ چنانچه در حدیث است.(65)
* * *
تشریع رسول ختمی و ایمان به آن، تشریع و ایمان به همه انبیا
انَّ عیسی عَلیه السَّلام لمّا بَلغ مَدارجَ الکمالاتِ الْمعنویَّة حتّی اتّصَل قوْسهُ بقوْس ولایَة رَسُول الله صَلّی الله عَلیْهِ و آلِهِ یکوُن تشریع رَسوُل الله (ص) الّذی هُو ظهوُر الولایَة وَ رقیقتها تشْریعُه عَلَیه السَّلام فصحّ انْ یقال شرَعَ عیسی علیه السَّلام الْجزیَة وَایْضاً لما کانَ لرَسوُل الله (ص) مقامٌ جَمعیّ احاطیّ احَدیّ تکونُ شریعَته کلّ الشّرائِعِ فیَکونُ تشریعُه تشریع عیسی (ع) فلذا یکونُ الأیمانُ به ایماناً بکلّ الأنبیاءِ رُوحاً وَ هذا احَد الأحتمالات فی الآیة الشّریفة الآمرة بالأیمان بالأنبْیاءِ وَ جعله منْ ارکان الأیمان فَانّ الأیمانَ بالأنبیاءِ لیْس مجرّد الْعِلم بوُجودِهمْ وَالتّصْدیق بکونهمْ صاحب الشّریعَة بل الظّاهِر منْه تحمّل شریعتهم کما لایخفی.(66)
کتابنبوت از دیدگاه امام خمینی(س)صفحه 74
ظلیت جمیع نبوات و ولایات از نبوّت نبی خاتم
«و امداد النّبی الهمم مِنْ خزائن الجوُد وَالکرم الّذی للحَضرة الألهیَّة انّما هو لقطبیّتهِ وَ خلافته...»
کلّ همّة منْ اصْحاب القُلوُب وَالکُمّل بامْداد همّتهِ صَلّی الله علَیْه واله بَل کلّ همّة ظلّ همّتهِ و مَظهر قدْرته عَلی القول الأقوم الموافق لذوق اهْل المعرفة فانّ کلّ النّبوات وَالولایات ظلّ نبوّته الذّاتیّة و ولایته المطلقة و لایکوُن دَعوة الاّ الیْه وَ لا دعاء الاّ لَه و لا احْسان الاّ به قال تعالی «و قضی ربّکَ الاّ تعْبُدُوا الاّ ایّاه وَ بالوالدَین احْساناً» فهو صَلّی الله عَلیْه و اله اَحد الأبوَین الرُّوحانیّین و خَلیفة المتّحد مَعَهُ فِی الروحانیّة اَحد الأبوین کما قال ـ صَلّی الله عَلیه و الهِ ـ: «انا وَ عَلیٌ ابوا هذِه الأمّة».(67)
* * *
اعیان انبیا مظاهر عین ثابت نبی خاتم
«کَما انَّ نبیّنا ـ ص ـ نَبیّ ازلاً بالنّبوّة التّشْریعیَّة وَ غیْره مِنَ الأنْبیاء
کتابنبوت از دیدگاه امام خمینی(س)صفحه 75
لایَکوُن الاّ عنْد الْبعثَة»
قوله: کما انَّ نَبیّنا نَبیّ ازلاً الخ، فانَّ عیْنُه الثّابتة جامِعَة لجَمیع اعْیان الْموجودات منهمُ المشرّعینَ عَلیْهم السَّلام فاعْیانهمْ مظاهر عیْنِه صَلّی الله عَلیه و آله وَ سَلّم فی الحَضْرة الْعلمیَّة و اعیانهم الخارجیَّة مَظاهِر هُویّته الّتی هیَ الفِیض المقدّس والنّفْس الرّحمانی وَ کُلّ الشّرائِع مَظاهِر شَریعَتهِ فهُوَ خَلیفَة الله ازلاً و ابَداً کَما انّهُ نبیّ وَرسوُل کَذلِکَ.(68)
* * *
پیامبر خاتم، صاحب مقام ولایت کلی
قوله قدّس سرّه: ومنه آدم ومن دونه تحت لوائی.
لأنّ مقامه هو مقام إطلاق المشیّة والولایة الکلیّة الأصلیّة الهیولویّة الاُولی، وسائر الأنبیاء مقامهم مقام تقیید المشیّة والولایة الجزئیة التبعیّة وصورة الهیولی، والمُقیّدات مظاهر المُطلق، والجزئیّات مشارق نوره، ومطالع ظهوره، ولهذا کانت نبوّة الأنبیاء ظهور نبوّته صلّی الله علیه وآله ودعوتهم علیهم السلام دعوة إلیه و نبوته صلّی الله علیه وآله روح النبوّات وباطنها.
و هذا سرّ کینونة علیّ أمیر المؤمنین علیه الصلاة والسلام مع الأنبیاء باطناً ومع نبیّنا ظاهراً، أو معهم سرّ اً ومعه جهراً، کما ورد
کتابنبوت از دیدگاه امام خمینی(س)صفحه 76
عنه علیه السلام وهذا سرّ کینونیّته صلّی الله علیه وآله نبیّاً وآدم بین الماء والطین فإنّ نبوّته دائمة سرمدیّة أزلیّة أبدیّة، کما أنّ نبوّة عینه الثابت علی سائر الأعیان أیضاً أزلیّة أبدیّة.(69)
* * *
وجه جمع اوّلیّت رسول اکرم(ص) و خاتمیت ایشان
ان عوالم الوجود وإقلیم الکون من الغیب والشهود، کتاب وآیات وکلام وکلمات،
ففاتحة الکتاب التکوینی الإِلهی الذی صنّفه، تعالی جدّه، بید قدرته الکاملة، التی فیها کل الکتاب بالوجود الجمعی الإِلهی، المنزّه عن الکثرة المقدّس عن الشین والکدورة : بوجه هو عالم العقول المجردة والروحانیین من الملائکة، والتعین الأول للمشیئة. وبوجه عبارة عن نفس المشیئة، فإنها مفتاح غیب الوجود. وفی الزیارة الجامعة : «بِکُم فتحَ الله.»
و خاتمة الکتاب الإِلهی والتصنیف الربانی عالم الطبیعة وسجل
کتابنبوت از دیدگاه امام خمینی(س)صفحه 77
الکون. [وهذا] بحسب قوس النزول، وإلا فالختم والفتح واحد؛ فإن ما تنزّل من سماء الإِلهیة عرج إلیه فی یوم کان مقداره الف سنة مما تعدّون. وهذا وجه خاتمیة النبی المکرّم والرسول الهاشمی المعظّم الذی هو اول الوجود، کما ورد : «نحن السابقون الآخرون.»(70)
* * *
لطیفه ای در بیان جامعیت و خاتمیّت نبوت ختمی
یکی از معانی و مقامات جامعیّت نبوّت ختمیّه، بلکه دلایل بر خاتمیّت، آن است که در جمیع مقامات نفسیّه تمام حقوق و حظوظ آن را از جمیع شئون شریعت استیفا فرموده؛ و چنانچه در معرفت شئون ربوبیّت ـ جلّت عظمته ـ حق را در علوّ اعلا و دنوّ ادنی به مقام جامعّیت معرفی فرموده و: «هُوَ الاَوَّلُ وَ الآخِرُ وَ الظّاهِرُ وَ الْباطِنُ»، و «الله نورُ السَمواتِ و َالاَرْض...» الخ، «و َلَوْ دُلّیتُمْ بِحَبْلٍ اِلی
کتابنبوت از دیدگاه امام خمینی(س)صفحه 78
الاَرَضینَ السُّفْلی لَهَبَطْتُمْ عَلی الله»، «و اَیْنَما تُوَلُّوْا فَثَّمَ وَجْهُ الله» الی غیر ذلک فرموده، که عارف به معارف الهیّه و مجذوب جذبات رحمانیّه را از آنها طرب ملکوتی حاصل و وجد لاهوتی پیدا شود، همین طور توحید عملی قلبی را تا آخرین مراتب افق طبیعت و ملک بدن سرایت داده، و هیچ موجودی را از حظّ معرفت الله محروم نکرده.
بالجمله، اهل تصوّف از حکمت عیسویّه، من حیث لایشعرون، دم می زنند و اهل ظاهر از حکمت موسویّه؛ و محمّدیون از هر دو اینها به طریق تقیید بری هستند.(71)
* * *
پیغمبر(ص) صاحب برترین درک از کمال و جمال حق
پیامبر خاتم صاحب مقام کشف و بسط تام
پیغمبر(ص) جامع الکلم و کاملترین موجود بین موجودات است و معنی «نبوت ختمیّه» هم این است که ممکن نیست دیگر کسی کاملتر از این باشد، برای اینکه همه چیز به طور اکمل در او هست. همۀ تجلّیّات با عظمت حق را می تواند ادراک کند و کشف جمال حق به اکمل وجهی که ممکن است، برای او روی می دهد، او پرده از جمال حق برمی دارد؛ ولی در عین حال، محو جمال نمی شود. لذا از موجودات کامل گرفته تا آخرین تجلّیّات ضعیف وجود، به همه رسیدگی می کند. این است که پیغمبر اکرم حتّی به نباتات و ذرّات و جمادات هم رسیدگی داشته، و آخرین درجۀ کشف هم برای او دست داده است، و به همین دلیل هم ممکن نیست که
کتابنبوت از دیدگاه امام خمینی(س)صفحه 79
«خاتم»، کس دیگری غیر از او باشد و یا پیامبری بعد از او بیاید، چرا که چنانچه صرف الوجود لایتکرر، صرف الجمال و الکمال هم لایتکرر، پس اگر فرضاً کس دیگری بخواهد خاتم یا پیامبر بعد از او باشد، قطعاً باید حدّی کمتر از حدّ او را دارا باشد، برای اینکه زیادتر از حد خاتم، [دیگر] ممکن نیست و با کمتر از این حدّ هم مقام ختمیّت پیدا نمی کند.
بالجمله، باید در تمام انبیا و مرسلین این دو جهت، یعنی حفظ کمال عالم بالا، و محو نشدن در آن کمال وجود داشته باشد تا رسیدگی به عالم پایین ممکن شود، منتها اکمل انبیا در داشتن دو جهت، مرتبه و مقام ختم نبوّت است و این کمال مختصّ به حضرت ختمی مرتبت، پیغمبر ما حضرت محمّد ـ صلّی الله و آله و سلّم ـ می باشد.
حقیقت نبوّت و ولایت عبارت است از «کشف و بسط حقایق». هرکس کشف و بسط حقایق نماید و قلب صافی و محکم و قوی داشته باشد نبی است، و هر پیامبری که بهره اش از کشف و بسط حقایق بیشتر باشد نبوّتش کاملتر است. انبیای سلف هم کشف داشتند و هم بسط؛ اما نه به طور اطلاق، بلکه فی الجمله. انبیا در میزان بهره مندی از این معنا مختلف بودند و پیامبران اولی العزم نسبت به سایر پیامبران کشف و بسط بیشتری داشتند، و در بین آنها نیز وجود نازنین احمدی(ص) کشف تام و بسط تام داشت؛ و لذا خاتم پیامبران گردید؛ یعنی حقایق به آن نحو که ممکن است کشف شود، بر حضرت محمد(ص) مکشوف شد و آنقدری که ممکن است حقایق بسط یابد برای حضرت(ص) بسط یافت؛ فلذا دیگر هرگز ممکن نیست کشف و بسطی اتم از این کشف و بسط وجود داشته باشد تا بتواند نبوّت دیگری حاصل آید.(72)
کتابنبوت از دیدگاه امام خمینی(س)صفحه 80
مقام تشریع و علّت عدم تشریع علی(ع)
قال شیخنا العارف الکامل الشاه آبادی، مدظله: ان السالک بقدم المعرفة الی الله، اذا تم سفره الثالث وسری بهویّته الجمعیة فی جمیع مراتب الموجودات یری بعین البصیرة جمیع مصالح العباد، من امور المبدأ والمعاد، وما یقرّبهم الیه تعالی؛ و [أن ]الطریق الیه لکل احد بخصوصه، وله التشریع فی هذا المقام. وکان هذا المقام حاصلاً لمولانا قطب الموحدین وامیرالمؤمنین والائمة المعصومین من بعده؛ ولکن رسول الله، صلی الله علیه وآله، لما تقدم علیهم زماناً وکان صاحبُ المقام اظهر الشریعة فلم یبق مجال التشریع لاحد، لتمامیة شریعته. فلابد للاولیاء من بعده من متابعته. ولو فرضنا تقدم امیرالمؤمنین، علیه السلام، علیه صلی الله علیه وآله، زماناً لأظهر الشریعة وتکفّل امر الرسالة والنبوة؛ فللرسول، صلی الله علیه وآله، متابعته اذا جاء بعده. ولکن الحکمة البالغة تعلقت بأن اظهر الشریعة بید رسول الله، صلی الله علیه وآله.(73)
* * *
کتابنبوت از دیدگاه امام خمینی(س)صفحه 81
مقام جمع نبی خاتم، مانع ادامه تشریع
إعلم، أنّ هذه «الأسفار» قد تحصیل للأولیاء الکمّل أیضاً، حتّی السفر الرابع. فإنّه حصل لمولانا، أمیرالمؤمنین، و أولاده المعصومین، صلوات الله علیهم أجمعین، إلاّ أنّ النبی، صلی الله علیه و آله، لمّا کان صاحب المقام الجمعی، لم یبق مجال للتشریع لأحد من المخلوقین بعده. فلرسول الله(ص) هذا المقام بالأصالة؛ و لخلفائه المعصومین(ع) بالمتابعة و التبعیّة. بل روحانیّة الکلّ واحدة.
قال شیخنا و أستاذنا فی المعارف الإلهیّة ، العارف الکامل، الشاه آبادی، أدام الله ظلّه علی رؤوس مریدیه: لو کان علیّ، علیه السلام، ظهر قبل رسول الله، صلی الله علیه و آله، لأظهر الشریعة، کما أظهر النبی(ص)؛ و لکان نَبیّاً مرسلاً. و ذلک لاتّحاد هما فی الروحانیّة و المقامات المعنویّة و الظاهریّة.(74)
* * *
اختلاف و اشتراک امیرالمؤمنین با پیامبر ـ صلوات الله علیهما و آلهما ـ
وجود نازنین احمدی(ص) که کشف تام و بسط تمام و تام داشت. خاتم پیامبران گردید و حقایق به اکمل وجهی که ممکن است کشف شود و بسط یابد، برای حضرت محمد(ص) کشف شد و
کتابنبوت از دیدگاه امام خمینی(س)صفحه 82
بسط یافت و چون ممکن نیست کشف و بسطی اتم از این باشد و چون «صرف الشی لایتثنی و لایتکرر»، لذا حضرت علی(ع) گرچه به اتمّ وجه ممکن وحدت را حفظ فرموده بود و به اتم وجهی که ممکن است کثرات را هم ملاحظه نموده بود و شرح صدر کامل داشت، و کشف حقایق و بسط حقایق را به نهایتی که کشف و بسط ممکن است، فی حد ذاته داشته؛ امّا حال که این معنا در پیامبر(ص) حاصل شده، در مورد وقوع عین این امر دربارۀ حضرت علی(ع) چند حالت مفروض است:
اوّل، اینکه کشف حضرت علی(ع) بیشتر باشد که این امر ممکن نیست (و چون کشف بیشتر ممکن نشد، بسط افزونتر هم ممکن نمی شود.) دوّم، اینکه برای ایشان همانها که برای پیامبر کشف شده بود و بسط داده شده بود کشف شود و بسط یابد، که در این صورت چیزی غیر از امور قبلی حاصل نشده بلکه عیناً همانها حاصل شده، چون «صرف الشی لایتکرّر» و سوّم، اینکه بخواهد کمتر از بسط و کشف کند که این هم ضلالت می شود نه هدایت.
پس، در عین اینکه ملاک نبوّت در حضرت امیر ـ علیه السّلام ـ هست و ملاک نبوّت ختمی مرتبتی هم در ایشان هست، ممکن نیست نبی ختمی باشد. فرقی که آن حضرت با پیغمبر اکرم(ص) دارد این است که حضرت رسول(ص) زودتر به این مقام نایل گردیده است و لذا قهراً ایشان نبی ختمی شده؛ ولی فرضاً اگر حضرت امیر(ع) زماناً مقدّم بر رسول اکرم(ص) می بود مقامی که پیغمبر(ص) به آن رسید، ایشان نیز به آن می رسید، و آن حضرت پیغمبر خاتم می بود چرا که تمامی ملاکهای نبوت ختمی در ایشان نیز وجود داشت؛ امّا بنابر حکمت الهی پیامبر اکرم(ص) زماناً
کتابنبوت از دیدگاه امام خمینی(س)صفحه 83
مقدّم بودند و ایشان نبی ختمی شدند.(75)
* * *
در عظمت نبوت ختمیه
خلعت نبوّت ختمیّه، که تمام سیر دایرۀ کمال و لبنۀ اخرای معرفت و توحید است.(76)
* * *
رسالت ختمیه، دربردارندۀ تمام دایره وجود
رسالت ختمیّه را که تمام دائرۀ وجود از عوالم غیب و شهود تکویناً و تشریعا وجوداً و هدایتاً ریزه خوار خوان نعمت آن سرور هستند؛ و آن بزرگوار واسطۀ فیض حق و رابطۀ بین حق و خلق است. و اگر مقام روحانیّت و ولایت مطلقۀ او نبود، احدی از موجودات لایق استفاده از مقام غیب احدی نبود و فیض حق عبور به موجودی از موجودات نمی کرد و نور هدایت در هیچ یک از عوالم ظاهر و باطن نمی تابید.(77)
* * *
باطن خلافت ختمی
حقیقت خلافت و ولایتْ ظهور الوهیّت است؛ و آن اصل وجود و کمال آن است. و هر موجودی که حظّی از وجود دارد، از حقیقت الوهیّت و ظهور آن که حقیقت خلافت و ولایت است حظّی دارد؛ و لطیفۀ الهیّه در سرتاسر کائنات از عوالم غیب تا منتهای عالم شهادت بر ناصیۀ همه ثبت است. و آن لطیفۀ الهیّه حقیقت «وجود منبسط» و «نفَس الرحمن» و «حقّ مَخْلوقٌ بِه» است که بعینه باطن
کتابنبوت از دیدگاه امام خمینی(س)صفحه 84
خلافت ختمیّه و ولایت مطلقۀ علویّه است.(78)
* * *
رسالت ختمیه، خلافت کبرای الهی و مقام فنای مطلق
سالک باید به واسطۀ این شهادات از احتجابات بیرون آید، و در شهادت به رسالت از احتجاب تعیّن خلقی بکلی خارج شود؛ چه که مقام رسالت را که برای اشرف الخلقیه ثابت نمود، مقام فنای مطلق و لا استقلالی تامّ است؛ زیرا که رسالت مطلقۀ ختمیّه خلافت کبرای الهیّۀ برزخیه است؛ و این خلافتْ خلافت در ظهور و تجلّی و تکوین و تشریع است؛ و خلیفه را از خود به هیچ وجه استقلالی و تعیّنی نباید باشد و الاّ خلافت به اصالت برگردد، و این برای احدی از موجودات امکان ندارد.
پس، سالک الی الله باید مقام خلافت کبرای احمدیّه را به باطن قلب و روح برساند؛ و به واسطۀ آن، کشف حجاب و خرق ستور نماید و از حجب تعیّن خلقی بکلّی خارج شود؛ پس، ابواب جمیع سماوات برای او مفتوح شود و به مقصد خود بی حجاب نائل گردد.(79)
* * *
سعۀ قلب ختمی و اتصال به مقام احدیت
فالقَلْبُ اوْسَع منَ الوُجوُد فانّ الوُجودَ هُوَ الوُجوُد المنْبَسط وَ قلْبُ الختمی اوسَعُ منْه فَانَّه وَصَل الی مقام اوْ ادْنی و هُوَ مقامُ الأِتّصال بالأحَدیَّةِ.(80)
کتابنبوت از دیدگاه امام خمینی(س)صفحه 85
تجلی بالاطلاق برای نبی خاتم
وَ امَّاالتّجلّی مِنْ حیْث الأطلاق وَالأحَدیَّة فیفنی کلّ التّعیّنات ولایبقی اشارة وَ اِسْم الاّ عنْد الصّحْو الحاصِل بعْد المحْو وَ هذا هُوَ مقام اوْ ادْنی المشار الَیْهِ بعْد الصّحْو بقوْله: لی مَعَ الله حالة اوْ وقت الخ وَ هذا التّجلّی بالأِطلاق وَالأحَدیَّة یحْصُل لِلْکُمَّل فی بعْضِ حالات السُّلوُک وَ لِلخَتمِ فی کلّ الحالاتِ وَ للنّاسِ کُلّهمْ عنْد القیامَةِ الْکُبْری.(81)
* * *
اختصاص تجلّی اسمای ذاتی به مقام ختمی
الأسماءِ الذّاتیّة الّتی هیَ مفاتیح الغیْب فانّها لاتتجلّی له فی هذا المقام بل هی مختفیة بمقام الخاتمیّة صاحب مقام او ادنی.(82)
* * *
کتابنبوت از دیدگاه امام خمینی(س)صفحه 86