گنج مالی است که در زمین یا کوه یا دیوار پنهان باشد و کسی آن را پیدا کند، و طوری باشد که در نظر عرف به آن گنج گفته شود.
مساله 1 ـ نصاب گنج مثل نصاب معدن است، پس معتبر است که قیمت آن بیست دینار طلا و یا دویست درهم نقره باشد؛ چه از طلا و نقره باشد یا نه.
مساله 2 ـ معتبر است در گنج که صاحب آن معلوم نباشد، خواه در بلاد کفار باشد یا در زمین موات و یا در خرابه های بلاد اسلام و چه اثر اسلام بر آن باشد یا نه، و در جمیع صور مالک کسی است که آن را پیدا کرده، و باید خمس آن را بدهد.
مساله 3 ـ اگر در زمینی که از دیگری خریده گنجی پیدا کند و بداند مال کسانی که قبلاً مالک آن زمین بوده اند نیست، مال خود او می شود و باید خمس آن را بدهد، ولی اگر احتمال دهد که مال یکی از آنان است باید به او اطلاع دهد. و چنانچه معلوم شود مال او نیست، باید به کسی که پیش از او مالک زمین بوده اطلاع دهد، و به همین ترتیب به تمام کسانی که پیش از او مالک زمین بوده اند
کتابرسالۀ نجاة العبادصفحه 193
خبر دهد، و اگر معلوم شود مال هیچ یک آنان نیست مال خود او می شود، که باید خمس آن را بدهد.
مساله 4 ـ در حکم گنج است آنچه پیدا می شود در شکم حیوانی که خریده باشند او را، و باید به تفصیل مذکور از مالکین سابق که می شناسد جویا شود، پس در صورت نشناختن مالک آن، باید خمس آن را بدهد و رسیدن به حد نصاب در این صورت شرط وجوب خمس نیست.
مساله 5 - ایضاً در حکم گنج است بنابر احوط، آنچه پیدا شود در شکم ماهی که خریده و در این صورت جویا شدن از مالک لازم نیست، مگر در بعض صور نادره و نصاب در آن نیز معتبر نیست، بلکه احوط آن است که غیرماهی در حکم ماهی است در عدم اعتبار نصاب.
کتابرسالۀ نجاة العبادصفحه 194