«و آهن را پدید آوردیم که در آن ستیز و صلابت است و نیز سودهایی برای مردم، تا سرانجام خداوند معلوم بدارد که چه کسی در نهان، او و پیامبرانش را یاری می دهد، بی گمان خداوند نیرومند، پیروزمند است».
مقدمه
وقوع انقلاب اسلامی خارج از تصور اندیشمندان و سیاستمداران حاکم بر جهان بود. این پدیدۀ خدا محور از اساس با دیگر انقلابها و تحولات جاری جهان، هم در پیدایش و کیفیت مبارزه، و هم در انگیزۀ انقلاب و قیام تفاوت داشت و در ذات خود با دعوت به بندگی خدا و خداپرستی و نفی هرگونه سلطه گری و ظلم و جور همراه بود.
سازش ناپذیری انقلاب اسلامی در روند حرکت خود با قدرتهای سلطه گر جهانی و مبارزه با منافع نامشروع آنها بی سابقه است و به همین خاطر انبوه عظیمی از توطئه ها و تهدیدات را به دنبال داشت. در چنین شرایطی وجود نیروهای مسلح کارآمد و آماده برای دفاع از کشور، ضروری می نمود. زیرا که حفظ استقلال، امنیت، تمامیت ارضی و بقای ساختار سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و... هر کشوری مستقیم یا غیرمستقیم، به قوای مسلح آن کشور بستگی دارد.
لذا توجه به نیروهای مسلح به عنوان اصلی ترین بازوی انقلاب و حیاتی ترین رکن حفظ استقلال کشور و آزادی ملت، از تأکیدات و سفارشهای بنیانگذار جمهوری اسلامی بوده است. ایشان در بحرانی ترین شرایط کشور، با درایت و نظارت خود سه سیاست راهبردی را جهت نیل به اهداف فوق دنبال نمودند:
الف) اصلاح ساختار قوای مسلح به جا مانده از رژیم گذشته؛
کتابقوای مسلح در اندیشه امام خمینی (س)صفحه ا
ب) حمایت از نهادهای امنیتی مردمی خودجوش؛
ج) انگیزش مردم برای حمایت از قوای مسلح.
الف) اصلاح ساختار قوای مسلح به جا مانده از رژیم گذشته
بدنۀ اصلی نیروهای مسلح به جا مانده از رژیم گذشته مسلمان بودند و زمینۀ خدمت در آنان مهیا بود؛ لذا حضرت امام(س) با حذف عناصر وابسته به طاغوت، قوای مسلح را در مسیر کارآمدی بهتر برای دفاع از اسلام، کشور و ملت مورد توجّه قرار دادند و تضعیف قوای مسلح را حرام و حمایت ملت از آنان را واجب برشمردند.
این سیاستِ حمایتی هنگامی صورت پذیرفت که در اثر فروپاشی رژیم پهلوی، شعارهای تندی در انحلال نیروهای مسلح داده می شد، و فضای مسمومی توسط دشمنان داخلی انقلاب با هدایت کشورهای خارجی ایجاد شده بود تا بدنه قوای مسلح از هم بپاشد، و با انحلال آن، کشور بدون دفاع بماند و راه برای اجرای توطئه ها آسانتر گردد.
هوشیاری امام در برخورد با توطئه گران داخلی و حمایت مستمر از نیروهای مسلح، منجر به شکست توطئه های دشمنان و تقویت روحیۀ قوا و انسجام سازمانی بیشتر نیروهای مسلح گشت. اما دشمن آرام نگرفت و عناصر وابستۀ خود را در داخل قوای مسلح فعال کرد و با راه اندازی جریان حزب گرایی، در ایجاد بی نظمی در داخل سازمان نیروهای مسلح کوشید و با به پا نمودن غائله هایی مانند خلق عرب، خلق کرد، خلق بلوچ و... تلاش کرد امکان انسجام و سازماندهی را از قوای مسلح سلب نماید.
البته این توطئه ها در روند پیروزی انقلاب و هم در دوران دفاع مقدس ادامه یافت ولی نیروهای مسلح اجازه ندادند این توطئه ها، مانع سازماندهی مجدد و انسجام تشکیلاتی آنان واقع شود.
اصلاح ساختار گذشته نیروهای مسلح، یکی دیگر از مسائل مورد توجه حضرت امام بوده است که می بایست بر اساس ارزشهای مکتبی و معنوی تغییر می کرد، برای اینکه قوایی که ایمان و اتکالشان به خداوند بیشتر باشد، نصرت و پیروزیشان هم افزونتر است.
در هر شرایطی، اصلی ترین هدف قوای مسلح حفظ اسلام می باشد و تکلیف نیروهای مسلح
کتابقوای مسلح در اندیشه امام خمینی (س)صفحه ب
جمهوری اسلامی کوشش برای تحقق این مهم بوده است و چنین هدفی با نیروهای مسلح مسلمان و معتقد به خداوند و با داشتن بنیانی مرصوص متصور است. بنابراین دغدغۀ امام همواره بر اصلاح ساختار قوای مسلح از نظام وابستۀ مستشاری به ساختار مستقل، اسلامی و کارآمد بوده است. از این رو به اصول زیر توجه و تأکید داشته اند:
اسلام گرایی قوای مسلح
اسلام گرایی به معنای انطباق فرهنگ سازمانی نظامیان گذشته با مبانی فرهنگ اسلامی و جاری و ساری کردن این فرهنگ در تمامی اندام و پیکرۀ قوای مسلح، بویژه در مدیریت و فرماندهی آن است که از ارکان مهم نیروهای مسلح می باشد.
فرمانده موفق کسی است که ساختار سازمانی حوزۀ فرماندهی خود را با موازین و معیارهای اسلامی سامان دهد، و دغدغۀ اصلی او اجرای احکام دینی و فرامین رهبرش باشد، و در برخورد با نیروهای تحت امر خویش طعم شیرین اخلاق و فضایل اسلامی را به آنان بچشاند؛ به طوری که همگان او را به عنوان فردی ملتزم به احکام شریعت الگوی خود قرار دهند، چنانکه بین فرماندهان و افراد تحت امرشان و در کل ساختار نیروهای انسانی قوای مسلح حدود و موازین اسلام و اخلاق اسلامی حاکم گردد. در چنین فضایی است که نیروهای نظامی صادقانه از فرماندهان خویش اطاعت می کنند و به تعبیر حضرت امام فرماندهان جنگهای اسلامی علاوه بر صالح بودن؛ هم امام محراب بودند و هم فرمانده میدان حرب.
مردم گرایی قوای مسلح
مهمترین اصولی که قوای مسلح باید در اصلاح ساختار خود به کار بندد، اندیشۀ «خدمت به مردم» و «برخورداری از پشتیبانی مردم» است.
خدمت به مردم و توجه به آنان باید به صورت یک فرهنگ در سازمانهای نظامی و انتظامی رشد یابد و توسعه پیدا کند تا با گسترش روحیه خدمتگزاری، از حمایتهای حقیقی مردم برخوردار شوند که این خود موجب عزت و افتخار و سرافرازی نیروهای مسلح خواهد بود.
کتابقوای مسلح در اندیشه امام خمینی (س)صفحه ج
قانون گرایی قوای مسلح
حضرت امام(س)، اجرای قوانین داخلی قوای مسلح را از ضروری ترین عوامل بقای این نیروها و مهمترین عامل مؤثر در دفاع نیروهای مسلح دانسته اند؛ لذا حفظ نظام و سلسله مراتب را واجب و مؤثر، و تخلف از آن را تخلف از قانون و تضعیف اسلام بر شمرده اند.
بنابراین التزام عملی به قانون و رعایت نظم و سلسله مراتب از ضروری ترین مقرارت داخلی نیروهای مسلح و از مهمترین عوامل تقویت و استحکام این نیروها می باشد؛ به همین دلیل حذف خشونت و رعایت مناسبات انسانی و فرهنگ برادری، توأم با قانون گرایی، موجب آسیب ناپذیری نیروهای مسلح خواهد بود.
ب) حمایت از نهادهای امنیتی مردمی خودجوش
انقلاب اسلامی هنگامی روی داد که در عرصۀ روابط بین الملل و نظام سیاسی جهان، نظام دوقطبی بلوک شرق و غرب بر کره زمین سیطره داشت، و کشورهای جهان با هم پیمانی با یکی از این دو قطب حاکم بر جهان، به ادامۀ حیات می پرداختند، و هر نظام دیگری خارج از این دو تفکر، محکوم به تحریمهای سیاسی، اقتصادی و انزوای جهانی بود.
انقلاب اسلامی در سرزمین تشیع و در منطقه حساس ژئوپولتیکی و ژئواستراتژیکی ایران متولد شد. قد برافراشتن انقلابی با ماهیتی اسلامی برای هر دو ابرقدرت گران آمد، زیرا که تشکیل این نظام سیاسی، ملازم با نفی منافع هر دو قدرت بزرگ جهانی بود. از این رو، این قدرتها وارد معرکه پیکار با این نظام سیاسی جدید شدند و نهال نوپای نظام سیاسی نوین ایرانِ پس از انقلاب، نیازمند دفاع و مدافع گشت.
حجم خصومتها و توطئه ها فزونی گرفت و از متن مردم انقلابی ایران نهادهای امنیتیِ مردمی برای حراست از انقلاب و دستاوردهای آن به وجود آمد. «سپاه پاسداران انقلاب اسلامی» و «کمیته های انقلاب اسلامی» دو نمونه از این نهادهای امنیتیِ مردمی هستند که مورد حمایت همه جانبه امام قرار گرفتند و در دهۀ اول انقلاب، عمدۀ مسئولیتهای امنیتی کشور را بر دوش کشیدند، و با دستور حضرت امام با ایستادگی در برابر تمامی غائله ها و با خنثی سازی توطئه های داخلی و خارجی، در مسیر تثبیت نظام سیاسی نوین ایران گام برداشتند. کارنامۀ عملکرد موفق
کتابقوای مسلح در اندیشه امام خمینی (س)صفحه د
این نهادها، مدیون مجاهدت نیروهای این نهادها و نظارت و راهبردهای مدبرانه حضرت امام می باشد.
ج) انگیزش مردم برای حمایت از قوای مسلح
با توجه به ذائقه تلخ مردم از نیروهای نظامی، انتظامی و امنیتی شاه و قطع رابطۀ بین این نیروها و مردم، و نیاز مبرم کشور به نظم و نظام و انتظام، و برطرف کردن آشفتگیها، حضرت امام با دعوتهایشان در نزدیک ساختن قلوب مردم و قوای مسلح به یکدیگر کوشیدند و خواستار خدمت هر چه بیشتر قوای مسلح به ملت و حمایت مردم از قوای مسلح شدند تا روحیه دفاعی به قوای مسلح باز گردد:
«ارتش باید نگهبان یک ملت باشد و نگهبان کشور باشد؛ و سایر قوای انتظامی هم همین طور. باید طوری عمل بکنند که ملت را برادر خود بدانند، و ملت هم آنها را برادر خود. آنها پشتیبان ملت باشند، ملت پشتیبان آنها. اگر یک مملکتی دولت و ملتش، ارتش و ملت، قوای انتظامی و ملت از هم شدند، با هم شدند و هر دو احساس کردند که باید خدمت به هم بکنند، یک همچو مملکتی و کشوری شکست نخواهد خورد».
این تدبیر حضرت امام(س)، نتایج مهمی در تثبیت و پیشبرد اهداف انقلاب و دفاع مقدس به همراه داشت، و پیروزیهای به دست آمده، همواره مرهون رهنمودها و نظارتهای حضرت امام(س) بوده است.
آنچه بعد از ضرورت و اهمیت وجود قوای مسلح، مورد توجه حضرت امام(س) قرار گرفته است، وجه تمایز قوای مسلح جمهوری اسلامی با نظامیان قبل از انقلاب و یا نظامیان کشورهای دیگر؛ هم از لحاظ محتوا، هم از نظر ترکیب و هم از منظر اهداف می باشد. چرا که ماهیت نیروهای مسلح در نظر حضرت امام(س) تنها در تسلیح گروهی از افراد با تشکیلات نظامی خلاصه نمی شود، بلکه از اساس با هم متفاوتند:
«لشکر اسلام قبل از اینکه توجه به مادیات بکنند، به معنویات توجه می کردند؛
کتابقوای مسلح در اندیشه امام خمینی (س)صفحه ه
روی معنویات شمشیر می کشیدند؛ اشخاص فاسد را جلویش را می گرفتند».
«شما آن چیزی را که همراه دارید دشمنان شما ضد او را همراه دارند؛ شما رضای خدا را همراه دارید و آنها سخط خدا را، شما ایمان را همراه دارید و آنها طرفداری از کفر را».
دفاع قوای مسلح در نظام اسلامی برای جلب قلوب مردم و رضایت خداوند سبحان است. از این جهت مردم هم، آنان را دوست و حامی خود، و آنها هم خود را مدافع مردم می دانند و هرگز با چهرۀ ارعاب بر مردم وارد نمی شوند و در خدمت سلطه گران قرار نمی گیرند. اعمال، عقاید و اخلاقشان بر موازین اسلام تنظیم شده است، و در صف قوای مسلح مکتبی وارد شده و خداوند را از خود راضی کرده اند.
بنا بر این، حضرت امام(س) با آگاهی کامل از خواسته های اسلام و روند حوادث آیندۀ کشور و ضرورت تحقق این خواسته ها، جهد و کوشش بسیاری در این راستا نموده اند. یکی از خواسته های ایشان، برخورداری کشور از قوای مسلح کارآمد و متکی بر قدرت ایمان بوده است و لذا در این جهت از هیچ کوششی دریغ نکرده اند و حتی در وصیتنامۀ خود به مسئولین حال و آیندۀ کشور، بر حفظ استقلال و مکتبی بودن قوای مسلح تأکید داشته اند.
یادمان شهید سید مرتضی آوینی
گروه جنگ و جهاد در اواخر سال 1368 در مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س) تشکیل گردید و بنا به دعوت مسئولین مؤسسه شهید سید مرتضی آوینی برای همکاری با این گروه مسئولیت پذیرفت که تلاش ایشان بر سه پایه استوار بود:
1. جمع آوری عناصر مورد نیاز گروه؛
2. تبیین مبانی مبارزاتی و دفاعی حضرت امام بدون پیش داوری یا طرح قبلی؛
3. مطابقت مفهوم جنگ و دفاع با سایر موضوعات، فرایض و اعتقادات دینی و عملی.
لذا این تلاش در کنار فعالیتهای دیگر ایشان؛ همچون روایت فتح، سراب و... حتی در بستر
کتابقوای مسلح در اندیشه امام خمینی (س)صفحه و
بیماری منقطع نگردید تا در پیمودن مسیر تکلیف در 20 فروردین 1372 عاشقانه به ملکوت اعلیٰ پیوست و آسمانی گردید.
مشخصات این مجموعه
این مجموعه در گروه اجتماعی حوزه معاونت پژوهشی مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س) طی چهار مرحله استخراج و تنظیم شده، و مشتمل بر هشت فصل است:
فصل اول: پیرامون کلیات قوای مسلح و به مباحثی همچون وجه تمایز قوای مسلح الهی و غیرالهی و ضرورت نیاز به قوای مسلح و ارزش و جایگاه آن پرداخته است.
فصل دوم: پیرامون ویژگیهای قوای مسلح اسلامی با موضوعاتی همچون نظامیان صدر اسلام و نظامیان جمهوری اسلامی و خصوصیات فرماندهان اسلام تدوین گردیده است.
فصل سوم: به اهداف و مأموریتهای قوای مسلح و نوع اهداف و مأموریتها اشاره دارد.
فصل چهارم: با عنوان نظم و سلسله مراتب در قوای مسلح به مباحثی همچون مفهوم نظم و سلسله مراتب و ضرورت وجود نظم و تأکید بر رعایت سلسله مراتب پرداخته است.
فصل پنجم: تحت عنوان مسئولیت متقابل مردم و نیروهای مسلح، موضوعات حمایت مردم و خدمتگزاری قوای مسلح و ضرورت اتحاد بین مردم و نیروهای مسلح را شامل می شود.
فصل ششم: با عنوان هشدارها و رهنمودها با زیرمجموعه هایی همچون پرهیز از گروه گرایی و حزب بازی، جلوگیری از نفوذ دشمن در صفوف نیروها و رعایت اخلاق به عملکرد قوای مسلح را پرداخته است.
فصل هفتم: راجع به نقش قوای مسلح در جنگ تحمیلی و دفاع مقدس با زیرموضوعات متوقف کردن دشمن و تاخت بر دشمن و بیرون راندن آن می باشد.
فصل هشتم: به فرامین و انتصابات پرداخته است.
1. علاوه بر انتخاب عناوین و سرفصلهای مطالب این کتاب، برای هر یک از قطعات منتخب نیز جمله یا عنوانی در نظر گرفته شده است که عبارت آن دقیقاً عین عبارت حضرت امام نیست، هر چند کوشش شده است به تعابیر ایشان نزدیک باشد؛ بنابراین خوانندگان و محققان محترم باید توجه داشته باشند که عناوین مذکور از تنظیم کنندگان این مجموعه است و نباید به حضرت
کتابقوای مسلح در اندیشه امام خمینی (س)صفحه ز
امام منتسب گردد.
2. در تنظیم قطعات منتخب داخلی هر یک از فصول و عناوین فرعی، ترتیب و توالی تاریخی صدور آنها از طرف حضرت امام ملاک بوده است، نه توالی منطقی مطالب.
3. تاریخ صدور پیامها و سخنرانیهای حضرت امام مأخوذ از مجموعۀ صحیفه امام، در ذیل هر قطعه ذکر شده است و مشخصات کامل مآخذ بر اساس شماره مسلسل ذکر شده در پایان هر قطعه، در انتهای کتاب آورده شده است.
4. از آنجا که ترتیب و تفکیک موضوعات این مجموعه توسط خود حضرت امام صورت نگرفته است، به ناچار جمع آوری و تنظیم آنها به صورت فعلی دارای کاستیهایی اجتناب ناپذیر است که مسئولیت آن برعهده تنظیم کنندگان آن می باشد.
در پایان لازم می دانیم از کلیه همکارانی که ما را در تدوین این مجموعه یاری داده اند سپاسگزاری نماییم.
گروه اجتماعی
معاونت پژوهشی
مؤسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام خمینی (س)
کتابقوای مسلح در اندیشه امام خمینی (س)صفحه ح