مساله 1 ـ میزان در تشخیص معدن، عرف عقلا است؛ مثل طلا و نقره و
کتابرسالۀ نجاة العبادصفحه 191
قلع و آهن و مس و زیبق و یاقوت و زبرجد و فیروزه و عقیق و قیر و نفت و کبریت و سنگ سرمه و زرنیخ و نمک، بلکه گچ و گل سرشور و گل ارمنی بنابر احوط.
مساله 2 ـ چیزی که معدن بودن آن مشکوک باشد به عنوان معدن خمس ندارد.
مساله 3 ـ معتبر است در تعلق خمس به معدن اینکه به حد نصاب برسد بعد از اخراج موونه و تصفیه، و نصاب آن عبارت است از بیست دینار طلا و یا دویست درهم از جهت عین و یا قیمت بنابر احتیاط، و در وقت اختلاف قیمت، آنچه که قیمت آن کمتر است از طلا و نقره مناط است بنابر احتیاط.
مساله 4 ـ معتبر نیست در تعلق خمس به اینکه در هر دفعه به حد نصاب برسد، بلکه اگر به تدریج آن قدر بیرون آورد که مجموع به قدر نصاب شد، خمس مجموع واجب است، حتی در صورتی که دفعۀ اول کمتر از نصاب بیرون آورد، پس از آن اعراض کرد و بعد از آن برگشت و اخراج کرد تا روی هم رفته به حد نصاب رسید، بنابر احوط، اگر نگوییم اقوی است.
مساله 5 ـ اگر چند نفر مشترکاً اخراج یک معدن کنند، باید سهم هر کدام به حد نصاب برسد بنابر اقوی، و رسیدن سهم مجموع به حد نصاب مناط نیست.
مساله 6 ـ اگر دو جنس یا زیادتر از یک معدن بیرون آورده شود، اگر قیمت مجموع به حد نصاب رسید، خمس به آن تعلق می گیرد بنابر اقوی.
مساله 7 ـ اگر از چند معدن اخراج می کند، روی هم رفته حساب نیست بنابر اقوی، مگر در صورتی که یک معدن حساب شود عرفاً و قطعات زمین مابین یک معدن فاصله انداخته باشد.
مساله 8 ـ فرقی نیست در تعلق خمس به معدن در بیرون آورنده، میان مسلمان وکافر، درصورتی که زمین ملک و یا اینکه زمین مباح باشد، پس معادنی که به دست کفار استخراج می شود از طلا و نقره و آهن و نفت و زغال سنگ و مثل آنها خمس به آنها تعلق می گیرد، الاّ آنکه حضرات ائمه علیهم السلام برای شیعیان
کتابرسالۀ نجاة العبادصفحه 192
مباح فرموده اند خمس اموالی را که از غیر معتقد به خمس مثل کافر و مخالف گرفته می شود؛ چه از منافع کسب بوده باشد یا غیر آن. و امّا کسی که از فرق امامیه به مقتضای اجتهاد خود و یا اجتهاد مقلدش معتقد نباشد به وجوب خمس در بعض اقسام آن و یا کسی که معتقد به اصل خمس نباشد به توهم دلالت بعض اخبار، پس در صورتی که مال غیر مخمس از آنها به دست اشخاصی که خمس را واجب می دانند برسد، باید خمس آن را اخراج کنند، مگر در صورت شک که در این صورت تفحص و اداء لازم نیست.
مساله 9 ـ اگر نداند قیمت چیزی را که از معدن اخراج کرده به حد نصاب می رسد یا نه، باید به وزن کردن و یا از راه دیگر قیمت آن را معلوم کند.
کتابرسالۀ نجاة العبادصفحه 193