مقدمۀ ناشر
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمد لله ربّ العالمین والصلاة والسلام علی محمّد وآله الطاهرین
«استفتاء» به معنای درخواست فتوا از فقیه و عالم به احکام شرعی، تاریخی طولانی دارد و از همان عصر ائمه اطهار علیهم السلام آغاز گردیده است. «مسائل علی بن جعفر علیه السلام»، «توقیعات علی بن مهزیار» و «مکاتبات حمیری» از جمله مجموعه های اولیه استفتائات و پرسش های شرعی است، که از محضر ائمه هدی علیهم السلام پرسیده شده، سپس به صورت یک کتاب مستقل درآمده است.
فقهای امامیه که به فرموده ائمه معصومین علیهم السلام دارای «منصب افتاء» می باشند، همواره مورد چنین پرسش ها و استفتائاتی بوده اند و در میراث مکتوب فقه امامیه بخشی از مکتوبات فقهی فقها، پاسخ به استفتائات بوده است.
«جوابات المسائل النیسابوریة» از شیخ مفید، «جوابات المسائل الموصلیات» از سید مرتضی، «المسائل الحائریات» از شیخ طوسی، «جواهر الفقه» از ابن برّاج، «المسائل العزّیة» از محقق حلّی و «أجوبة المسائل الفقهیة» از علامه حلّی نمونه هایی از کتاب استفتائات در میان گذشتگان است.
سنّت «استفتاء» از سوی مقلدین و «افتاء» توسط فقها و مجتهدین گرچه در طول
استفتائات امام خمینی (س)ج. ۱صفحه ر
تاریخ فقاهت و اجتهاد جاری بوده، اما در عصر حاضر از رونق بیش تری برخوردار شده است؛ به گونه ای که از مراجع تقلید، کتاب های متعددی حاوی تعداد زیادی از استفتائات منتشر شده است.
استفتاء از امام خمینی(س) در قم و نجف، به ویژه پس از ارتحال مرجع بزرگ آیت الله العظمی سید محسن حکیم قدس سره (متوفای 1390 ق) روبه فزونی نهاد، به گونه ای که ایشان در نجف اشرف تعدادی از فضلا و شاگردان برجسته خود را به عنوان هیأت استفتاء انتخاب کرده و آنها زیر نظر ایشان عهده دار پاسخ گویی به استفتائات بر اساس مبانی و آراء امام بوده اند. این روندِ رو به تزاید ادامه داشت و در طول بیش از ربع قرن، به هزاران سؤال شرعی پاسخ داده شد.
از استفتائات و پاسخ آن ها در سال های اقامت امام در نجف اشرف چیزی در اختیار نمی باشد، مگر پیش نویس پاسخ هایی که آیت الله سید جعفر کریمی یکی از اعضای هیأت استفتاء امام آن ها را حفظ کرده و نسخه ای از مجموعه آن ها در آرشیو مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س) موجود می باشد.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی(س) و استقرار نظام جمهوری اسلامی، سیل استفتائات از داخل و خارج به بیت ایشان سرازیر شده و هیأت استفتاء بر اساس مبانی و نظرات امام به آن ها پاسخ می داده، سپس علی رغم مسائل فراوان و مشکلات زیاد و دغدغه ها و اشتغالات امام، مورد ملاحظه ایشان قرار گرفته و ارسال می گردیده است و تصویری از اکثر آن ها در دفتر امام نگهداری می گردید.
به این ترتیب آرشیو گسترده و پر تعدادی از سؤالات شرعی مقلدین امام فراهم آمده است که در این کتاب 10 جلدی ضمن «موسوعه امام خمینی(س)» در اختیار علاقه مندان قرار می گیرد. طبیعی است تعداد بسیار زیادی از استفتائات امام در دست مردم می باشد که هنوز در اختیار این مؤسسه قرار نگرفته و امید است با تکمیل آرشیو مؤسسه، این کتاب در چاپ های بعد، از غنای بیشتری برخوردار گردد.
استفتائات امام خمینی (س)ج. ۱صفحه ض
پیرامون کتاب «استفتائات»
لازم است درباره استفتائاتی که در این ده جلد کتاب «استفتائات» وجود دارد، توضیحاتی بیان گردد:
1 ـ قریب به اتفاق این استفتائات به مقطع پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران مربوط می باشد.
2 ـ در مجموع، در این ده جلد تعداد 7424 سند که حاوی 12837 سؤال می باشد عرضه شده است. این در حالی است که علی رغم این که بنایمان بر جمع آوری تمامی استفتائات امام خمینی بوده، ولی خواسته ما به صورت صددرصد و کامل محقق نشده است.
3 ـ منبع اصلی استفتائات، اسنادی است که کپی یا اصل آن در آرشیو مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س) موجود بوده است.
4 ـ تعدادی از استفتائات در مجموعه 22 جلدی صحیفه امام قبلاً منتشر شده که ما نیز در این مجموعه آورده ایم.
5 ـ پیشتر دفتر انتشارات اسلامی (وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم) سه جلد استفتائات امام را منتشر کرده است (یک جلد در زمان حیات حضرت امام و دو جلد دیگر پس از ارتحال ایشان). 138 مورد از مجموعه حاضر مربوط به اسنادی است که در این سه جلد آمده و در آرشیو مؤسسه وجود نداشته است.
6 ـ در مجله ماهنامه پاسدار اسلام نیز استفتائاتی منتشر شده که از آن ها نیز استفاده کرده ایم.
7 ـ مواردی از استفتائات را از افراد حقیقی گرفته ایم که همین جا از لطف و همکاری صمیمانه همگی آن ها تشکر می کنیم.
8 ـ جواب استفتائات اکثراً توسط هیأت استفتاء نگارش یافته و حضرت امام پس از بررسی آن و انجام اصلاحات لازم، پاسخ ها را مهر کرده اند و گاهی با امضای ایشان
استفتائات امام خمینی (س)ج. ۱صفحه ت
است. این مجموعه، تنها شامل اسنادی است که مستند به حضرت امام باشد و مستقیماً به نظر ایشان رسیده است و از استفتائاتی که با مهر دفتر استفتائات ارسال گردیده گرچه با اذن کلّی امام بوده، استفاده نشده است.
9 ـ از آن جایی که بنایمان بر جمع آوری تمامی استفتائات مربوط به امام خمینی و عرضه آن ها بوده، ممکن است اختلافاتی در آن ها مشاهده شود. این اختلافات گاهی مستند به تغییر فتوا و گاهی مستند به شرایط و قیود سؤالات بوده است.
10 ـ همان گونه که ارجاع حضرت امام به قوانین دولتی می تواند به دلیل احکام حکومتی باشد، ممکن است پاسخ برخی از استفتائات نیز بر اساس حکم حکومتی و ولایت فقیه باشد، چنانچه ممکن است برخی از پاسخ ها حاوی اجازات شخصی بوده و حاکی از فتوا نباشد.
11 ـ تدوین کنندگان در کمال امانت داری، پرسش های شرعی مؤمنین و پاسخ های حضرت امام را در اختیار شما گذاشته اند. غیر از مواردی که اصلاح ویرایشی محسوب می شود و اسامی سؤال کنندگان که موجب انتشار اطلاعات شخصی آن ها می گردد، مطلبی حذف نشده است. البته اسامی بعضی از معاریف یا مسئولین یا سؤالات مربوط به نهادهای حکومتی به طور کامل آمده است.
12 ـ در برخی از استفتائات که در گذشته منتشر شده است، ناشرین جهت اصلاح عبارت یا تبیین فتوا، در متن پاسخ امام دست برده و به گونه ای نشر داده اند که برای خواننده تشخیص تصرفات صورت گرفته ممکن نیست و مهر امام در ذیل متن جدید قرار گرفته است. این مؤسسه بنابر وظیفه خود همه این موارد را به حالت اولیه خود بازگردانده است.
13 ـ در برخی موارد، سؤالات مستقیماً از امام یا دفتر پرسیده نشده، بلکه خطاب به یکی از افراد مرتبط با امام نوشته شده است و استفتاء به واسطه آن ها به دست حضرت امام رسیده و پاسخ آن دریافت شده است.
استفتائات امام خمینی (س)ج. ۱صفحه ث
ترتیب کتاب
1 ـ چینش استفتائات در این مجموعه، بر اساس کتب، ابواب و مسائل «تحریر الوسیله» می باشد اگرچه درباره برخی از فصول «تحریر الوسیله»، هیچ استفتائی وجود ندارد.
2 ـ ما علاوه بر عناوین موجود در «تحریر الوسیله» عناوین دیگری برای گویایی بیشتر اضافه کرده ایم. استفتائاتی که ذیل مسائل «تحریر» نبوده و مسأله جدیدی محسوب می گردیده، با عنوان گذاری جدید در ذیل همان فصل «تحریر» آورده ایم. اما استفتائاتی که ذیل کتب و فصول «تحریر» جای نمی گیرند در بخش پایانی جلد 10 تحت عناوینی مستقل، آمده است.
3 ـ گاهی یک استفتاء به دو مسأله «تحریر» مربوط بوده است؛ غالباً استفتائات موجود را میان آن مسائل تقسیم کرده و به ندرت یک استفتاء را ذیل هر دو مسأله آورده ایم.
4 ـ برای این که تقدم و تأخر فتاوا از حیث زمان معلوم باشد، تاریخ اسناد، در صورتی که موجود بوده، حفظ گردیده است.
5 ـ هر سند مشتمل بر یک یا چند استفتاء است. برای هر سند به ترتیب، شماره ای مستقل در نظر گرفته شده که در ابتدای سند، به صورت چپ چین قرار داده شده است.
6 ـ هر سند، یک بار به طور کامل آمده و در جایی قرار داده شده که به اولین سؤال آن مربوط بوده است. در این صورت، سؤال اول و سؤالات دیگری که به آن فصل مربوط می گردیده، با حروف درشت، و باقی سؤالاتی که در هر سند مربوط به آن فصل نبوده، به صورت ریز ثبت شده است.
7 ـ سؤالاتی که در ضمن اصل سند با حروف ریز آمده، در جای مناسب دیگری با حروف درشت ذکر شده و در ابتدای آن به صورت چپ چین به شماره سند ارجاع
استفتائات امام خمینی (س)ج. ۱صفحه خ
( ----> ) داده شده است. در این صورت، خوانندگان می توانند سؤالات قبل و بعد آن را از اصل سند مطالعه کنند.
8 ـ هر سؤال دارای شمارنده جداگانه ای است که به ترتیب تا انتهای مجلدات و در ابتدای آن درج گردیده است.
در پایان لازم است از تمام کسانی که در مراحل مختلف در تنظیم و نشر این اثر تلاش فراوان کرده اند، تشکر و قدردانی کرده، از خداوند متعال توفیق ایشان را در کسب رضایت حق تعالی مسئلت داریم.
مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س)
دفتر قم
استفتائات امام خمینی (س)ج. ۱صفحه ذ